ფინეთის საგანმანათლებლო სისტემის წარმატებები საყოველთაოდ ცნობილია მსოფლიოში. როგორ მოხდა, რომ ქვეყანამ ლამის ნულიდან დაიწყო და ორ-სამ ათწლეულში სწავლებისა და სწავლის მძლავრი სისტემა შექმნა?
?? „სწავლება და სწავლა“ ყველაზე უკეთ აღწერს იმ ელემენტების ერთობლიობას, რომელიც სწორი მუშაობისას საუკეთესო შედეგს იძლევა. ეს ელემენტები უზრუნველყოფს, რომ მოსწავლეები ყოველდღე ხვდებიან კარგად მომზადებულ მასწავლებლებს, რომლებიც შეთანხმებულად მუშაობენ შესაბამის მასალებზე დაფუძნებულ, მაღალი ხარისხის სასწავლო პროგრამაზე.
წარმატების ისტორია
ფინეთი სკოლის გაუმჯობესების მაგალითად იქცა, რადგან სწრაფად მიაღწია საერთაშორისო რეიტინგების მწვერვალს მას მერე, რაც საბჭოთა კავშირის ჩრდილს დააღწია თავი. ერთ დროს გაუმართავი, ხისტი ბიუროკრატიული სისტემა განათლების დაბალი ხარისხით გამოირჩეოდა, დღეს კი მას პირველი ადგილი უკავია OECD-ში (ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია) შემავალ ქვეყნებში და PISA-ს (მოსწავლეთა შეფასების საერთაშორისო პროგრამა) რეიტინგებში.
განათლების რეფორმის პოლიტიკის ანალიზისას ფინელი ანალიტიკოსი პასი სალბერგი აღწერს, როგორ შეცვალა ფინეთმა განათლების ტრადიციული სისტემა „თანამედროვე, სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებულ სისტემაზე“.
ფინეთის მოსახლებოს 50% მონაწილეობს მოზრდილთა სწავლების პროგრამებში. განათლების ყველა საფეხურზე სწავლის საფასურის 98%-ს სახელმწიფო ფარავს.
1970-იან წლებში მოსწავლეთა მოსწრება მკვეთრად განსხვავდებოდა სოციალურ-ეკონომიკური სტატუსის მიხედვით. 2006 წელს ამგვარი სხვაობა მხოლოდ 5% იყო – იმის მიუხედავად, რომ გაიზარდა იმიგრაცია ქვეყნებიდან, სადაც განათლების უფრო დაბალი დონეა. ერთ-ერთ ანგარიშში ისიც აღინიშნა, რომ ზოგიერთ სკოლაში ბავშვების ნახევარზე მეტისთვის ფინური მშობლიური ენა არ არის. ამის მიუხედავად, ფინეთში წარმატებით ასწავლიან და ბავშვებს განვითარების თანაბარი შესაძლებლობები აქვთ.
რეფორმების სტრატეგია
ხსენებული ტენდენციების გამო, მთელ მსოფლიოში, დიდი ინტერესია ფინეთში განათლების რეფორმების მიმართ. ანალიტიკოსი სალბერგი აღნიშნავს: „ფინეთში ჩასულებს დახვდებათ ელეგანტური სასკოლო შენობები, რომლებიც მშვიდი ბავშვებითა და უაღრესად განათლებული მასწავლებლებითაა სავსე. სკოლები ფართო ავტონომიით სარგებლობენ, განათლების ცენტრალური ადმინისტრაცია მინიმალურად ერევა სკოლების ყოველდღიურობაში, პრობლემების მოგვარების მეთოდებში, პროფესიული დახმარების განაწილებაში“.
ფინეთის ლიდერების აზრით, წარმატება განაპირობა დიდმა ინვესტიციებმა პედაგოგების განათლებაში.
გარდა ამისა, მთლიანად შეიცვალა სასწავლო პროგრამები და შეფასების სისტემა, აუცილებელი გახდა „მოაზროვნე სასწავლო პროგრამის“ მისაწვდომობა ყველა მოსწავლისა და სტუდენტისთვის. ფინური სისტემის ძირითად პრინციპებად ანალიტიკოსები შემდეგ ფაქტორებს მიიჩნევენ:
?? რესურსები მათთვის, ვისაც ეს ყველაზე მეტად სჭირდება;
?? მაღალი სტანდარტები;
?? კვალიფიციური მასწავლებლები;
?? გაწონასწორებული დეცენტრალიზაცია და ცენტრალიზაცია.
ფინეთის საგანმანათლებლო პოლიტიკა სრულიად განსხვავდებოდა ამერიკულისგან. გარე ტესტირებაზე დაფუძნებული მაღალცენტრალიზებული სისტემიდან ფინეთი გადავიდა ლოკალიზებულ სისტემაზე, სადაც მაღალკვალიფიციური მასწავლებლები ამუშავებენ სასწავლო პროგრამებს, ეკონომიკური და ეროვნული სტანდარტების შესაბამისად. ეს სისტემა ხორციელდება სამართლიანი ფინანსირებისა და ყველა მასწავლებლის ძალიან გულმოდგიმე მომზადების წყალობით. დიდი ინვესტიცია ჩაიდო ადგილობრივი მასწავლებლების უნარების განვითარებაში და ამან, გონივრულად შემუშავებულ ხელმძღვანელობასთან ერთად, შეძლო შემოქმედებითი დამოკიდებულების განვითარება საერთო და სამართლიანი შედგების საკეთილდღეოდ.
სალბერგის თქმით:???
„ფინელები, 35 წლის განმავლობაში, სისტემატურად მუშაობდნენ, რათა დარწმუნებულიყვნენ, რომ ყველა სკოლაში კომპეტენტური პროფესიონალები არიან, რომლებსაც შეუძლიათ სწავლების საუკეთესო პირობები შექმნან ყველა მოსწავლისთვის. უარი თქვეს ტენდენციაზე, რომლის მიხედვით, სტანდარტიზებული სწავლება და შესაბამისი ტესტირება, ხშირად, ბოლო წუთში ტარდება მოსწავლეების გასაუმჯობესებლად და სკოლების გამოსასწორებლად.“
სალბერგი გამოყოფს ანგლო-საქსური ქვეყნების სკოლებში გატარებულ გლობალურ რეფორმებს, რომლებიც ფინეთმა არ მიიღო.
?? ეს რეფორმები იყო: სასწავლო პროგრამის სტანდარტიზაცია; ხშირად ჩატარებული გარე ტესტები; სასწავლო პროგრამის შეკუმშვა წიგნიერებისა და მათემატიკის საბაზისო უნარებამდე; სწავლების ინოვაციური სტრატეგიების შემცირება; ინოვაციებისა და პრობლემების გადაჭრისთვის საგანმანათლებლო იდეების გარე წყაროებიდან სესხება, ადგილობრივი, შიდა პოტენციალის განვითარების ნაცვლად; მაღალი ანგარიშვალდებულება, რომელიც ითვალისწინებს წახალისებასა და სანქციებს მოსწავლეების, მასწავლებლებისა და სკოლებისთვის. ყოველივე ამას ფინურ რეფორმებს ადარებს და ამბობს: „განათლების სფეროში ფინეთის პოლიტიკა ოთხი ათეული წლის სისტემატური, მკაფიოდ გამიზნული განვითარების შედეგია, რომელმაც შექმნა მრავალფეროვნების, ნდობისა და ურთიერთპატივისცემის კულტურა ზოგადად ფინურ საზოგადოებაში და კერძოდ, განათლების სისტემაში. ის ფაქტორები, რასაც საგანმანათლებლო სექტორის განვითარება ეფუძნება, არის საყოველთაო თანასწორობა, რესურსების თანაბარი გადანაწილება, კონკურენციაზე უარის თქმა, ადრეული, ინტენსიური ჩარევა პრობლემების პრევენციისთვის და ნდობის ჩამოყალიბება განათლების სფეროსთან დაკავშირებულ კონტინგენტში, განსაკუთრებით, მასწავლებლებს შორის.“
განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა სწავლის თანაბარ შესაძლებლობებს.
ფინური სკოლები, ძირითადად, პატარაა (300 მოსწავლეზე ნაკლები), შედარებით პატარა კლასებით (20 მოსწავლე) და ერთნაირად გამართული აღჭურვილობით. მოსწავლეების განათლებასა და პირად ცხოვრებაზე ზრუნვა სკოლებში მთავარი პრინციპია. ყველა მოსწავლე, ყოველდღე, იღებს უფასო კვებას, გარდა ამისა უფასო სამედიცინო მომსახურებას, ტრანსპორტს, სასწავლო მასალას და კონსულტაციებს. ფინური საგანმანათლებლო პოლიტიკის ცენტრალური ასპექტია ხარისხიანი სასწავლო პროგრამა და საუკეთესო მასწავლებელი ყველა სკოლაში.
სწავლების გაუმჯობესება
1970-იანი წლებიდან ფინეთმა დაიწყო რეფორმები საგანმანათლებლო შესაძლობლობების გათანაბრებისთვის. ჯერ გააუქმა მოსწავლეთა დაყოფა განსხვავებულ ჯგუფებად, მათი ტესტების შედეგების მიხედვით, შემდეგ კი უარი თქვა გამოცდებზე. მთელი სისტემისთვის შემუშავდა პროგრამა საშუალო სკოლის დამთავრებამდე. ეს ცვლილება უზრუნველყოფდა შედეგების გათანაბრებას. ამავე დროს, შემოიღეს სოციალური მხარდაჭერა ბავშვებისა და მათი ოჯახებისთვის, მათ შორის სამედიცინო და სტომატოლოგიური მომსახურება, სპეციალური განათლების ხელშეწყობა და ტრანსპორტი სკოლებში.
1970-იანი წლების ბოლოს დაემატა ინვესტიციები მასწავლებლების განვითარებისთვის. პედაგოგიური განათლება გაუმჯობესდა და გაფართოვდა.
გადაწყდა, რომ თუკი ფულს ჩადებდნენ ძალიან კვალიფიციურ მასწავლებლებში, შეძლებდნენ, ადგილობრივი სკოლებისთვის ფართო ავტონომიის მინიჭებას იმის გადასაწყვეტად, თუ რა და როგორ ასწავლონ – ეს იყო რეაქცია რეპრესიულ, ცენტრალიზებულ სისტემაზე, რომლის შეცვლაც უნდოდათ.
ამ ნაბიჯებმა გაამართლა. 1990-იან წლებში ქვეყანაში გაუქმდა სასწავლო პროგრამების მართვის მკაცრად რეგლამენტირებული სისტემა (რაც ასახული იყო სასწავლო პროგრამების ძველ სახელმძღვანელოებში, დაახლოებით, 700 გვერდზე). მიმდინარე ეროვნული საბაზისო სასწავლო პროგრამა გაცილებით კომპაქტური დოკუმენტია, მაგალითად, 10 გვერდზე ნაკლებია მათემატიკის პროგრამის სახელმძღვანელო, რომელიც ეხმარება მასწავლებლებს, ერთობლივად შეიმუშაონ ადგილობრივი სასწავლო პროგრამები და შეფასებები. ძირითადად, ყურადღება დაეთმო მეცნიერებას, ტექნოლოგიებსა და ინოვაციებს, რამაც ხელი შეუწყო მოსწავლეთა შემოქმედებით აზროვნებასა და სწავლის მართვას.
?? ფინეთში არ არის გარე სტანდარტიზებული ტესტები, რომლებსაც სხვა ქვეყნებში მოსწავლეთა ან სკოლების რანჟირებისთვის იყენებენ. მასწავლებლების მიერ მოსწავლეების შეფასებას და დახასიათებას უფრო თხრობითი ფორმა აქვს, სადაც დიდი ყურადღება ეთმობა ბავშვების წინსვლისა და სასურველი მიმართულების აღწერას. სტუდენტები ფასდებიან ღია გამოცდებზე, მეორე და მეცხრე კლასების ბოლოს და ამ შეფასების მიზანია სასწავლო პროგრამებზე ინფორმირება და სასკოლო ინვესტიციების განსაზღვრა. ამ ინფორმაციას იყენებენ სწავლების გასაუმჯობესებლად და პრობლემების მოსაგვარებლად.
ფინეთში იშვიათად ნახავთ მასწავლებელს, რომელიც კლასის წინაშე დგას და 50 წუთის განმავლობაში ლექციას უკითხავს ბავშვებს.
მოსწავლეები თავად განსაზღვრავენ ყოველკვირეულ მიზნებს, მასწავლებლებთან ერთად და არჩევენ, რა ამოცანებზე იმუშაონ და რამდენი დრო დაუთმონ ამა თუ იმ საკითხს. მოსწავლეები თვითონ არჩევენ, მასწავლებელთან ერთად, რომელ სემინარს დაესწრონ, აგროვებენ ინფორმაციას, კითხვებს უსვამენ მასწავლებლებს და სხვა მოსწავლეებთან ერთად, მუშაობენ პატარ-პატარა ჯგუფებად. შეუძლიათ, დამოუკიდებელ ან ჯგუფურ პროექტებზე მუშაობა, ან სტატიების წერა საკუთარი ჟურნალისთვის. დამოუკიდებლობა და აქტიური სწავლება ბავშვებს გუვითარებს უნარებს, რომელთა დახმარებით განსაზღვრავენ პრობლემებს და მათი გადაჭრის გზებს; აფასებენ და აუმჯობესებენ საკუთარ მუშაობას; ნაყოფიერად წარმართავენ თავიანთ სასწავლო პროცესს.
პედაგოგიური განათლების გაუმჯობესება
პედაგოგიური განათლებისთვის ინვესტიციების გაზრდა 1970-იან წლებში დაიწყო. სწავლების ვადა 3 წლიდან 4-5 წლამდე გაიზარდა. ყურადღება გამახვილდა უმაღლესი უნარების სწავლებაზე – პრობლემების გადაწყვეტა და კრიტიკული აზროვნება. სწავლების საფუძველი გამოკვლევებზე დაფუძნებული პედაგოგიური განათლება გახდა.
პოტენციურ მასწავლებლებს კოლეჯის კურსდამთავრებულებიდან არჩევენ კონკურსით – იღებენ მხოლოდ შემსვლელთა 15%-ს – ისინი 3-წლიან პროგრამას გადიან სრულიად უფასოდ და საცხოვრებელი მინიმუმით. ფინეთმა დიდი ინვესტიცია ჩადო კარგად მომზადებულ პედაგოგთა კადრებში, იქირავა საუკეთესო კანდიდატები და გადაუხადა მათ, სკოლაში რომ წასულიყვნენ. უნივერსიტეტებთან არსებულ საპილოტე სკოლებში ფართოდ იყენებენ თანამედროვე პრაქტიკაზე დაფუძნებულ სამეცნიერო გამოკვლევებს. ეს სკოლები განკუთვნილია ინოვაციური პრაქტიკის შემუშავებისა და მოდელირებისთვის. მომავალი მასწავლებლები ჯგუფურად მუშაობენ პრობლემების დაგეგმვაზე, შეფასებაზე და ემზადებიან, რომ მომავალში თავად დაგეგმონ სწავლება და ჩაატარონ გამოკვლევები. ისინი სწავლობენ რთული სასწავლო პროგრამების შედგენას, მოსწრების შეფასებას. გათვალისწინებულია მოსწავლეთა „მრავალკულტურულობა“ „გაუცხოებასთან დაკავშირებული სირთულეების პრევენცია“. მასწავლებელს არც ერთი ბავშვი არ უნდა რჩებოდეს უყურადღებოდ.
მასწავლებლების უმეტესობას მაგისტრის ხარისხი აქვს როგორც თავის საგანში, ისე პედაგოგიურ მეცნიერებაში და კარგად არის მომზადებული სხვადასხვანაირ, მათ შორის განსაკუთრებული პრობლემების მქონე ბავშვებთან სამუშაოდ. მეცნიერება და პრაქტიკა აქ კარგადაა შერწყმული.
მასწავლებლები სკოლებში, კვირაში ერთხელ, იკრიბებიან თანამშრომლობისთვის. ქალაქის სკოლები ცვლიან გამოცდილებას, ასევე, გამოყოფილია დრო კვალიფიკაციის ასამაღლებლად.
მასწავლებლის უფლებებისა და შესაძლებლობების გაფართოებამ კარგი შედეგი გამოიღო. პროფესიონალ მასწავლებლებს აქვთ სივრცე ინოვაციებისთვის, რადგან მათ უნდა მოძებნონ ახალი მეთოდები სწავლების გასაუმჯობესებლად. ისინი მკაცრად გაწერილ პროგრამებს კი არ მიჰყვებიან, არამედ თავად წყვეტენ, როგორ გააუმჯობესონ ეს პროგრამები.
თავისუფალი და განსწავლული პედაგოგი ფინური სკოლის წარმატების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პირობაა.
?? მოამზადა ნინო მეტრეველმა Stanford Education-ის მასალის მიხედვით
