სასკოლო სახელმძღვანელოების საკონკურსო წესით შერჩევისა და გრიფირების პროცესში რომ გარკვეულ დარღვევებს ჰქონდა ადგილი, ამის შესახებ უკვე ითქვა პრესითა და ტელევიზიით. ახლა კი სკოლამ პირველი კონკრეტული შედეგიც იხილა: სხვა წიგნები აირჩიეს, სამინისტრომ კი სულ სხვა სახელმძღვანელოები შესთავაზა. პედაგოგთა დიდი ნაწილი სამართლიანად არის განაწყენებული და კითხულობს: ამ წიგნების არჩევა რომ გვდომებოდა, თავიდანვე ავირჩევდით, რატომ ჩაანაცვლეს სხვა ავტორების წიგნებით ჩვენ მიერ არჩეული სახელმძღვანელოებიო?!
როგორია თავად სახელმძღვანელოების ავტორის თვალით დანახული ეს დარღვევები, რატომ აირჩია სკოლამ ერთი და მიიღო სულ სხვა, ამის შესახებ გვესაუბრება განათლების მეცნიერებათა დოქტორი, I-IV კლასების ქართული ენისა და ლიტერატურის გრიფირებული სახელმძღვანელოების ავტორი, პროფესორი ნათელა მაღლაკელიძე გვესაუბრება.
აღნიშნული კონკურსი უნდა გამოცხადებულიყო 2015 წელს, რადგანაც მოქმედ სახელმძღვანელოებს ვადა 2016 წლამდე ჰქონდათ. სამინისტრომ 2018 წლამდე ამ წიგნებს ვადა ორჯერ გაუგრძელა. მაშინ პირადად მე ვთვლიდი, რომ სამინისტრომ უბრალოდ თავი ვერ მოაბა ამ საკითხს, ახლა კი მიმაჩნია, რომ ეს შეგნებულად მოხდა და ვიღაცას/კონკრეტულ გამომცემლობას მისცეს დრო სახელმძღვანელოების მოსამზადებლად. ყველა დამეთანხმება, რომ რამდენიმე თვეში, თუნდაც 1 წელიწადში, ვერაფრით მოახერხებ საკონკურსოდ I-VI კლასებისათვის 20 წიგნის მომზადებას (დავაკონკრეტებ: ქართულ ენასა და ლიტერატურაში უნდა მომზადებულიყო 12 წიგნი I-IV კლასებისათვის — მოსწავლის წიგნი, მოსწავლის რვეული, მასწავლებლის წიგნი, და 8 წიგნი V-VI კლასებისათვის — ქართული ლიტერატურა, ქართული ენა, მოსწავლის წიგნი და მასწავლებლის წიგნი). კონკურსი ოფიციალურად გამოცხადდა 2017 წლის თებერვალში, ტექნიკური პარამეტრები (რომელთა გარეშე ვერ მომზადდებოდა საკონკურსო მაკეტები) ცნობილი გახდა მხოლოდ ივნისში. საკონკურსო მასალა კი სამინისტროსათვის 2017 წლის სექტემბრის ბოლოს უნდა ჩაგვებარებინა (შემდეგ ვადამ უმნიშვნელოდ გადაიწია და ოქტომბრის პირველი რიცხვებით განისაზღვრა). კონკურსის დაგვიანებით გამოცხადების გამო ძალიან მცირე იყო სახელმძღვანელოების დაწერისა და საკონკურსო მაკეტების დამზადებისათვის გამოყოფილი დრო.
აქვე იმასაც ვიტყვით, რომ სახელმძღვანელოების დაწერისა (7 თვე) და ექსპერტიზისათვის (6 თვე) ფაქტობრივად ერთი და იგივე დრო იყო გამოყოფილი. ვფიქრობთ, რომ ვადები ექსპერტიზისათვის ხელოვნურად იყო გაწელილი (ექსპერტები 6 თვის განმავლობაში ამაში ხელფასს იღებდნენ), ხოლო ავტორებისა და გამომცემლებისათვის — ხელოვნურად შემჭიდროებული, რათა ძალზე ცოტა დრო ჰქონოდათ მათი შენიშვნების გათვალისწინებისათვის; მაგალითად: ექსპერტთა პირველი დასკვნები (ისიც ყველა წიგნზე არა) მხოლოდ 2018 წლის აპრილის ბოლოს მივიღეთ და სულ რამდენიმე დღე მოგვცეს შენიშვნების გათვალისწინებისათვის.
წაგვართვეს ექსპერტებთან შეხვედრისა და ჩვენი აზრის დასაბუთების უფლება. ისინი ჩვენთვის ბოლომდე ანონიმურად დარჩნენ. მათი დასკვნები, რაც არ უნდა სადავო (ხშირად არაკომპეტენტურიც) ყოფილიყო, უკრიტიკოდ უნდა მიგვეღო. არ იყო კომუნიკაციის საშუალება. ავტორები ბოლომდე დატუქსული მოსწავლეების როლში დავრჩით. არ გვქონდა ჩვენი მოსაზრების დასაბუთების შესაძლებლობა.
არ იყო აპელაციის საშუალება. უარყოფითი დასკვნა მე-5-მე-6 კლასების სახელმძღვანელოზე აპელაციის ვადების ამოწურვამდე ორიოდე დღით ადრე მივიღეთ. თანაც ჩვენთვის ბოლომდე გაუგებარი დარჩა, რომელ კომპონენტში რამდენი ქულა დაიმსახურა ჩვენმა ნამუშევარმა (სამინისტროს მიერ გადმოგზავნილ მასალებში მხოლოდ „ნედლი ქულები“ და „სუფთა წონა“ ჩანდა). სამინისტრომ იმისთვისაც კი არ შეიწუხა თავი, რომ რეალური ქულები დროულად ეცნობებინა ჩვენთვის.
გრიფირებულ სახელმძღვანელოთა პრეზენტაცია მოხდა სახელმძღვანელოების გარეშე. მასწავლებლებს წვდომა მხოლოდ ელექტროვერსიაზე ჰქონდათ, ელექტროვერსიით კი შეუძლებელია სახელმძღვანელოს ავ-კარგის შეფასება (მით უმეტეს, რომ გასაგები მიზეზების გამო ბევრ მასწავლებელს არ აქვს წვდომა ინტერნეტრესურსებზე).
ჩვენ შემთხვევაში დარღვეული იყო ანონიმურობაც და ამდენად, სხვა ავტორებთან შედარებით, აშკარად არასახარბიელო პირობებში აღმოვჩნდით. მართალია, საკონკურსო წიგნები ჩვენ მიერ საფუძვლიანად გადამუშავდა და განახლდა (რამდენადმე შეიცვლა საკითხავი მასალა, თავიდან ბოლომდე განახლდა მეთოდური აპარატი, ხელახლა დაიწერა მასწავლებლის წიგნები და მოსწავლის რვეულები, მე-5-მე-6 კლასებისათვის დაიწერა სრულიად ახალი სახელმძღვანელოები ქართულ ენაში, დაგვემატნენ ახალი ავტორები ახალი ხედვებითა და კონცეფციით…), მაგრამ საკონკურსო წიგნების „ამოცნობა“ ექსპერტს მაინც შეეძლო. ეს ნათლად გამოჩნდა მე-5-მე-6 კლასების „დასკვნაში“, სადაც ექსპერტი პირდაპირ მიუთითებს, რომელია ძველი მასალა და რომელია — ახალი. აქვე გვირჩევს, რომ ძველი მასალა საერთოდ არ უნდა დაგვეტოვებინა (რატომ არ უნდა დაგვეტოვებინა ი. გოგებაშვილის „იავნანამ რა ჰქმნა?“, ვაჟას „შვლის ნუკრის ნაამბობი“, ან ნ. დუმბაძის „ხაზარულა“… ეს ჩვენთვის გაუგებარია), ახალი ავტორები კი არ მოსწონს (რ. ინანიშვილი, გ. ჩოხელი…).
ჩვენი I-IV კლასების სახელმძღვანელოები გრიფის მიღების შემდეგაც ვერ მოხვდა ე.წ. „შესყიდვების“ სიაში. მიუხედავად იმისა, რომ მათზე მასწავლებელთა დიდმა ნაწილმა შეაჩერა არჩევანი და სექტემბერში სწორედ მათ ელოდა, მიიღო სულ სხვა წიგნი. ამით დაირღვა არა მხოლოდ გამომცემლობისა და ავტორების, არამედ მასწავლებლის უფლებაც — ასწავლოს იმ წიგნით, რომელიც მას მოსწონს. სამაგიეროდ „შესყიდვების სიაში“ აღმოჩნდა ის წიგნები, რომლებიც პირველ ეტაპზე გრიფმინიჭებული სახელმძღვანელოების ნუსხაშიც კი არ იყო. სახელმძღვანელოების ფასი (ფულად ერთეულში გამოხატული) სამინისტროსათვის გაცილებით ღირებული აღმოჩნდა, ვიდრე მათი შინაარსობრივ-მეთოდური გამართულობა. ეს ფაქტიც თავისთავად გარკვეულ ეჭვებს გვიჩენს.
ამ ხარვეზების ჩამონათვალი შეიძლება კიდევ გავაგრძელოთ, მაგრამ ამჯერად ცალკე მინდა გამოვყო ექსპერტთა საკითხი. ძალზე მიკერძოებულად და სუბიექტურად (და ხშირად არაკომპეტენტურადაც) მოჩანდა მათი დასკვნები. გვაქვს დასაბუთებული ეჭვი, რომ ექსპერტები, ამ შემთხვევაში, წარმოადგენდნენ დაინტერესებულ მხარეს, რამდენადაც მათი შენიშვნები ხშირად თითიდან გახლავთ გამოწოვილი და არაკომპეტენტური (ზოგჯერ კურიოზულიც) და ზუსტად ემთხვეოდა ჩვენი ე.წ. „კრიტიკოსების“ აზრს. დავაკონკრეტებ — გრიფირების პროცესში ჩვენი სახელმძღვანელოების წინააღმდეგ ტელევიზიასა და სოციალურ ქსელებში დაიწყო „შავი პიარი“. ერთ-ერთ ნაკლად სწორედ ი. გოგებაშვილის პრინციპების გამოყენებას გვითვლიდნენ. ამას ვხედავთ ექსპერტთა დასკვნებშიც, სადაც ასევე ნაკლად გვითვლიან პირველ კლასში ი. გოგებაშვილის ტექსტების გამოყენებას (ასეთი ტექსტი კი 30-ზე მეტია): „სასურველია გადაიხედოს და გადახალისდეს სახელმძღვანელოში გამოყენებული სასწავლო მასალა — ტექსტები, საბავშვო ნაწარმოებები შეიცვალოს მარტივი ბავშვისათვის გასაგები, მისი ლექსიკის გათვალისწინებით შერჩეული მრავალფეროვანი თამატიკის საკითხავი ტექსტები… 21-ე საუკუნის განათლება, პედაგოგიური პრინციპები და ხედვა, განხვავდება იმ ეპოქის (საუბარია ი. გოგებაშვილზე) მეთოდიკისაგან. კერძოდ, მოთხრობა „ერთი და ორი“… არ არის გათვალისწინებული ამ ტექსტის შეფარული მესიჯები, რომელიც პირდაპირ შეიძლება იყოს აღქმული პირველკლასელის მიერ… ის გაიგებს, რომ არ უნდა ილაპარაკოს და არ უნდა ჭამოს “. (ენა და სტილი უცვლელია). ასეთ „შეფარულ მესიჯებს“ ხედავენ ისინი ი. გოგებაშვილის სხვა მოთხრობებშიც: „უსუნო ყვავილი“, „მენავეები“, „მუქთამჭამელა“… არაკორექტულად მიიჩნევს ექსპერტი იმ განცხადებასაც, რომ „მშობლიური ენა, დედაენა ერთია, რამდენადაც არსებობენ ბილინგვური ბავშვები, რომელთათვისაც ორი ენა შეიძლება იყოს მშობლიური“. მოკლედ, პატივცემულმა ექსპერტმა ასე მარტივად გადაწყვიტა ბილინგვიზმის პრობლემა, რომელიც ბოლომდე ნამდვილად არ გახლავთ გამოკვლეული, და თვით ტერმინ „დედაენის“ არსებობაც გარკვეული ეჭვის ქვეშ დააყენა.
ზოგიერთი შენიშვნა კურიოზულია. მაგალითად, არ მოსწონთ ფრაზა „ცუდი ამინდი“: „არსებობს ამინდის მიმართ სუბიექტური დამოკიდებულება, ვიღაცას მოსწონს წვიმა და ქარი, ვიღაცას არ მოსწონს… ამდენად, სიტყვა „ცუდი“ საგნის აღწერისათვის არ უნდა გამოვიყენოთ, ასეთი კატეგორიებით აღწერა არ არის მიზანშეწონილი“ (ეტყობა, პატივცემულ ექსპერტს დაავიწყდა, რომ „ცუდი ამინდი“ მოვლენაა და არა საგანი, თანაც ქართულში არსებობს სიტყვა „ავდარი“, ჩავთვალოთ იგი სუბიექტური აზრის გამომხატველად? ან საერთოდ ამოვიღოთ ქართული ენის ლექსიკიდან სიტყვა „ცუდი“, რადგანაც იგი სუბიექტურ აზრს გამოხატავს? რა ვუყოთ მაშინ სხვა ზედსართავებს: კარგი, ლამაზი… ისინიც ხომ სუბიექტურ აზრს გამოხატავენ?!). ამგვარ „შენიშვნებს“ მათ დასკვნებში მრავლად იხილავთ.
დაგვრჩა შთაბეჭდილება, რომ პატივცემული ექსპერტები არ იცნობენ სკოლას, განსაკუთრებით კი — პირველ კლასს, რადგანაც მიაჩნიათ, რომ პირველი კლასის სახელმძღვანელო მოსწავლის დამოუკიდებელი მუშაობისთვის არის განკუთვნილი, არ იციან, რომ აქ მინიმუმამდეა შემცირებული (ან საერთოდ გაუქმებული) საშინაო დავალებაც კი. ერთთავად გვსაყვედურობენ: ბავშვს დამოუკიდებლად მათი შესრულება გაუჭირდებაო. ვინ თქვა, რომ ეს სავარჯიშოები პირველკლასელმა დამოუკიდებლად უნდა შეასრულოს? რისთვის არის მასწავლებელი? კი, მეც ვიცნობ ახალ მეთოდებს, რომელიც პარტნიორობაზეა დამყარებული და მასწავლებელი აღარ არის გაკვეთილის წარმმართველი, მაგრამ პირველ კლასს ეს ნაკლებად ეხება. ამ ეტაპზე მოსწავლეს ჯერ კიდევ არ აქვს დამოუკიდებელი მუშაობის ჩვევა, იგი მასწავლებელმა უნდა გამოუმუშაოს. პირველ კლასში მხოლოდ დამოუკიდებელი მუშაობით არ ისწავლება არც წერა, არც კითხვა, არ მდიდრდება არც ლექსიკური მარაგი, არ ვითარდება მეტყველება. აქ პედაგოგია საჭირო. ვერ გავიგე: გაუქმდა უკვე მასწავლებლის თანამდებობა? წიგნები პირველი კლასიდანვე დამოუკიდებელი მუშაობისთვის უნდა შევადგინოთ? ვის სჭირდება დღეს მასწავლებლის როლის იგნორირება?!
ხშირად ექსპერტთა ნაწერებში გვხვდება ენობრივი შეცდომები. ერთი ნიმუში ზემოთაც შემოგთავაზეთ. მსგავსი შეცდომებისათვის აბიტურიენტებს ქულებს აკლებენ ერთიან ეროვნულ გამოცდებზე: მაგ. „ამ შემთხვევაში ჩვენ ვსაუბრობთ ერთი და იგივე ხასიათის, ნეგატიურ-სოციალური ქცევის ამსახველ შინაარსზე“, „ჩვენი სურვილი იყო მათი დროში დაშორება ან სხვა პოზიტიური ქცევის ამსახველი შინაარსით ჩანაცვლება, რადგან პირველკლასელი მოსწავლისათვის უფრო საინტერესო გახდეს წიგნი“… რა პრინციპით შეირჩნენ ეს ექსპერტები, რატომ ანდო მათ სამინისტრომ ასეთი მნიშვნელოვანი საქმე, რატომ გადაუხადა 6 თვის განმავლობაში ხელფასი, საერთოდ ჰქონდათ თუ არა მათ ფილოლოგიური განათლება, სკოლაში მუშაობის გამოცდილება… აი, კითხვები, რომლებიც ექსპერტთა დასკვნების (განსაკუთრებით I-IV კლასებისა) კითხვისას გვიჩნდება. ყველაფერი ეს გვიჩენს ეჭვის საფუძველს, რომ მათი ერთადერთი დანიშნულება ჩვენი წიგნების „ჩაყრა“ იყო.
აქვე გულისტკივილით აღვნიშნავთ, რომ ჩვენს ექსპერტებს აშკარად არ მოსწონთ ქართული საბავშვო ლიტერატურა, საკითხავი მასალა. ამაზე მიგვითითებს ის უამრავი შენიშვნა, რომლებიც მათ აქვთ ქართველი მწერლების (ი. გოგებაშვილის, ი. ჭავჭავაძის, ა. წერეთლის, გ. ლეონიძის, რ. ინანიშვილის, გ. ჩოხელის…) მიმართ. არ სწყალობენ პატრიოტულ თუ ფასეულობით ღირებულებებზე დაწერილ ნაწარმოებებს და მათ ამოღებას გვირჩევენ (აქაც „შეფარულ მესიჯებს“ ხედავენ). განსაკუთრებული კრიტიკის ქარცეცხლში მოექცა რ. ინანიშვილის „კრეჭანა“ (თურმე ბავშვის უფლებებს არღვევს), ი. გოგებაშვილის „შოთა რუსთაველი“ (კატეგორიულად არ მოსწონთ ფრაზა: „ამ ქმნილებას აზის ბეჭედი გენიოსობისა“ — თურმე ბავშვი ვერ გაიგებს), მარტივი დარგობრივი ტექსტი „საიდან ვიცით ჩვენი ქვეყნის ისტორია“ (ბავშვს არ აინტერესებს მსგავსი საკითხებიო), ნ. დუმბაძის „ხაზარულა“ (აქ უკვე დავიბენით, ვერ მივხვდით, რატომ გვირჩევენ მის ამოღებას), ა. წერეთლის „მოსწავლე და მასწავლებელი“ (აქაც მოსწავლის უფლება ირღვევა: თურმე ბავშვისათვის ცოდნის ასოცირება მოხდება სასკოლო სწავლებასთან…), გ. ლეონიძის „სიყვარული მაშ გაქვს ვისი“ (თურმე მხატვრულად ძალიან სუსტია)… მოკლედ, ერთი ჩემი კოლეგის თქმისა არ იყოს, ამ „ექსპერტებმა“ სასწრაფოდ უნდა „დაატრეინინგონ“ (მათი საყვარელი ტერმინია) ჩვენი მწერლები: აუხსნან, როგორ წერონ, რა მხატვრული ხერხები გამოიყენონ, დაუკონკრეტონ — როგორი ნაწარმოებები აინტერესებთ ბავშვებს, რა „შეფარული მესიჯები“ არ უნდა მოდიოდეს მათი ნაწერებიდან, როგორ არ უნდა შელახონ ბავშვის უფლებები…
საბოლოოდ კი, როგორც განათლების დარგის სპეციალისტი, ვიტყოდი: არ შეიძლება არც ჩვენი პედაგოგიური მემკვიდრეობის და არც ჩვენი საბავშვო მწერლობის ასეთი ხელაღებით იგნორირება. მიმაჩნია, რომ ის უნარები, რომელთაც ქართული ენისა და ლიტერატურის საგნობრივი სტანდარტი ითვალისწინებს, მოსწავლეებს, პირველ რიგში, სწორედ ქართველი მწერლების ნაწარმოებების კითხვით უნდა გამოვუმუშაოთ. ქართულად კითხვა ბავშვმა ქართული მწერლობით უნდა ისწავლოს. ეს იყო ჩემი პოზიცია და ამ პოზიციაზე ვრჩები დღესაც.
