ხათუნა რაზმაძე – თბილისის წმ.გიორგის სახელობის საერთაშორისო სკოლის დაწყებითი კლასების უფროსი მასწავლებელი
იმ მრავალფეროვან თემათაგან, რასაც განათლების სფერო მოიცავს, ვერც ერთი მნიშვნელოვანი თუ ნაკლებად მნიშვნელოვანი რგოლი/საკითხი ვერ განიხილება პანდემიური ფაქტორის გარეშე. უკვე ერთი წელია, სწორედ ეს იქცა დასაძლევ ბარიერად განათლების ყველა საფეხურზე, განსაკუთრებით კი დაწყებით განათლებაში.
რა ფაქტორი განაპირობებს მის განსაკუთრებულობას და როგორია პედაგოგის როლი დისტანციური სწავლებისას, ამის შესახებ საკუთარ გამოცდილებას გვიზიარებს თბილისის წმ. გიორგის სახელობის საერთაშორისო სკოლის დაწყებითი კლასების უფროსი მასწავლებელი ხათუნა რაზმაძე
მიმდინარე სასწავლო წელი განსხვავებული და მძიმე იყო, მსგავსი არც მახსენდება მთელი ჩემი და წინა თაობის მასწავლებლების პროფესიულ საქმიანობაში. არასოდეს დამავიწყდება ის პირველი ორი კვირა, ცოტა არ იყოს თავზარდაცემული ვიყავი, სრულიად უჩვეულო, ვირტუალურ გარემოში მომიწია პირველკლასელებთან შეხვედრა და არ ვიცოდი, როგორ გავართმევდი ამას თავს. თან, ისინი ხომ საკლასო ოთახებში კი არ ეცნობოდნენ თავიანთ პირველ მასწავლებელს, საკუთარ სახლებში, ეკრანებთან მიმსხდარები გაოგნებულები შემომცქეროდნენ. მეც ვცდილობდი, არც ერთ მათგანს არ მოკლებოდა ის თბილი, ემოციური გზავნილი ჩემგან, რაც არასდროს გამჭირვებია პირისპირ ურთიერთობისას. ახლა ეს გამოცდილება საკმარისი აღარ იყო, ყველა ღონე უნდა მეხმარა, რომ არც ერთი მოსწავლე არ დამრჩენოდა ეკრანს მიღმა. ასევე მძიმე მდგომარეობაში აღმოჩნდნენ მშობლები, რომლებიც აუცილებლად შვილების გვერდით უნდა ყოფილიყვნენ, დახმარების გარეშე ხომ ისინი ვერ შეძლებდნენ საგაკვეთილო პროცესში ჩართვას. ასე რომ, ყველამ ერთად — მასწავლებელმა, მოსწავლემ, მშობელმა — მძიმე დღეები გავიარეთ. მერე ყველაფერი ნელ-ნელა, დღითი დღე შეიცვალა და გაკვეთილებიც უფრო და უფრო სახალისო გახდა.
პირველ კლასში, და ზოგადად, დაწყებით საფეხურზე, სწავლების უმთავრესი ფორმაა თამაშით სწავლება, სწავლა კეთებით, როცა თამაშ-თამაშით „შემოესწავლებათ“ ხოლმე, ყოველგვარი ძალისხმევის გარეშე, რაღაც მნიშვნელოვანი. ეს არავითარ სირთულეს არ წარმოადგენს საკლასო ოთახში, პირისპირ სწავლებისას, მაგრამ ახლა, როცა ვირტუალურად უნდა ასწავლო კითხვა, წერა, ანგარიში, სწორად ჯდომა, კალმის დაჭერა და ათასი სხვა ნიუანსი — ათჯერ მეტი ძალისხმევა გჭირდება. მუდმივი კავშირისა და ემოციური ფონის შესანარჩუნებლად საუკეთესო გზა აღმოჩნდა ტექნოლოგიების გამოყენებით (მოსწავლეებს ამ მხრივ პრობლემა არ აქვთ) პრეზენტაციის ფორმა. სერიოზული პრობლემა იყო ამ პირობებში ანბანის შესწავლის პროცესი, რაც ათასგვარი ილუსტრაციების, კომიქსების, ანიმაციების კეთებით შევძელით; აუცილებელია სწავლის პროცესი სახალისო, ფერადოვანი და საინტერესო იყოს. ამაში ძალიან დამეხმარა ინტერნეტში მოძიებეული სხვადასხვა მეთოდი, იუთუბტრენინგები. ბუნებრივია, დისტანციურად სწავლებისას, მცირდება წიგნით ურთიერთობაც, კითხვა კი, რაც მრავალჯერადია, მით უფრო იწაფება მოსწავლე. ამიტომ ამ შესაძლებლობას ვერ მოაკლებ მას. სწორი და შედეგიანი აღმოჩნდა აქტივობა — წიგნში მოცემულ ტექსტს საპრეზენტაციო ფორმატში ვამზადებდი, დიდ ფორმატზე, ერთმანეთისგან დაშორებით ვწერდი ასოებს ან სიტყვებს, ათასგვარი ფერებით გამოვყოფდი ერთმანეთისგან, რომ გამარტივებოდათ კითხვის პროცესი. კარგი შედეგიც მივიღე, დღეს უკვე დამოუკიდებლად, მშობლების გარეშეც მერთვებიან ჩემი პირველკლასელები და დამოუკიდებლადაც კითხულობენ.
დისტანციურად წერის სწავლება უფრო მტკივნეული აღმოჩნდა. ამ პროცესში, დასაწყისში მაინც, ნაკლებეფექტური იყო მშობლების თანადგომა. ჩვენგან, პედაგოგებისგან განსხვავებით, ბავშვის ყველა შეცდომაზე, ისინი მტკივნეულად რეაგირებდნენ, ხშირ შემთხვევაში, ტუქსავდნენ კიდეც თუნდაც უმნიშვნელო შეცდომის გამო. ჩვენ კი, პირიქით, შეცდომაზე კი არ ვაკეთებთ აქცენტს, არამედ კარგ დაწერილზე ვამახვილებთ ყურადღებას და ვაქებთ ყოველი ლამაზად მოხაზული ასოს გამო, წავახალისებთ ხოლმე სიტყვებით — „ყოჩაღ, მოდი, ესეც სცადე, კარგია“… ბავშვისთვის ეს ძალიან მნიშვნელოვანია.
წერის სწავლებისას კარგად გამოვიყენე ვალდორფის მეთოდი, როცა ვწერთ ყველაფერზე. მშობლებს ვთხოვდი, თეფშზე დაყრილ შაქარზე ან მარილზე, ქვიშაზე მოეხაზათ ბავშვებს ასო-ბგერა; სახატავი რვეულის მთელ ფურცელზე შეეძლოთ დიდი ასო-ბგერების გამოყვანა და ერთგვარი გაცოცხლება ამ ასოების — საიდან იწყება შემოხაზვა, როგორ გრძელდება, მერე იმ სიტყვის დასახელება, რომელიც ამ ასო-ბგერისგან იწყება… აუცილებელია, ბავშვმა მხოლოდ კი არ ისწავლოს ანბანის წერა, არამედ შეიყვაროს და მოსწონდეს კიდეც ის. შიგადაშიგ ვცდილობ, მათთვის გასაგები ინფორმაციაც კი მივაწოდო, მაგალითად ის, რომ მსოფლიოს 14 დამწერლობას შორის ქართული ანბანი ერთ-ერთი უძველესია.
ამ დროისთვის მხოლოდ 4 ასო-ბგერაღა დაგვრჩა შესასწავლი, ჩემი მოსწავლეები უკვე ახერხებენ 4-5-სიტყვიანი წინადადების დაწერას, მაგრამ ეს არაა საკმარისი წერითი კულტურის ჩამოყალიბებისათვის, რადგან მათ არ შეუძლიათ ასო-ბგერების ბადეში ჩასმა, სტანდარტი კი მოითხოვს წერის, კითხვისა და ზეპირი მეტყველების თანაბარ განვითარებას პირველ კლასში. ეს არაა მარტივად დასაძლევი, მაგრამ ახლა, როცა ბავშვებს უკვე აქვთ მოტორული უნარები, ცნობენ ყველა ასო-ბგერას, ხატავენ, ძერწავენ და ა.შ., მთელი აქცენტი გადავა ბადეში წერაზე — ეს აუცილებელია კალიგრაფიის, წერის კულტურის ჩამოყალიბებისთვის. მერე ამას მოჰყვება პირველკლასელთა შეფასება, რაც ასევე დამატებითი სირთულეა პედაგოგისთვის. სკოლაში ასეთი წესი გვაქვს — ყოველი თვის ბოლოს ვწერთ განმავითარებელ კომენტარს თითოეული მოსწავლისთვის. პანდემიის პირობებში, ურთიერთობის დისტანციური ფორმა ვერ იძლევა სრულ სურათს თითოეულ ბავშვზე. შეფასებისთვის და უკუკავშირისთვის, ზოგადად, წინსვლა საკმარისი არ არის. ამიტომ ვცდილობ, გაკვეთილის შემდეგ ან რომელიმე სხვა დროს, ინდივიდუალურად გამოვკითხო ხოლმე რაღაცები, ცალკე დავაწერინო ან წავაკითხო, რომ მათი შეფასება და წინსვლის სტრატეგია უფრო ვალიდური იყოს; დავალების მიცემა, მისი შესრულება და მასწავლებლის მიერ შეფასება სასწავლო პროცესის ძალიან მნიშვნელოვანი ნაწილია. გარდა იმისა, რომ ბავშვს პასუხისმგებლობის გრძნობა უვითარდება, იგი ელოდება მასწავლებლის აზრის გაგებას, შექებას, პირველ რიგში.
დაბოლოს, ის, რაც ყველაზე დიდი დანაკლისია პირველკლასელთათვის და, რაც, შეიძლება ითქვას, სკოლის უმთავრესი მისიაა — ვერშემდგარი სოციალიზაცია, რაც, ალბათ, თავის კვალს დაამჩნევს პატარების ფსიქიკას. სწორედ ამით არის განსაკუთრებულად მძიმე პანდემიური სასწავლო წელი. ეკრანი ვერასდროს შეცვლის პირად ურთიერთობას. გაკვეთილზე რომ ჩავიჩოქებ და ყურში ჩავჩურჩულებ პატარას „ყოჩაღ, კარგად გამოგდის“, ვცდილობ, მაგრამ არა მგონია დისტანციურადაც იგივე ძალა და ემოციური მნიშვნელობა ჰქონდეს ამ სიტყვებს, რაც სკოლის მერხთან. კიდევ უფრო დიდი დანაკლისია სწავლების დისტანციური ფორმა სსსმ მოსწავლეებისთვის. თამამად ვიტყვი, რომ ასჯერ მეტი ძალისხმევა მჭირდება და დამჭირდება მომავალში იმ დანაკლისის შესავსებად, რაც პანდემიურმა პერიოდმა მოიტანა. ასეთი ბავშვების პედაგოგებმა აუცილებლად უნდა გავუზიაროთ ერთმანეთს ჩვენი გამოცდილება, რათა იმ გასაღებს მივაგნოთ, რაც სირთულეების გადალახვაში დაგვეხმარება.
