28 მარტი, ხუთშაბათი, 2024

მექანიკური რხევა Mexaniki rəqslər

spot_img

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის სოფ. ლამბალოს საჯარო სკოლის ფიზიკამათემატიკის მასწავლებლის კაზახ აბდულაევის სამოდელო გაკვეთილი

გაკვეთილის თემა: მექანიკური რხევა

კლასი: მე-11

გაკვეთილის მიზნები: ძაფზე დაკიდებული ბურთულის რხევის პერიოდის ამპლიტუდაზე, ბურთულის მასაზე, ძაფის სიგრძეზე დამოკიდებულების დადგენა

გაკ­ვე­თი­ლის ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვო­ბა: 45წთ

რე­სურ­სე­ბი და მა­სა­ლე­ბი თი­თო­ე­ულ ჯგუფ­ზე: მე-11 კლა­სის სა­ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლო; ფლიპ­ჩარ­ტის ფურ­ც­ლე­ბი; მარ­კე­რე­ბი; შტა­ტი­ვი (1 ცა­ლი), ძა­ფი (1 ცა­ლი ხვია), სა­ხა­ზა­ვი, 100 და 200 გრამიანი სა­წო­ნე­ბი (1-1 ცა­ლი), წამ­მ­ზო­მი (1 ცა­ლი)

კლა­სის ორ­გა­ნი­ზე­ბის ფორ­მა: 4-5 კა­ცი­ა­ნი ჯგუ­ფე­ბი

სტან­დარ­ტი

წლის ბო­ლოს მი­საღ­წე­ვი შე­დე­გე­ბი და მა­თი ინ­დი­კა­ტო­რე­ბი:

ფიზ.XI.5. მოს­წავ­ლეს შე­უძ­ლია მე­ქა­ნი­კუ­რი რხე­ვე­ბი­სა და ტალ­ღე­ბის და­ხა­სი­ა­თე­ბა.

შე­დე­გი თვალ­სა­ჩი­ნოა, თუ მოს­წავ­ლე:

* გეგ­მავს და ატა­რებს ცდებს სხე­ულ­თა მე­ქა­ნი­კუ­რი რხე­ვე­ბის შე­სას­წავ­ლად, ატა­რებს შე­სა­ბა­მის გა­ზომ­ვებს და აღ­წერს კავ­შირს რხე­ვის მა­ხა­სი­ა­თე­ბელ სი­დი­დე­ებს შო­რის;

* აანა­ლი­ზებს რა­ო­დე­ნობ­რივ კავ­შირს რხე­ვის მა­ხა­სი­ა­თე­ბელ ფი­ზი­კურ სი­დი­დე­ებს შო­რის;

* ადეკ­ვა­ტუ­რად იყე­ნებს შე­სა­ბა­მის ცნე­ბებს, კა­ნო­ნებს და ფორ­მუ­ლებს ამო­ცა­ნე­ბის ამო­სახ­ს­ნე­ლად.

სა­მუ­შა­ოს მსვლე­ლო­ბა:

აქ­ტი­ვო­ბა 1 (4წთ.) წი­ნა­რე ცოდ­ნის გა­აქ­ტი­უ­რე­ბა (მთელ კლას­თან)

რო­მე­ლი ძა­ლის მოქ­მე­დე­ბით ხდე­ბა რხე­ვა?

და­აკ­ვირ­დით, მი­ლე­ვა­დია თუ მი­უ­ლე­ვა­დი?

თა­ვი­სუ­ფა­ლი რხე­ვა ახ­სე­ნით, რა­ტომ?

ძა­ფი­ა­ნი ქან­ქა­რა, რო­მე­ლიც უნი­ვერ­სა­ლუ­რი შტა­ტი­ვის­გან აწყო­ბილ გ-ს ფორ­მის სად­გარ­ზეა და­კი­დე­ბუ­ლი, გა­და­ხა­რეთ წო­ნას­წო­რო­ბის მდგო­მა­რე­ო­ბი­დან და ხე­ლი გა­უშ­ვით. და­აკ­ვირ­დით თა­ვი­სუ­ფალ რხე­ვებს. აღ­წე­რეთ, რო­გორ მოძ­რა­ობს სხე­უ­ლი მას შემ­დეგ, რაც მას ხე­ლი გა­უშ­ვით.

აქ­ტი­ვო­ბა 2 (3წთ.) გა­მოთ­ქ­ვა­მენ ვა­რა­უ­დებს და და­გეგ­მა­ვენ ექ­ს­პე­რი­მენტს. (მთელ კლას­თან).

აქ­ტი­ვო­ბა 3 (8წთ.) ექ­ს­პე­რი­მენ­ტის ჩა­ტა­რე­ბა — რხე­ვის პე­რი­ო­დის გან­საზღ­ვ­რა (ჯგუ­ფუ­რი სა­მუ­შაო)

გა­მო­ა­ბი შტა­ტი­ვის თათს 1მ სიგ­რ­ძის ძა­ფი და და­კი­დე მას­ზე სა­წო­ნი;

ას­წიე შტა­ტი­ვის თა­თი ისეთ სი­მაღ­ლე­ზე, რომ სხე­ულ­მა თა­ვი­სუფ­ლად შეძ­ლოს რხე­ვა ისე, რომ რხე­ვი­სას მა­გი­დის ზე­და­პირს არ ეხე­ბო­დეს;

გა­და­ხა­რე სხე­უ­ლი წო­ნას­წო­რო­ბის მდგო­მა­რე­ო­ბი­დან და გა­უშ­ვი ხე­ლი (გა­ით­ვა­ლის­წი­ნე: სხე­უ­ლის გა­დახ­რა წო­ნას­წო­რო­ბის მდგო­მა­რე­ო­ბი­დან, ძა­ფის სიგ­რ­ძეს­თან შე­და­რე­ბით, გა­ცი­ლე­ბით პა­ტა­რა უნ­და იყოს, ძა­ფის სიგ­რ­ძის 1/10-ს არ უნ­და აღე­მა­ტე­ბო­დეს);

აით­ვა­ლე წამ­მ­ზომ­ზე დრო, რო­მე­ლიც სხე­ულს 5-7 რხე­ვის შე­სას­რუ­ლებ­ლად სჭირ­დე­ბა და გა­მოთ­ვა­ლე ამ მო­ნა­ცე­მე­ბით რხე­ვის პე­რი­ო­დი.

აქ­ტი­ვო­ბა 4 (7წთ.) ექ­ს­პე­რი­მენ­ტის ჩა­ტა­რე­ბა — გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი ამ­პ­ლი­ტუ­დე­ბის­თ­ვის რხე­ვის პე­რი­ო­დის გან­საზღ­ვ­რა (ჯგუ­ფუ­რი სა­მუ­შაო)

გა­ი­მე­ო­რე ცდა კი­დევ სამ­ჯერ გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი ამ­პ­ლი­ტუ­დე­ბის­თ­ვის და გა­მოთ­ვა­ლე რხე­ვის პე­რი­ო­დი თი­თო­ე­ულ შემ­თხ­ვე­ვა­ში (შე­ი­ტა­ნე მო­ნა­ცე­მე­ბი ცხრილ­ში). ცდებ­ში ძა­ფის სიგ­რ­ძე უც­ვ­ლე­ლი უნ­და და­ტო­ვო.

გა­ი­მე­ო­რე ცდა მე­ო­რე სა­წო­ნის­თ­ვის სამ­ჯერ და შე­დე­გე­ბი შე­ი­ტა­ნე 1-ლ ცხრილ­ში:

 

 

აქ­ტი­ვო­ბა 5 (7წთ.) ექ­ს­პე­რი­მენ­ტის ჩა­ტა­რე­ბა — გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი სიგ­რ­ძი­სათ­ვის (ჯგუ­ფუ­რი სა­მუ­შაო)

  * შეც­ვა­ლე ძა­ფის სიგ­რ­ძე;

* თი­თო­ე­ულ შემ­თხ­ვე­ვა­ში გა­მოთ­ვა­ლე ქან­ქა­რას რხე­ვის პე­რი­ო­დი: წამ­მ­ზო­მით გა­ზო­მე დრო, რო­მე­ლიც სა­ჭი­როა 6-7 რხე­ვის შე­სას­რუ­ლებ­ლად და გა­მოთ­ვა­ლე ქან­ქა­რას რხე­ვის პე­რი­ო­დი ისე­ვე, რო­გორც ცდა 2-ში.

შე­ი­ტა­ნე ცდის შე­დე­გე­ბი მე-2 ცხრილ­ში:

 

 

აქ­ტი­ვო­ბა 6. (5წთ.) ექ­ს­პე­რი­მენ­ტის­თ­ვის გან­კუთ­ვ­ნი­ლი დრო­ის გას­ვ­ლის შემ­დეგ ჯგუ­ფე­ბი კლა­სის წი­ნა­შე ატა­რე­ბენ პრე­ზენ­ტა­ცი­ას, წარ­მო­ად­გე­ნენ ცდის შე­დე­გებს — გრა­ფიკს, რო­მელ­ზეც ჩანს რხე­ვის პე­რი­ო­დის და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა ძა­ფის სიგ­რ­ძე­ზე, ტვირ­თის მა­სა­ზე, ამ­პ­ლი­ტუ­და­ზე.

აქ­ტი­ვო­ბა 7. (3წთ.) ჯგუ­ფე­ბის უკუ­კავ­ში­რი: მოს­წავ­ლე­ე­ბი უს­ვა­მენ კითხ­ვებს პრე­ზენ­ტა­ტო­რებს და პრე­ზენ­ტა­ტო­რე­ბი იცა­ვენ თა­ვი­ანთ ნაშ­რომს.

აქ­ტი­ვო­ბა 8. (2 წთ.) შე­მა­ჯა­მე­ბე­ლი დის­კუ­სია (მთელ კლას­თან).

აქ­ტი­ვო­ბა 9. (3 წთ.) მას­წავ­ლებ­ლის აღ­წე­რი­თი უკუ­კავ­ში­რი: მას­წავ­ლე­ბე­ლი აჯა­მებს ჯგუ­ფე­ბის მი­ერ წარ­მოდ­გე­ნილ შე­დე­გებს და სა­ბო­ლოო დას­კ­ვ­ნის სა­ხით ჩა­მო­ა­ყა­ლი­ბებს: ძა­ფი­ა­ნი ქან­ქა­რის რხე­ვის პე­რი­ო­დი გა­მო­ით­ვ­ლე­ბა ფორ­მუ­ლით: 

სა­დაც l ძა­ფის სიგ­რ­ძეა, ხო­ლო g — თა­ვი­სუ­ფა­ლი ვარ­დ­ნის აჩ­ქა­რე­ბა.

აქ­ტი­ვო­ბა 10. (3წთ.) მას­წავ­ლე­ბე­ლი აძ­ლევს სა­ში­ნაო და­ვა­ლე­ბას მოს­წავ­ლე­ებს:

  1. გა­მოთ­ვა­ლეთ თა­ვი­სუ­ფა­ლი ვარ­დ­ნის აჩ­ქა­რე­ბის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა ექ­ს­პე­რი­მენ­ტის მსვლე­ლო­ბი­სას მი­ღე­ბუ­ლი მო­ნა­ცე­მე­ბით, შემ­დე­გი ფორ­მუ­ლის მი­ხედ­ვით:

  1. იმი­სათ­ვის, რომ სა­ვა­რა­უ­დო ად­გი­ლებ­ში სა­სარ­გებ­ლო წი­ა­ღი­სე­უ­ლის არ­სე­ბო­ბა და­ად­გი­ნონ, გე­ო­ლო­გე­ბი იმ ად­გი­ლებ­ში თა­ვი­სუ­ფა­ლი ვარ­დ­ნის აჩ­ქა­რე­ბას — g-ს, ზო­მა­ვენ (ე.წ.გე­ო­ლო­გი­უ­რი დაზ­ვერ­ვა). რად­გან ცნო­ბი­ლია, რომ თა­ვი­სუ­ფა­ლი ვარ­დ­ნის აჩ­ქა­რე­ბის — g-ს სი­დი­დე და­მო­კი­დე­ბუ­ლია გე­ოგ­რა­ფი­ულ გა­ნედ­ზე (პო­ლუს­ზე მი­სი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა ? 9, 83216 მ/წმ2-ია, ხო­ლო ეკ­ვა­ტორ­ზე ? 9, 78030 მ/წმ2), აღ­მოჩ­ნ­და, რომ ერთ პა­რა­ლელ­ზეც კი g-ს სი­დი­დე დე­და­მი­წის ზე­და­პი­რის სხვა­დას­ხ­ვა წერ­ტილ­ში შე­საძ­ლოა სხვა­დას­ხ­ვა იყოს. ამ ანო­მა­ლი­ე­ბის არ­სე­ბო­ბა და­კავ­ში­რე­ბუ­ლია დე­და­მი­წის ქერ­ქის არა­თა­ნა­ბარ სიმ­კ­ვ­რი­ვეს­თან, რო­მე­ლიც, თა­ვის მხრივ, გა­მოწ­ვე­უ­ლია ამ ად­გი­ლებ­ში სხვა­დას­ხ­ვა სიმ­კ­ვ­რი­ვის წი­ა­ღი­სე­უ­ლის არ­სე­ბო­ბით. მო­ი­ფიქ­რეთ და ურ­ჩი­ეთ გე­ო­ლო­გებს, რო­გორ შე­იძ­ლე­ბა მარ­ტი­ვი ხერ­ხით გან­საზღ­ვ­რონ g, თუ მათ სა­ა­მი­სოდ სა­თა­ნა­დო ხელ­საწყო არ გა­აჩ­ნი­ათ.

შე­ფა­სე­ბის სქე­მა ექ­ს­პე­რი­მენ­ტის ჩა­ტა­რე­ბის­თ­ვის (და­ნარ­თი 1)

კა­ზახ აბ­დუ­ლა­ე­ვი, სა­გა­რე­ჯოს მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის სოფ. ლამ­ბა­ლოს სა­ჯა­რო სკო­ლის ფი­ზი­კა-მა­თე­მა­ტი­კის მას­წავ­ლე­ბე­ლი

Mexaniki rəqslər

Dərsin mövzusu: 

Sinif: 11-ci sinif

Dərsin müddəti: 45 dəq.

Dərsin məqsədi: Sapdan asılmış kürəciyin rəqs periodunun amplituddan, kürəciyin kütləsindən, sapın uzunluğundan asılılığının təyini.

Resurslar və materiallar: Hər bir qrupa: 11-ci sinfin dərsliyi, flipçart vərəqlər; markerlər; Ştativ (1 dənə) Sap (1top), Xətkeş, 100 və 200 q-lıq çəki daşları (1-1 dənə), Saniyə ölçən (1 dənə)

Sinfin təşkil etmə forması: 4–5 şagirdlik qruplar.

Standart

İlin sonunda əldə ediləcək nailiyyətlər və onların indikatoru:

Fiz. XI. 5. Şagird mexaniki rəqsi və dalğaları xarakterizə edə bilər.

Nəticə göz önündədir, əgər şagird:

  • Cisimlərin mexaniki rəqslərini öyrənmək məqsədilə təcrübələr planlaşdırır və keçirirsə, müvafiq ölçmələr aparır və rəqslərin xarakterizə edən kəmiyyətlər arasında əlaqəni müəyyən edirsə;
  • Rəqsi xarakterizə edən fiziki kəmiyyətlər arasında asılılığı təhlil edirsə;
  • Müvafiq anlayışlardan,   qanunlardan və düsturlardan standart və qeyri-standart məsələlərin həllində adekvat istifadə edirsə;

İşin gedişi:
Fəallıq
1 ( 4 dəq.) Əvvəlki biliyin fəallaşdırılması (bütün siniflə)

  • Hansı qüvvənin təsiri altında rəqsi hərəkət baş verir?
  • Müşahidə edin , rəqs sönəndir, yoxsa sönməyəndir?
  • Sərbəst rəqsləri izah edin, niyə?

Ştativin Г formalı dayağina riyazi rəqqas (sapdan asılmış) bərkidilmişdir, tarazlıqdan çıxararaq, əlimizi buraxın. Sərbəst rəqsləri müşahidə edin. Əlinizi buraxdıqdan sonra rəqqas necə hərəkət edəcək.

   Fəallıq 2 (3 dəq.) Mülahizə yürüdürlər və təcrübəni planlaşdırırlar (bütün siniflə).

   Fəallıq 3 (8 dəq.) Eksperimentin keçirilməsi-rəqs periodunun təyini (qrup işi)

  • Ştativin qoluna 1 m uzunluqlu sap bağlayın və ondan yük asın;
  • Ştativin qolunu elə hündürlüyə qaldırın ki, cismin sərbəst rəqsləri masanın səthinə toxunmasın;
  • Tarazlıq vəziyyətindən cismi çıxarın və əlinizi buraxın. (Nəzərə alın: cismin tarazlıq vəziyyətindən uzaqlığı sapın uzunluğundan kiçik olmalıdır, sapın uzunluğunun 1/10-dən böyük olmamalıdır);
  • Saniyəölçənin köməyilə rəqqas 5-7 rəqsi yerinə yetirdikdə lazım olan vaxtı qeyd edin və bu verilənə görə rəqsin periodunu hesablayın;

Fəallıq 4   (7 dəq.) Ekspeirmentin keçirilməsi- fərqli amplitud üçün rəqs periodunun təyini (qrup işi)

  • Fərqli amplitudda təcrübəni yenə iki dəfə təkrarlayın və hər bir halda rəqs periodunu hesablayın (verilənləri cədvələ köçürün). Təcrübələrdə sapın uzunluğunu dəyişməz saxlayın.
  • İkinci yük üçün təcrübəni üç dəfə təkrarlayın və nəticəni 1-ci cədvələ köçürün:

 

Fəallıq 5   (7 dəq.) Eksperimentin keçirilməsi- fərqli uzunluqlu rəqqaslar üçün (qrup işi)

  • Sapın uzunluğunu dəyişin;
  • Hər bir halda rəqqasın periodunu dəyişin: Saniyəölçənlı 6 -7 rəqs üçün zamanı ölçün və rəqqasın rəqs periodunu hesablayın, 2-ci təcrübədə olduğu kimi.

Təcrübənin nəticəsini 2-ci cədvələ köçürün:

 

Fəallıq 6. (5 dəq.) Təcrübə üçün müəyyən edilmiş vaxt başa çatdıqdan sonar qruplar bütün sinif qarşısında prezentasiya təqdim edirlər. Onlar təcrübənin nəticəsini, qrafiki təqdim edirlər, hansı ki, rəqs periodunun rəqs amplitudundan, yükün kütləsindən və sapın uzunluğundan asılılığı görünür.

Fəallıq 7. (3 dəq.) Qruplarla əks-əlaqə: Şagirdlər prezentatora suallar verirlər və prezentatorlar öz işlərini müdafiə edirlər.

Fəallıq 8. (2 dəq.) Yekunlaşdırıcı diskusiya (bütün siniflə).

Fəallıq 9. (3 dəq.) Müəllimin əks-əlaqəsi: Müəllim qruplar tərəfindən təqdim olunmuş nəticələri və yekunu qərar şəklində formalaşdırır:

Riyazi (saplı) rəqqasın rəqs periodunun düsturudur:

Haradaki, sapın uzunluğudur, g isə sərbəstdüşmə təcilidir.

Fəallıq 10. (3 dəq.) Müəllim şagirdlərə ev tapşırığı verir:

  1. Eksperimentdən alınan nəticələrə əsasən sərbəstdüşmə təcilinin qiymətini aşağıda verilən formula görə hesablayın:

2. Faydalı mineralların təxmini yerini müəyyən etmək üçün, geoloqlar həmin yerlərdə . sərb. əstdüşmə təcilini, g-ni ölçürlər (geoloji kəşfiyyat). Məlumdur ki, sərbəstdüşmə təcili g coğrafi en dairədən asılıdır ( qütbdə onun qiyməti ≈ 9, 83216 მ/წმ2-dir, ekvatorda isə ≈ 9, 78030 მ/წმ2-dir), ancaq məlum oldu ki, bir paraleldə g-nin qiyməti yer səthinin müxtəlif nöqtələrində müxtəlif ola bilər. Bu anomaliyanın olması yerin üz qabığının sıxlığının müxtəlif olması ilə əlaqədardır, bu da öz növbəsində həmin yerdə müxtəlif sıxlıqlı mineralların mövcud olmasından irəli gəlir.

Fikirləşin və geoloqlara sadə üsulla g-ni necə müəyyən etməyi göstərin, əgər, onların bunu     etməyə müvafiq alətləri yoxdursa.

Eksperimentin keçirilməsi üçün qiymətləndirmə sxemi (əlavə 1)  

Qazax Abdullayev, Saqareco munisipalitetinin Ləmbəli kənd ictimai məktəbin fizika-riyaziyyat müəllimi.

ერთიანი ეროვნული გამოცდები

ბლოგი

კულტურა

მსგავსი სიახლეები