აივენგო შათირიშვილი
შეფასებისა და გამოცდების ეროვნული ცენტრის ბიოლოგიის ჯგუფის წარმომადგენელი
დღეს ვისაუბრებთ ბიოლოგიის გამოცდის შესახებ. თავდაპირველად, შევეხებით იმას, თუ როგორი სტრუქტურის არის ტესტი და მასში შეტანილი ამოცანები. უნდა მოგახსენოთ, რომ ამოცანები ფარავს ყველა ძირითად საკითხს, რაც პროგრამითაა გათვალისწინებული. ამიტომ, ყურადღება მიაქციეთ საპროგრამო საკითხებს.
საგამოცდო ტესტში წარმოდგენილია როგორც ღია, ასევე დახურულბოლოიანი ამოცანები, რომელიც ამოწმებს როგორც ცოდნას, ასევე აბიტურიენტის სინთეზისა და ანალიზის უნარს. რაც შეეხება ტესტზე მუშაობის პროცესს, რა უნდა გაითვალისწინოს აბიტურიენტმა:
⇒ მუშაობისას, კერძოდ, როდესაც დავალებას ვერ პასუხობთ, გირჩევთ, გამოტოვოთ და გადახვიდეთ მომდევნოზე. როდესაც მთლიანად დაასრულებთ სამუშაოს, მხოლოდ ამის შემდეგ მიუბრუნდით გამოტოვებულ დავალებას.
⇒ ტესტში წარმოდგენილი ამოცანები და დავალებები, შინაარსობრივად და სირთულის მიხედვით, არაერთგვაროვანია. კარგად უნდა გაიაზროთ, რას გეკითხებიან და ამომწურავი, ზუსტი პასუხი გასცეთ დავალებას.
⇒ დავალების შესრულებისას, ჯერ დაასრულეთ სამუშაო, ყველა შეკითხვას გაეცით პასუხი და შემდეგ, განმეორებით, გადაამოწმეთ, რამდენად სწორად გაეცით პასუხი.
⇒ არ შეცვალოთ დავალებაში მოცემული პირობა და სიმბოლოები, დაიცავით ამოცანაში მითითებული პირობა. წესის დარღვევის შემთხვევაში, დავალება არ შეფასდება.
განვიხილოთ ზოგიერთი დავალება, რომელიც გასულ წელს იყო შესული ტესტში. თავდაპირველად ის ამოცანები მიმოვიხილოთ, რომელსაც ადვილად სძლევენ აბიტურიენტები. წარმოდგენილია გენეტიკური ამოცანა:
კერძოდ, აბიტურიენტს ევალება ვიზუალური ინფორმაციის გაანალიზება და მიზეზ-შედეგობრივი კავშირის დადგენა. პირველ რიგში, საჭიროა ორი საკითხის გადაჭრა _ როგორი გენოტიპის ინდივიდები ყალიბდება პირველ თაობაში და შემდეგ, მის საფუძველზე, როგორი კომბინაციის გენოტიპები მიიღება მეორე თაობაში. როგორც ილუსტრაციიდან ჩანს, ადგილი აქვს ერთგვარობის კანონს, ხოლო სავარაუდო პასუხები მიუთითებს, რომ საქმე გვაქვს მონოგენურ მემკვიდრეობასთან.
ბუნებრივია, პირველი თაობის ინდივიდი ჰეტეროზიგოტურია და მისი გენოტიპი არის Aა, რაც შეეხება მეორე თაობაში მიღებულ ინდივიდთა გენოტიპს, სამი კომბინაციაა, თანაფარდობით _ 1AA, 2Aა და 1აა. ა) და ბ) აღნიშნული სავარაუდო პასუხები მცდარია, ვინაიდან გენოტიპთა მხოლოდ ორი კომბინაციაა წარმოდგენილი. რაც შეეხება მესამეს, გ), ისიც მცდარია, ვინაიდან თანაფარდობა არის 1, 1 ერთთან და არა 1, 2 ერთთან, ანუ გენეტიკური კლასები თანაბრადაა წარმოდგენილი. სამართლიანია მხოლოდ დ) ასოთი აღნიშნული ბოლო პასუხი და საჭიროა მისი შემოხაზვა. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ აბიტურიენტები კარგად ართმევენ თავს გენეტიკურ ამოცანებს და გენეტიკური ამოცანები კარგად იწვევს რანჟირებას, კარგად ალაგებს ძლიერ და სუსტ აბიტურიენტებს.
გადავიდეთ ისეთ ამოცანებზე, რომელთა შესრულება აბიტურიენტებს უძნელდებათ.
ილუსტრაციაზე წარმოდგენილი ამოცანა საკმაოდ მარტივია, უნდა დააკვირდეთ, რას გეკითხებიან, მარტივი საკითხები უნდა განაზოგადოთ და ზოგადი დასკვნა გამოიტანოთ. კერძოდ, გვეკითხებიან, რა აქვს საერთო ცხოველურ და ბაქტერიულ უჯრედს. თქვენ, მაშინვე, უნდა მიხვიდეთ იმ დასკვნამდე, რომ გეკითხებიან რით განსხვავდება პროკარიოტული და ეუკარიოტული უჯრედი. მთავარი განმასხვავებელი რამ უკვე სათაურშივე დევს, კერძოდ, ერთს აქვს ბირთვი, ხოლო მეორენი უბირთვონი არიან, ანუ ცხოველური უჯრედი ეუკარიოტულ უჯრედებს, ორგანიზმებს მიეკუთვნება, ბაქტერიები კი _ არა, პროკარიოტები არიან.
თუ ჩამონათვალს გადავხედავთ, საჭიროა, ყველას გასცეთ პასუხი. შოლტები, პლაზმური მემბრანა და რიბოსომები აქვს როგორც ეუკარიოტულ, ასევე პროკარიოტულ უჯრედს, მაგრამ ბირთვი განსხვავებულია _ პროკარიოტებს არ აქვთ ბირთვი, ხოლო ეუკარიოტებს აქვთ. მთავარი განმასხვავებელი ნიშანი სწორედ ეს გახლავთ. საკმაოდ მარტივი ამოცანაა, მიუხედავად ამისა, უნდა აღინიშნოს, რომ აბიტურიენტთა მხოლოდ 75%-მა გასცა მართებულად პასუხი.
შემდეგი ამოცანა გაცილებით რთულია და მოითხოვს როგორც ფაქტობრივი მასალის ცოდნას, ასევე საკითხთა შეჯერებას და დასკვნის გამოტანას. კერძოდ, ის ეხება ფოტოსინთეზის საკითხს და აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ამოცანა მოცემულია უარყოფითი წინადადების სახით, რასაც სათანადო ყურადღება უნდა მიაქციოთ.
ამოცანაში ეს საგანგებოდაა აღნიშნული, გამუქებულია და ხაზგასმულიც არის. აბიტურიენტმა უნდა გაიხსენოს, რა პროცესი მიმდინარეობს ფოტოსინთეზის სინათლისა და სიბნელის ფაზაში. გეკითხებიან _ რა არ მიმდინარეობს სიბნელის ფაზაში? მაშინვე თქვენ უნდა ჩამოაყალიბოთ, რა მიმდინარეობს _ კერძოდ, ნახშირორჟანგის გამოყენება, ნახშირწყლების სინთეზი, ასევე, ატფ-ის დაშლა მიმდინარეობს ფოტოსინთეზის სიბნელის ფაზაში. ამრიგად, ეს პასუხები მართებული არ არის.
სინათლის ფაზაში კი, ხდება წყლის ფოტოლიზი, ჟანგბადის გამოყოფა, ამრიგად, ბ) ასოთი მოცემული სავარაუდო პასუხია, ამ შემთხვევაში, სამართლიანი და უნდა შემოხაზოთ ბ). სტატისტიკურმა ანალიზმა, რომელიც გამოცდების შემდეგ ტარდება, აჩვენა, რომ აბიტურიენტთა 56%-მა დასძლია ეს ამოცანა, ხოლო დანარჩენმა სწორად ვერ უპასუხა. საერთოდ, აბიტურიენტებს უძნელდებათ პლასტიკურ და ენერგეტიკულ ცვლასთან დაკავშირებული ამოცანების შესრულება.
შემდეგი ამოცანა, რომელიც უნდა განვიხილოთ, არის აგრეთვე ვიზუალური ინფორმაციის წაკითხვა, ანალიზი და აბიტურიენტმა რამდენიმე პრობლემა უნდა გადაჭრას.
ჩვენ ვიძლევით ნიმუშს, როგორ უნდა გააანალიზოთ გამოცდაზე ამოცანა, რომ მართებულ დასკვნამდე მიხვიდეთ. კერძოდ, უნდა ამოიცნოთ, რომ საქმე გაქვთ მცენარეულ უჯრედთან, გარდა ამისა, უნდა ამოიცნოთ ორგანოიდები, რომელიც აქ არის მოცემული, ამავე დროს, უნდა გააანალიზოთ, რომელში მიმდინარეობს ატფ-ის სინთეზი და რომელში _ არა. A ასოთი აღნიშნულია მიტოქონდრია. ბუნებრივია, მიტოქონდრიაში ატფ-ის სინთეზი მიმდინარეობს, ის ენერგიის ძალსადგური გახლავთ და კრებსის ციკლში სწორედ ასეთი პროცესი ხორციელდება; მომდევნო _ B ენდოპლაზმური ბადეა, ბუნებრივია, მასში ატფ-ის სინთეზი არ ხდება; რაც შეეხება ქლოროპლასტს, რომელიც ჩ ასოთია აღნიშნული, მასში მიმდინარეობს ატფ-ის სინთეზი, კერძოდ, ფოტოსინთეზი სინათლის ფაზაში; მეოთხე, D ორგანოიდი, რომელიც წარმოდგენილია სურათზე, გოლჯის კომპლექსია და მასში ატფ-ის სინთეზი არ ხდება. ამრიგად, ოთხივე სავარაუდო პასუხი უნდა გააანალიზოთ და შეარჩიოთ ისეთი ვარიანტი, სადაც A და ჩ ორგანოიდია წარმოდგენილი. ეს გახლავთ გ) ასოთი აღნიშნული სავარაუდო პასუხი. ამ ამოცანას აბიტურიენტთა მხოლოდ 75%-მა გაართვა თავი.
მომდევნო ამოცანაში აბიტურიენტს ევალება ორმაგ განაყოფიერებასთან დაკავშირებული პრობლემის გადაჭრა ყვავილოვან მცენარეებში.
კერძოდ, უნდა ამოიცნოს, თუ რა არის ილუსტრაციაზე წარმოდგენილი, უნდა გააანალიზოს ილუსტრაცია, მასზე წარმოდგენილ უჯრედებში ქრომოსომთა რაოდენობა, ვინაიდან ენდოსპერმს ეკითხებიან და ენდოსპერმს, მოგეხსენებათ, ქრომოსომთა ტრიპლოიდური რაოდენობა აქვს. სურათზე, ჩანასახოვან პარკში, A ლათინური ასოთი აღნიშნულ უჯრედებს ქრომოსომთა ჰაპლოიდური რაოდენობა აქვთ, რაც შეეხება საწინააღმდეგო პოლუსებზე წარმოდგენილ უჯრედებს, მხოლოდ და მხოლოდ ჰაპლოიდური რაოდენობა აქვთ. ჩ ასოთი აღნიშნულია კვერცხუჯრედი (რა თქმა უნდა, ჰაპლოიდია). დააკვირდით ცენტრს, ცენტრში მოცემულია უჯრედი, სადაც ორი უჯრედი ერთმანეთს ერწყმის, ეს ერთგვარი მინიშნებაა, რომ ასეთი ორი უჯრედი, ჰაპლოიდი ერწყმის და განაყოფიერების შემდეგ, სწორედ ის იქნება ტრიპლოიდური, საიდანაც ენდოსპერმი ყალიბდება. პასუხი უნდა დაწეროთ ასო B. ამ ამოცანას, აბიტურიენტთა მხოლოდ 49%-მა გასცა დადებითად პასუხი.
შემდეგი დავალება არის ღია და იგი ამოწმებს, რამდენად ფლობს აბიტურიენტი სისხლის მიმოქცევის სისტემის აგებულებასა და ნერვული რეგულაციის საკითხებს. კერძოდ, როგორი სახის კუნთოვანი ქსოვილი გვხვდება (ლაპარაკია სისხლის მიმოქცევის სისტემაზე).
ბუნებრივია, ვენებსა და არტერიებში გლუვი კუნთოვანი ქსოვილია წარმოდგენილი. რაც შეეხება გულს, იქ სპეციფიკური ქსოვილი გვხვდება _ გულის განივზოლიანი კუნთოვანი ქსოვილი. რაც შეეხება პასუხს, ამდაგვარი უნდა იყოს _ სისხლის მიმოქცევის სისტემაში გვხვდება გლუვი და გულის განივზოლიანი კუნთები. ამ დავალებას მხოლოდ 24%-მა უპასუხა დადებითად.
რაც შეეხება დავალების მეორე საკითხს, სადაც ნერვულ რეგულაციაზეა ლაპარაკი, უნდა გვახსოვდეს, რომ შინაგან ორგანოებს ავტონომიური ნერვული სისტემა არეგულირებს. სამწუხაროდ, აბიტურიენტთა მხოლოდ 32%-მა გასცა ამ საკითხს დადებითი პასუხი.
საერთოდ, თუ განვაზოგადებთ და ჩვენი ცენტრის სტატისტიკურ ანალიზს ვერწმუნებით, აღმოჩნდება, რომ აბიტურიენტებს ბიოლოგიაში უძნელდებათ კომბინირებული, ინტეგრირებული ამოცანების შესრულება, კერძოდ, რომელიც ეხება ნერვულ და ენდოკრინულ სისტემას, რომელიც ეხება პლასტიკურ და ენერგეტიკულ ცვლას, მიტოზსა და მეიოზს, ასევე ეკოლოგიისა და ბიოევოლუციის საკითხებს.
გთხოვთ ყურადღება მიაქციოთ ამ დავალებებს, ამ საკითხებს. გისურვებთ წარმატებებს.
