მოზარდებს შორის აზარტულ თამაშებზე დამოკიდებულება მსოფლიოში გავრცელებული პრობლემაა. მიუხედავად იმისა, რომ აზარტული თამაშების (გემბლინგის) სფერო მაღალი რისკების შემცველია, საყურადღებოა მისი ზრდის დინამიკა, აზარტული თამაშები ყოველწლიურად უფრო და უფრო მოთხოვნადი ხდება საქართველოში. თამაშდამოკიდებულება საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პრობლემაა. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ ლუდომანია აღიარებულია, როგორც იმპულსის კონტროლთან დაკავშირებული აშლილობა და ქცევითი ადიქციის კატეგორიას მიეკუთვნება. თუმცა, ქართულ საზოგადოებაში თამაშდამოკიდებულება არ არის აღიარებული, როგორც ფსიქიკური დაავადება და აღნიშნული საკითხი, რეალურად, ხელშემშლელია ლუდომანიის, როგორც ფსიქიკური ჯანმრთელობის ჭრილში დარეგულირებისა. იქიდან გამომდინარე, რომ საქმე ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემასთან გვაქვს, ნებისმიერი სახის რეგულაცია განსაკუთრებით დიდ დაფიქრებასა და კვლევებით გამყარებას მოითხოვს.
აზარტული თამაშების შესახებ კანონი საქართველოს პარლამენტმა, გასული წლის ბოლოს, დაჩქარებული წესით მიიღო. კანონში ცვლილებების ნაწილი 1 იანვრიდან ამოქმედდა: კომპანიებს გადასახადები გაეზარდათ; ონლაინ კაზინოებიდან თანხის გატანის საკომისიო 1 პროცენტიდან 3-მდე გაიზარდა; აიკრძალა აზარტული თამაშების რეკლამირება და 25 წლამდე ახალგაზრდების დარეგისტრირება. საკანონმდებლო რეგულაციების მიუხედავად, კვლავ გადაუჭრელია არასრულწლოვნების აზარტული თამაშებით დაინტერესების პრობლემა. უფრო მეტიც, საქართველოში მოზარდების აზარტულ თამაშებზე დამოკიდებულების საგანგაშო მაჩვენებელია. აღსანიშნავია, რომ აკრძალვების მიუხედავად მოზარდები აზარტულ თამაშებთან დაკავშირებული სიახლეების შესახებ ინფორმაციას, ყველაზე ხშირად, სოციალური ქსელის, ფილმების ვებგვერდების, ტელევიზიისა და სმს შეტყობინებებით იღებენ. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს ბავშვთა უფლებების კოდექსი არეგულირებს ბავშვებისთვის საფრთხის შემცველი ინფორმაციის გაფილტვრას, მოზარდთათვის მაინც ხელმისაწვდომი რჩება აზარტული თამაშების წამახალისებელი რეკლამები. სამწუხაროდ, საკითხის აქტუალობის მიუხედავად, საქართველოში, მოზარდებში აზარტული თამაშების პრევენციის მიმართულებით განხორციელებული აქტივობები ძალიან მწირია.
აზარტული თამაშების კვლევისა და ლუდომანიის პრევენციის ცენტრის (GRAPC) და გაეროს ბავშვთა ფონდის (UNICEF) დაკვეთითა და მხარდაჭერით, აზარტულ თამაშებთან დაკავშირებით, კვლევითმა კომპანიამ „ანოვა“ მოზარდების ცოდნის, შეხედულებებისა და შემხებლობის კვლევა ჩაატარა, რომლის შედეგებიც მედიისთვის GRAPC-ისა და სარეაბილიტაციო ცენტრის „დღე პირველი“ მიერ ორგანიზებულ პრესკონფერენციაზე გახდა ცნობილი.
მოზარდებს შორის აზარტული თამაშების და ლუდომანიის შესახებ ცოდნის, დამოკიდებულებისა და აზარტულ თამაშებთან დაკავშირებული პრაქტიკის შესწავლის მიზნით განხორციელებულ რაოდენობრივ კვლევაში მონაწილეობდნენ 14-17 წლის ასაკის მოსწავლეები. კვლევის კონკრეტულ ამოცანებს წარმოადგენდა: ფულზე აზარტულ თამაშებში 14-17 წლის მოზარდების ჩართვის გამოცდილების განსაზღვრა; აზარტულ თამაშებთან დაკავშირებული ქცევის შესწავლა; ფულზე აზარტულ თამაშებში ჩართვის მოტივატორებისა და, აზარტულ თამაშებთან და ლუდომანიასთან დაკავშირებით, მოზარდების დამოკიდებულების იდენტიფიცირება; აზარტული თამაშების გავლენის შესწავლა მოზარდების ყოველდღიურ საქმიანობაზე, ასევე, მშობლებთან და თანატოლებთან ურთიერთობაზე; მოზარდების ინფორმირების დონის განსაზღვრა; აზარტული თამაშების შესახებ ინფორმაციის მთავარი წყაროების იდენტიფიცირება.
კვლევა პირისპირ ინტერვიუების მეთოდით განხორციელდა — კითხვარებით, მთავარი სამიზნე ჯგუფი — საქართველოს 10 სხვადასხვა ქალაქში (თბილისი, ქუთაისი, ბათუმი, მცხეთა, ზუგდიდი, ფოთი, ოზურგეთი, კასპი, ახალციხე, თელავი) მცხოვრებ 14-17 წლის მოზარდებში, სულ კვლევაში 1000 მოსწავლე მონაწილეობდა.
კვლევამ აჩვენა, რომ გამოკითხული მოზარდების ჩართულობა აზარტულ თამაშებში საკმაოდ მაღალია: 61% აცხადებს, რომ იცნობს ერთ ადამიანს მაინც, ვინც აზარტულ თამაშებს თამაშობს. აზარტული თამაშების ფულზე თამაშზე გავლენას თანატოლები და ახლო გარემოცვა ახდენს: ფულზე თამაშს მოზარდები იშვიათად იწყებენ მარტო — კვლევაში მონაწილეთა ნახევარმა, პირველად, მეგობრებთან/თანატოლებთან (51%) ერთად, ხოლო მესამედმა ოჯახის წევრთან (32%) ერთად ითამაშა. მხოლოდ 8% აცხადებს, რომ პირველად აზარტული თამაშები ფულზე მარტომ ითამაშა. კვლევის მონაწილეთა 24% იმის გამო თამაშობს, რომ აზარტულ თამაშებს მისი მეგობრები თამაშობენ, 16%-ს კი მიაჩნია, რომ აზარტული თამაშები პრესტიჟულია. 5-დან ერთი მოზარდი, თითოეულ ჯერზე, თამაშს 2 საათს ან მეტ დროს უთმობს. სამწუხაროდ, ასაკი, როდესაც მოზარდები აზარტულ თამაშებს პირველად თამაშობენ, დაბალია — 22% აღნიშნავს, რომ პირველად 11 წლის ან უფრო პატარა ასაკში ითამაშა, უმრავლესობამ კი 12 წლის ან უფრო დიდ ასაკში დაიწყო (78%).
აზარტული თამაშებით მოზარდების პირველად დაინტერესების, ისევე როგორც შემდეგ თამაშის გაგრძელების მთავარ სტიმულს თანხის მოგების სურვილი და დროის გაყვანა წარმოადგენს. მიუხედავად იმისა, რომ არასრულწლოვანთათვის აკრძალულია როგორც კაზინოს ფილიალში შესვლა, ასევე ონლაინ პლატფორმებზე რეგისტრაცია, კვლევაში მონაწილეთა 24% აღნიშნავს, რომ პირველად აზარტული თამაშები კაზინოში, ტოტალიზატორის ფილიალში, სლოტ კლუბში ან კაზინოს ვებგვერდზე ითამაშა. კაზინოს გარდა, კვლევის თანახმად, მოზარდების 22%-ს ხელზე თამაშის გამოცდილებაც აქვს.
კვლევის შედეგად ვლინდება, რომ აზარტულ თამაშებთან დაკავშირებულ რისკებსა და ლუდომანიასთან დაკავშირებით გამოკითხულთა ინფორმირების დონე დაბალია. 5-დან 4 მოზარდისთვის ინფორმაცია აზარტულ თამაშებზე დამოკიდებულების შესახებ არავის მიუწოდებია, უმრავლესობას თავადაც არ გასჩენია სურვილი, მეტი გაეგო ლუდომანიაზე. აღსანიშნავია, რომ, ხშირ შემთხვევაში, მშობლებმა (46%) არ იციან, რომ მოზარდი აზარტულ თამაშს თამაშობს; 18%-მა იცის, თუმცა არ უსაუბრია შვილთან; მოზარდების მხოლოდ ერთი მეოთხედი აღნიშნავს, რომ მათი თამაშის შესახებ მშობლებმა იციან და მიაწოდეს შესაბამისი ინფორმაცია თამაშთან დაკავშირებულ რისკებზე (25%).
უფრო მეტიც, ლუდომანიასთან დაკავშირებული ინფორმაციის სიმწირიდან გამომდინარე, მოზარდების ნაწილი, აზარტულ თამაშებზე დამოკიდებულების შედეგად, მთელ რიგ პოზიტიურ მოვლენებს ასახელებს: თანხების მოგება (37%), სტაბილური შემოსავალი (7%) და მეტი მეგობრის შეძენის შესაძლებლობა (7%). კვლევაში მონაწილე 5-დან 1 მოზარდი, ვინც აზარტულ თამაშებს თავადაც თამაშობს, აღნიშნავს, რომ თამაშის გამო ყოფილა დეპრესიულ განწყობაზე (22%), 2%-ს თვითდაზიანებაც უცდია.
ძირითადი მოთხოვნა სლოტ თამაშებზეა, რაც კიდევ უფრო ამძიმებს სურათს. სლოტ თამაშები, აზარტულ თამაშებს შორის, ლიდერია და დიდ ზიანს აყენებს მოზარდების ფსიქიკას.
მოზარდების უმრავლესობას (80%) არაფერი სმენია იმ ორგანიზაციების შესახებ, რომლებიც თამაშდამოკიდებულების საკითხზე მუშაობენ.
კვლევის მონაცემების გათვალისწინებით, მკვლევართა გუნდისა და პროექტში ჩართული მხარეების — აზარტული თამაშების კვლევის და ლუდომანიის პრევენციის ცენტრისა და UNICEF საქართველოს — მუშაობის შედეგად, გამოიკვეთა პრობლემატური საკითხები, რომელთა მიმართაც საჭიროა დამატებითი აქტიური მუშაობა და პრევენციული ნაბიჯების გადადგმა. მათი მოსაზრებებისა და კვლევის შედეგების გათვალისწინებით, რამდენიმე ძირითადი მიმართულებით შემუშავდა რეკომენდაციები:
- მოზარდებში აზარტული თამაშებისა და ლუდომანიის პრევენცია — ცნობიერების ამაღლება, მშობლებისა და მასწავლებლების სწორად ინფორმირება აზარტული თამაშების რეალური რისკებისა და ლუდომანიის შესახებ;
- აზარტულ თამაშებთან დაკავშირებით არსებული კანონის აღსრულების მექანიზმების დახვეწა;
- ლუდომანიის ფსიქიკური ჯანმრთელობის დარღვევად აღიარება;
- დამატებითი კვლევის ჩატარება, ქვეყნის მასშტაბით, მოზარდების აზარტულ თამაშებში ჩართულობისა და ლუდომანიის პრევალენტობის შესწავლის მიზნით.
გუგა ბესელია
აზარტული თამაშების კვლევისა და პრევენციის ცენტრის ხელმძღვანელი
„ჩვენი გუნდი 2017 წლიდან მუშაობს ლუდომანიის პრევენციისა და კვლევის მიმართულებით. გადადგმული გვაქვს მნიშვნელოვანი ნაბიჯები ცნობიერების ამაღლების მიზნით და დღემდე ვაგრძელებთ ამ მიმართულებით მუშაობას.
მეტი გამჭვირვალობისთვის კვლევა დავუკვეთეთ კვლევით ორგანიზაციას „ანოვა“. რესპონდენტების გამოკითხვის შემდეგ, ჩვენი ორგანიზაციის წარმომადგენლები მიდიოდნენ სკოლებში და მოზარდებთან, პრევენციის მიზნით, ტრენინგებს ატარებდნენ. თუ სარეაბილიტაციო პროგრამები არ ავამუშავეთ და პრევენციული ზომები არ მივიღეთ, ეს საკითხი მომავალში უფრო და უფრო გამწვავდება.
დღევანდელი საკანონმდებლო ბაზა უნდა იყოს დახვეწილი, გამართული და, რაც მთავარია, შედეგის მომტანი. ძალიან კარგია და მივესალმები თვითაკრძალვის მექანიზმს, რომელიც აქამდე არ იყო. თუმცა ეს საკითხიც დამუშავებას საჭიროებს, რადგან არ არსებობს ონლაინ თვითაკრძალვის მექანიზმი, რაც დაბრკოლებაა. გარდა ამისა, არსებობს ინფორმაციული ვაკუუმი, ბევრმა არ იცის, რომ თვითაკრძალვის სერვისი არსებობს, რისი ახსნაც ხშირად გვიწევს. რაც შეეხება რეკლამის აკრძალვას, რა თქმა უნდა, მისასალმებელია, მაგრამ აქ ორმაგ სტანდარტთან გვაქვს საქმე. რეკლამა აიკრძალა მედიის მიმართულებით, თუმცა ინტერნეტ სივრცეში ძველებურად მიმდინარეობს აზარტული თამაშების რეკლამირება.
კვლევა აჩვენებს, რომ ინტერნეტ რეკლამა ბევრად უფრო ეფექტურად მუშაობს თამაშდამოკიდებულ ადამიანებზე და, ზოგადად, საზოგადოებაზე, ვიდრე სატელევიზიო რეკლამა. კანონს, ფაქტობრივად, აღსრულების პრობლემა აქვს. რაც შეეხება ასაკობრივ ნაწილს, ზღვარი 25 წლამდე გაიზარდა, რასაც არ ვეთანხმებით. მხოლოდ შეზღუდვებით ვერავინ გამოჯანმრთელდება, საჭიროა სარეაბილიტაციო პროგრამები და ცნობიერების ამაღლების მიმართულებით პოლიტიკის შემუშავება. აკრძალვით დამოკიდებულება არ იკურნება.
თუკი ვთანხმდებით იმაზე, რომ სათამაშო ბიზნესმა მეტი უნდა გადაიხადოს ბიუჯეტში, მაშინ იქნებ ეს გაზრდილი გადასახადი სარეაბილიტაციო პოლიტიკას და პრევენციულ ზომებს მოხმარდეს. სამწუხაროდ, სახელმწიფოს მხრიდან, ამ მიმართულებით, არაფერი გაკეთებულა.
აზარტულ თამაშებზე მოთხოვნილების მნიშვნელოვნად შემცირება შესაძლებელია ცნობიერების ამაღლების, საგანმანათლებლო ღონისძიებების, საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის პოლიტიკის მიღებისა და განხორციელების გზით. აზარტულ თამაშებში ჩაბმისა და პრობლემური გემბლინგის ჩამოყალიბების ალბათობა უფრო მაღალია იმ მოზარდებში, რომლებსაც არ აქვთ საკმარისი ცოდნა გემბლინგისა და პრობლემური გემბლინგის შესახებ, იმ ახალგაზრდებთან შედარებით, რომლებიც უკეთ არიან ინფორმირებული აზარტული თამაშების საზიანო შედეგების შესახებ.“
იანა სალამაშვილი
გეშტალტ ფსიქოთერაპევტი
„სტატისტიკა ნამდვილად საგანგაშოა. საკმაოდ რთულადაა საქმე რეგიონებში, რაც მეტ თავისუფალ დროს უკავშირდება. ის ფაქტი, რომ თამაშით მოზარდები ცდილობენ, იშოვონ ფული სხვადასხვა ნივთების შესაძენად, თუნდაც ოჯახის წევრების დასახმარებლად, ძალიან მძიმე სტატისტიკას ქმნის. მნიშვნელოვანი და მეტად საგულისხმოა ის ფაქტი, რომ მოზარდების 90 პროცენტი აცხადებს, რომ აზარტულ თამაშთან მიმართებაში არანაირ ინფორმაციას არ იღებს არც მშობლებისგან, არც მასწავლებლებისგან; არ აქვთ ინფორმაცია არც იმასთან დაკავშირებით თუ რა შეიძლება გამოიწვიოს, ერთი შეხედვით, ამ უწყინარმა გართობამ. ჩვენ მიერ ორგანიზებული ტრენინგის დროს, ვხედავდი მათ შეშინებულ თვალებს, როდესაც განვიხილავდი თამაშდამოკიდებულების სტადიებს — როგორ შეიძლება ამ ვითომ გართობის პროცესიდან გადასულიყვნენ მძიმე დამოკიდებულებაში. თამაშდამოკიდებულება ქრონიკული დაავადებაა, რომელსაც აუცილებლად სჭირდება რეაბილიტაცია. ჩემთვის მოულოდნელი იყო ის ფაქტი, რომ 22-დან 24 პროცენტამდე მოზარდებში მიმდინარეობს ხელზე თამაში, რასაც მივყავართ კრიმინალთან და სუიციდურ გამოსავლამდე. ეს ძალიან მძიმე ფაქტია და ერთ-ერთი მანიშნებელი იმისა, თუ რა სოციალური ვითარებაა და რას ქმნის აკრძალვები, რეაბილიტაციისა და პრევენციის გარეშე. ადამიანს, რომელსაც უკვე თამაშის ძალიან დიდი გამოცდილება აქვს, პირველ რიგში, რეაბილიტაცია უნდა შევთავაზოთ, ხელი შევუწყოთ, ვუმკურნალოთ… შემდგომ შეიძლება უკვე აკრძალვებისა და რეგულაციების გატარება. ამის გარეშე, ამ ადამიანებს, მარტივად რომ ვთქვათ, უბრალოდ ვწირავთ ისეთი მძიმე პროცესებისთვის, როგორიც ხელზე თამაშია.“
ლიკა იმნაძე
სარეაბილიტაციო ცენტრის „დღე პირველი“ გეშტალტ თერაპევტი
„აზარტული თამაშები, ხშირად, კავშირშია ჯანმრთელობისა და სოციალური პრობლემების სხვადასხვა გამოხატულებასთან: დეპრესია, სუიციდი, ოჯახური კონფლიქტები, ფინანსური პრობლემები, კარიერული და განათლების შეფერხება, კრიმინალური ქცევა, ალკოჰოლისა და სხვა ნარკოტიკული საშუალებების გამოყენება, კვებითი აშლილობა, კვებითი დარღვევები და სხვა.
სოციალური მდგომარეობა ერთ-ერთი და არა ერთადერთი მიზეზია, რატომაც იწყებენ მოზარდები თამაშს. კვლევების შედეგად გამოიკვეთა ორი ძირითადი მიზეზი: მატერიალური დოვლათის მიღების შესაძლებლობა ძალიან, სწრაფად და მარტივად და მეორე, თავისუფალი დროის შევსება. ძალიან სამწუხარო იყო, როცა დაფიქსირდა ბავშვების მიერ მოგებული თანხით კომუნალური გადასახადების გადახდის ფაქტები, ან, როცა მოზარდები გარკვეული ფინანსური პრობლემის მოგვარებაში დაეხმარნენ ოჯახს. ხშირ შემთხვევაში, მშობლებს არ აქვთ ინფორმაცია, რომ თამაშდამოკიდებულება დაავადებაა და არ იციან, როგორ უნდა მიუდგნენ სწორად ამ დაავადებას, ვის მიმართონ, სად უმკურნალონ. მოზარდების ძალიან დიდ ნაწილს სჯერა, რომ თამაშდამოკიდებულებას თავად დაძლევს და, როცა მოუნდება, დაანებებს თავს.
მარტო აკრძალვა გამოსავალი არ არის. კანონისა და რეგულაციების ამოქმედებასთან ერთად, მნიშვნელოვანია პრევენცია, რათა ახალი თაობა არ დაავადდეს ამ საშინელი სენით. საგანმანათლებლო მუშაობა უნდა ჩატარდეს არა მარტო მოზარდებთან, არამედ მშობლებთან, მასწავლებლებთან.
ჩვენს ცენტრში დადიან მოზარდები, რომლებიც გამოჯანმრთელების კურსში არიან ჩართული და როცა ვეკითხებით, როდიდან დაიწყეს თამაში, ძირითადად, ყველა 13-14 წელს ასახელებს, თუმცა, არიან მოზარდები, რომლებსაც თამაშთან შემხებლობა 10 წლის ასაკშიც ჰქონდათ; აქტიურად თამაშს კი 12-დან 16 წლამდე იწყებენ — მეგობრების მშობლების, ნათესავების მიბაძვით ან გართობის, თავისუფალი დროის გაყვანის მიზნით.
ვისურვებდი, სწორი ინფორმაციის მიწოდებასთან ერთად, სკოლებში, პრევენციისა და ცნობიერების ამაღლების მიზნით, ერთობლივი პროექტები განხორციელდეს. ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის თანახმად, ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ამოცანა აზარტულ თამაშებზე მოთხოვნის შემცირებაა, რაც შეიძლება მიღწეულ იქნეს ცნობიერების ამაღლებით, საგანმანათლებლო მუშაობით, საზოგადოებრივი ჯანდაცვის პოლიტიკის შემუშავებითა და განხორციელებით.“
მოამზადა მაკა ყიფიანმა