ყველასათვის საყვარელმა საბავშვო მწერალმა, ასტრიდ ლინდგრენმა, ჰანს ქრისტიან ანდერსენის საერთაშორისო ოქროს მედლის გადაცემისას წარმოთქმულ სიტყვაში ისაუბრა იმაზე, რატომ არ წერს უფროსებისთვის და რატომ დარჩება სიცოცხლის ბოლომდე საბავშვო მწერლად. ასტრიდი ამბობდა, რომ მას სურდა იმ მკითხველებისთვის დაეწერა, რომლებსაც სასწაულის მოხდენა შეუძლიათ. მისი აზრით კი, მხოლოდ ბავშვები ახდენენ სასწაულს კითხვის დროს.
ქართველი მეზღაპრის, გურამ პეტრიაშვილის წიგნში „კაცი და მისი უცნაური პიანინო“ (გამომცემლობა “ინტელექტი“, 2021 წელი) ათი ზღაპარია გაერთიანებული.
როდესაც ამ ზღაპრებს უკვე ზრდასრული კითხულობ, რწმუნდები, რომ გურამ პეტრიაშვილს შეუძლია, ასტრიდის მიერ ნახსენებ სასწაულს დიდობაშიც გაზიაროს; გაქციოს ისეთ მკითხველად, რომელსაც წიგნის სიყვარულით სასწაულების მოხდენა შეგიძლია.
ზურაბ კიკნაძე წერილში – „ნაცარქექიას აპოლოგია“ – წერს, რომ „ზღაპარი ეწოდება ისეთ ამბავს, რომელიც ყოველდღიური სინამდვილის ძლევით მასზე აღმატებულის დამკვიდრებას გვაუწყებს“. გურამ პეტრიაშვილის ზღაპრები სწორედ ამ აღმატებულსა და მნიშვნელოვანს გვახსენებს და შეგვიძლია ვთქვათ, რომ წიგნში თავმოყრილი ზღაპრები, ერთგვარად, იგავებიცაა. იგავები, რომლებიც ბავშვებს და, ბავშვებთან ერთად, ნებისმიერი ასაკის მკითხველს, დასავიწყებლად არგასამეტებელ ღირებულებებს გვასწავლის და ფიქრის საბაბს გვიჩენს.
„კაცი და მისი უცნაური პიანინო“ ამავე სახელწოდების ზღაპრით იწყება, რომლის მთავარი გმირი ისეთი კაცია, სასწაულების რომ სჯერა და ყოველდღე ამ სასწაულს ელის. სასწაული კი აუცილებლად მოხდება და განა იმიტომ რომ, ზღაპარია და ყველაფერი შეიძლება მოხდეს – არა! – როგორც ავტორი გვარწმუნებს, სასწაულები ჩვენს თავს მხოლოდ მაშინ არ ხდება, როცა მისი არ გვჯერა – ხშირ შემთხვევაში ხომ მთავარი სწორედ სურვილის სიძლიერეა!
„ღამით, როცა ყველას სძინავს, ერთი კაცი დადის ქალაქში.
დადის და შესცქერის ვარსკვლავიან ცას.
განათებული დიდი ქუჩიდან ვარსკვლავები არა ჩანს. ამიტომ კაცი ძველ, ვიწრო ქუჩებს ირჩევს სასიარულოდ.
დადის, თუ რომელიმე აივანზე ქოთნებით გამოდგმულ ყვავილებს ნახავს, მათ სურნელს შეისუნთქავს და ეღიმება.
თუ შეამჩნევს, აივანზე სარეცხის თოკზე ბავშვების ტანსაცმელი ჰკიდია, ჩაიყოფს ჯიბეში ხელს, ამოიღებს რაიმე სათამაშოს და ააგდებს აივანზე…
დადის ასე, ხან ვარსკვლავებს უყურებს, ხან აივნებს აკვირდება…
ხანდახან ეს მაღლა ცქერა ისე გაიტაცებს, ვეღარაფერს ამჩნევს, წამოჰკრავს ფეხს და ცხვირით ეცემა მიწაზე. ამიტომაც ცხვირი აქვს გასივებული და ზოგი ნაცნობი ზურგს უკან დიდცხვირასაც ეძახის…
ახლა, რაც მთავარია, იმას მოგიყვებით:
ამ კაცს მთელი სიცოცხლე სჯეროდა, დღეს თუ არა, ხვალ აუცილებლად სასწაული მოხდებაო“.
ზღაპარი „კაცი და მისი უცნაური პიანინო“ თითქოსდა ძალიან მარტივ ჭეშმარიტებას გვახსენებს (რომელსაც ალბათ ყველაზე ხშირად ვივიწყებთ ხოლმე): სასწაულია ყველა ამბავი, შეიძლება სხვისთვის სრულიად გაუგებარიც კი, თუ ის გულწრფელი სიხარულით გვავსებს. მთავარია, სასწაულების დანახვა და მისი აღქმა შეგვეძლოს და ასე ბევრი ძვირფასი წუთის შეგროვებას შევძლებთ. გურამ პეტრიაშვილიც ამას გვიმტკიცებს, რომ ცხოვრებაში მთავარი პატარ-პატარა ბედნიერებების შეგრძნებაა, რომელიც სინამდვილეში სულაც არაა პატარა და, შეიძლება, ყველაზე მნიშვნელოვანიც კი იყოს. სწორედ ამ ღირებულებით ცხოვრობს ზღაპრის მთავარი გმირი და აბა, როგორ შეიძლება სევდამ გაიმარჯვოს ისეთ ადამიანზე, რომელსაც ყვავილების სურნელის შეგრძნება სიცოცხლის სიყვარულით ავსებს?!
ამასთანავე, სასწაული რომ იხილო, სხვაც უნდა გებრალებოდეს, – გვარიგებს ავტორი, – სხვისი დარდის მოზიარე და შემამსუბუქებელი უნდა იყოო. სწორედ ამიტომ, ვფიქრობ, ეს ზღაპრები ერთგვარი მცნებებიცაა, ზოგჯერ ასე რთულად შესასრულებელი რომ გვეჩვენება ხოლმე.
მეზღაპრე ცდილობს დაგვანახოს, რომ ბედნიერება უფრო მეტად გაცემაშია და არა მიღებაში. განა შეიძლება ბედნიერი არ იყო, როცა სრულიად უცნობი ადამიანების აივანზე, სრულიად უცნობ ბავშვებს ხალათის ჯიბეში სათამაშოს უტოვებ და თან წარმოიდგენ მათ გაცისკროვნებულ სახეებს, როდესაც ამ სათამაშოს სრულიად მოულოდნელად აღმოაჩენენ?! – ეს წიგნი სწორედ ასეთი სიხარულის ძალაზე გვაფიქრებს, გვასწავლის და სიხარულის, ბედნიერების გამომწვევ მიზეზებს პატარ-პატარა ზღაპრებში აქსოვს; თანაც ისე, შეუძლებელია, ცხოვრების რომელიმე ეტაპზე, არჩევანის წინაშე ყოფნისას არ გაგვახსენდეს თაკო ბაქრაძის ულამაზესი ილუსტრაციებით გაფორმებული ეს ათი ზღაპარი და, ისეთი გადაწყვეტილება არ მივიღოთ, რომელიც სასწაულის მომლოდინე კაცს, უსაზღვროდ შეყვარებულ მეზღაპრეს, მხიარულ კაცს ან აფლაფატოს არ გაახარებდათ.
ხშირად, როდესაც გვინდა ამბის, ადგილისა თუ ადამიანის გამორჩეულ სიკარგეს გავუსვათ ხაზი, ვამბობთ, როგორი ზღაპრული ამბავი, ადგილი თუ ადამიანიაო. გურამ პეტრიაშვილი სწორედ ასეთ ზღაპრულ სამყაროში გვეპატიჟება, სადაც ავტორი თითქოს შენ გვერდით მოკალათებულა, ზის და გიამბობს ყველაზე თბილ, მხიარულსა და ამავე დროს, სევდიან ამბებს. მისთვის მთავარი შენ ხარ, მკითხველი, და ათივე ზღაპარიც ისეა დაწერილი, ავტორს ყველგან შენკენ აქვს მოპყრობილი გულისყური, რათა ბოლომდე შეგაგრძნობინოს მათში ჩაქსოვილი სიყვარულის, ღიმილის, სიკეთის, მხიარულებისა და სევდის ძალა და არასდროს დაგავიწყოს ცხოვრების მთავარი ღირებულებები. ავტორს ხომ სწორედ ასე სწამს, რომ ზღაპარი უნდა იყოს კეთილი, უნდა გაამხიარულოს ბავშვი და ამასთანავე, ხანდახან უნდა დაანაღვლიანოს კიდეც, იმიტომ რომ ნაღველი ადამიანს რაღაც კარგისაკენ უბიძგებსო. თავისი ზღაპრის გმირი კაცუნებიც ხომ იმავეს გვასწავლიან: „სევდაც უნდა გამოცადო ხანდახან, რომ უკეთ იგრძნო, რა არის სიხარული“.
ამ წიგნიდან სევდაზე, პირველ ყოვლისა, „თეთრი ზღაპარი“ მახსენდება, რომელსაც გურამ პეტრიაშვილი დედის ხსოვნას უძღვნის. მწერალი ერთ-ერთ ინტერვიუში ამბობს, მსურდა, დედას წაეკითხა „თეთრი ზღაპარი“ და მოსწონებოდაო.
„თეთრი ზღაპარი“ ობოლ ბიჭუნაზეა და რა თქმა უნდა, შეუძლებელია სევდიანი არ იყოს, მაგრამ, გურამ პეტრიაშვილი გვაიმედებს, რომ სევდას ყოველთვის თან სდევს იმედის დიდი ძალა, რომელიც დაკარგულ დედას ზოგჯერ ალუბლის ხედ, ზოგჯერ კი მშვენიერ თეთრ გედად გვიბრუნებს და ასე გვიყუჩებს ყოველგვარ სევდასა და ნაღველს.
„და ერთ ღამეს, როცა ბიჭუნა სხვა ბიჭებთან ერთად იჯდა ფიქრის გორაზე და სავსე მთვარეს შესცქეროდა, მან ბიჭებს გაანდო დედამისის ლამაზი ამბავი.
გაანდო და გულის ფანცქალით ელოდა, თუ რას ეტყოდნენ. შიშობდა, ვაითუ არ დამიჯერონ და სასაცილოდაც ამიგდონო.
მაგრამ ბიჭებს სულაც არ გაჰკვირვებიათ.
თურმე ყველა ბიჭს ემართება ასე: ეჩვენება, რომ ხან ნაზი, თეთრყვავილა მცენარეა დედამისი, ხან კი სევდიანი, დიდი, თეთრი ფრინველი“.
ამ წიგნში ერთმანეთზე საინტერესო პერსონაჟები ცხოვრობენ, რომელთა გულები სიკეთითაა სავსე. ერთ-ერთი ასეთი პერსონაჟი, გურამ პეტრიაშვილის მსგავსად, მეზღაპრე კაცია, რომელიც ძალიან ლამაზ ზღაპრებს წერს. მას, სრულიად მოულოდნელად, ერთი ქალი შეუყვარდება და მთავარი ამბავიც სწორედ აქედან იწყება. ზღაპარი გვასწავლის, რომ შესაძლოა, ვინმემ სიტყვით მოგვიკლას გული, მაგრამ ცხოვრება ყოველთვის გამოგვიგზავნის მისგან განსაკურნებელ წამალს; შესაძლოა, ვინმემ გულშიც კი გვესროლოს, მაგრამ, მარადისობას შევერწყათ და იმად ვიქცეთ, რითაც ჩვენი სული იყო სავსე: ჩიტად ან ხომალდად. ეს იმაზეა დამოკიდებული, რით იყო ჩვენი შინაგანი სამყარო სავსე ჯერ კიდევ მაშინ, როცა ადამიანები ვიყავით. ამ ზღაპრით ავტორი ჩვენი ცხოვრების, ინტერესების, ჩვენ მიერ შექმნილი სამყაროს გადახედვისკენ გვიბიძგებს და სურვილს გვიჩენს, უკეთესები გავხდეთ – წყნარი და ჩუმი მეზღაპრესავით ღირსეულები.
გურამ პეტრიაშვილი თავის ზღაპრებში იმ იდეას აქსოვს, რომ ლამაზი ფიქრებით არსებობა, ლამაზი სამყაროს შექმნა და კეთილი მეზღაპრესავით ცხოვრება უკვალოდ არასდროს ჩაივლის, როგორი სასტიკიც არ უნდა იყოს გარემო თუ ადამიანები, თუნდაც ისეთი, როგორიც მეზღაპრე კაცის ანტიპოდი – ბართლომე აღმოჩნდა. ბოლოს და ბოლოს, კვალი ხომ მხოლოდ იმ ალიყურებისა და პანღურებისგან რჩება, რომლებსაც ვიმსახურებთ, როგორც ამას ერთ-ერთი ზღაპრის ის მხიარული პერსონაჟი გვასწავლის, ტკბილსა და გემრიელ წყლებს რომ ჰყიდის.
ფრანგი მწერალი, „პატარა უფლისწულის“ ავტორი ანტუან დე სენტ-ეგზიუპერი მიიჩნევდა, რომ ბავშვებისთვის დაწერილი წიგნები იშვიათად შეიძლება გაიგონ უფროსებმა, რადგან მათ ძალიან მცირე ნაწილს ახსოვს, რომ ისინიც ბავშვობიდან მოდიან. სწორედ ამიტომ უძღვნის მის მთავარ ნაწარმოებს ლეონ ვერტს, როდესაც ის პატარა ბიჭი იყო. საბავშვო წიგნები სწორედ იმის გახსენების მცდელობაა, რასაც ასაკის მატებასთან ერთად ხშირად ვივიწყებთ ხოლმე. ამიტომ ვფიქრობ, რომ გურამ პეტრიაშვილის ზღაპრების ეს კრებული, პირველ ყოვლისა, ბავშვებისთვის, შემდეგ კი იმ დიდებისთვის დაწერილი წიგნია, რომლებსაც სურთ, მარადიულ ღირებულებებთან ერთად იცხოვრონ და საკუთარ თავს მათი დავიწყების საშუალება არ მისცენ.
თაკო ბაქრაძის ილუსტრაციები
გურამ პეტრიაშვილის ზღაპრები შეხსენებაა, რომ რაღაც მთავარი გვავიწყდება, თუნდაც სხვისთვის გაწვდილი ხელი, თუნდაც სასწაულის დაუსრულებელი მოლოდინი. ვინ და, ბავშვებმა ეს ყოველივე ყველაზე კარგად იციან და სწორედ ამიტომ იწერება მათთვის ყველაზე დიდი სიბრძნეებით სავსე წიგნები, რომლებსაც მათთან ერთად ყველა ასაკის მკითხველი უნდა ვეზიაროთ, მით უფრო, რომ როგორც თავად ავტორი ამბობს, ის წერს ადამიანებისთვის, რომლებიც გულის სიღრმეში მუდამ ბავშვებად რჩებიან.
დაბოლოს, მინდა განსაკუთრებული ყურადღება დავუთმო ზღაპარს, რომელსაც „აჩლაჩუჩა და აფლაფატო“ ჰქვია. ის ჩემთვის ყოველთვის დარჩება სამშობლოსადმი მიძღვნილ ერთ-ერთ ყველაზე ლამაზ ტექსტად.
როცა აჩლაჩუჩა ქალაქიდან გადაიხვეწა, აფლაფატოს ჰკითხეს, შენც ხომ არ აპირებ გაქცევასო? და თუ როგორი კაცია აფლაფატო, თავად ეს მონაკვეთი გვიამბობს:
„ – რას ამბობთ, ჩემს ქალაქს როგორ დავტოვებ, ეგ რამ გაფიქრებინათო, – იღიმებოდა ნაღვლიანი.
აბა, აქედან სად წავიდოდა, როცა იცოდა, რომ ამ ქალაქის გადასარჩენად და გასათავისუფლებლად მის ყველა წინაპარს ბრძოლები ჰქონდა ხმლით ხელში გადატანილი. ბევრმა მათგანმა კი თავიც შესწირა ამას…
ღამით დიდხანს ვერ იძინებდა ხოლმე აფლაფატო. იჯდა თავის ოთახში და კედლებს შესცქეროდა, ხოლო კედლები წინაპართა სურათებით იყო სავსე, აქ იყო აფლაფატოს მამაც, პაპაც, პაპის მამაც და პაპის პაპაც…
ქალაქის ყველა ფანჯარა ჩაქრებოდა ხოლმე და აფლაფატოს ფანჯრებშიღა მოჩანდა შუქი.
შესცქეროდა აფლაფატო სურათებს და ცდილობდა თვალი გაესწორებინა წინაპრებისათვის…
აი, ასეთი კაცი იყო აფლაფატო“.
თუ როგორ გაგრძელდა აფლაფატოს ამბავი, ამ ჯადოსნურ კრებულში შეგიძლიათ გაიგოთ და სულ გახსოვდეთ, რატომ გვიამბო გურამ პეტრიაშვილმა სამშობლოზე შეყვარებული კაცის ამბავი: „…მინდა გთხოვოთ: მოდით, ძმებო, დავკიდოთ ჩვენი ოთახის კედლებზე წინაპართა სურათები და ვეცადოთ, თვალი გავუსწოროთ მათ მზერას. ხომ ყველას გვინდა, რომ როდისმე ზეციდან ჩვენს მხარზეც ჩამოეშვას ფერად-ფერადი, ცეცხლოვანი ჩიტი?“
მელანო კობახიძე
