სოფიო გოგოხია
აფხაზეთის №10 საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი, 2020 წლის „მასწავლებლის ეროვნული ჯილდოს“ გამარჯვებული
🔎 როგორ უნდა იმუშაოს მასწავლებელმა სწორი მოქალაქეობრივი ღირებულებების ჩამოყალიბებისთვის მოსწავლეებში
ჩემდა სასიხარულოდ, ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი ვარ, კლასში ყოველდღე ერთსა და იმავე მოსწავლეებთან მიწევს შესვლა და არა მხოლოდ მათთან, ვისაც უშუალოდ საგაკვეთილო პროცესში ვხვდები (კლუბები, საშაბათო სკოლა, ონლაინ შეხვედრები სხვადასხვა სკოლის, ხშირად რეგიონის მოსწვლეებთან). და რას ვანდომებთ გაკვეთილის ნაწილს? ღირებულებებზე საუბარს, მათ გაანალიზებას, განხილვას. ლიტერატურასთან შეხება სწორედ ღირებულებასთან ზიარებას ნიშნავს და ამ პროცესს ძალიან ბუნებრივად ერწყმის ისტორიული კონტექსტი, რომლის გარეშე ლიტერატურა წარმოუდგენელია. ხოლო ისტორიული კონტექსტის გააზრება გულისხმობს იმასაც, თუ რამდენად აქტუალურია დღეს ესა თუ ის საკითხი, რა ხდება ახლა, ჩვენს ეპოქაში, რას ვფიქრობთ ამ თემასთან მიმართებით და ა.შ. დიახ, რა თქმა უნდა, ფატქებისა და მოვლენების ანალიზი, შეფასება, წარსულთან პარალელების გავლება და ამ ყველაფერზე დაყრდნობით სამომავლო პერსპექტივაზე საუბარი, მსჯელობა, დისკუსია (მათ შორის, სხვადასხვა საგანთან ინტეგრაციის საშუალებით) არის მასწავლებლის მოვალეობა. მეტიც, თუ ეს ასე არ ხდება, იქ ცოდნა მხოლოდ ფაქტობრივი იქნება და ასე უკან წავალთ, ფიქრს, აზროვნებას, არგუმენტირებას, საწინააღმდეგო აზრის პატივისცემასა და ჯანსაღად ოპონირებას ვერასოდეს ვისწავლით და მუდმივად ერთ წრეზე ვიტრიალებთ. როცა მოსწავლეებს ვასწავლით ჰაგიოგრაფიას, მათ უნდა იცოდნენ, რომ ქრისტიანობის დაცვა სწორედაც პოლიტიკა იყო და დასავლური/ქრისტიანული ფასეულობების დაცვას ნიშნავდა – „ჩვეულებისაებრ მამულისა სლვა“ (იოანე საბანისძე), რომლის გამოც, უფრო გვიან, სულხან-საბა მეფე ვახტანგმა ევროპაში გააგზავნა ელჩად, რათა ეს „სლვა“ ანუ კურსი არ დარჩენილიყო ქვეყნის მიღმა. როცა ბარათაშვილს ვფურცლავთ, უნდა ვიცოდეთ, რომ „თავისუფლების განსყიდვა“ არ შეიძლება, რადგან იგი „ქვეყნის მადლია“, როგორც მოგვიანებით ილიამ თქვა. ასეთ დროს როგორ არ უნდა ვისაუბროთ აწმყოზე და არ ვიმსჯელოთ იმაზე, რაც ირგვლივ ხდება? მაშინ რისთვის ვსწავლობთ? რეალობასთან პარალელების გავლება და დისკუსიის გამართვა სწავლების აუცილებელი ნაწილია. ყოველ საკითხთან მიმართებით უნდა გავითვალისწინოთ კონტექსტი, სხვანაირად სწავლა-სწავლების პროცესი წარმოუდგენელია.
🔎 რა როლი აქვს მასწავლებელს და როგორ აღიქვამს თავს ამ პროცესებში?
ვფიქრობ, ახალი არაფერია იმაში, რომ მასწავლებელს და საგანმანათლებლო სისტემას ამ პროცესში ერთ-ერთი მთავარი როლი აქვს, თუ უმთავრესი არა. ხშირად ვამბობ და ახლაც გავიმეორებ: არ უნდა დაგვავიწყდეს 2004 წლის 18 ოქტომბერს მიღებული უმნიშვნელოვანესი დოკუმენტი „ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნები“, რომელშიც ნათლად და გასაგებად წერია, თუ რომელი ღირებულებები, სამოქალაქო ცნობიერება და უფლება-მოვალეობები უნდა ჰქონდეს მოსწავლეს, რათა მან შეძლოს „ქვეყნის ინტერესების, ტრადიციებისა და ღირებულებების მიმართ საკუთარი პასუხისმგებლობის გააზრება“. ეს და სხვა ბევრი რამ, რაც აღნიშნულ დოკუმენტშია გაწერილი, სწორედ მასწავლებლებმა უნდა ვასწავლოთ მოსწავლეებს. რამდენადაც ამას შევძლებთ, ქვეყანაც ისეთი გვექნება. რადგან მეც ერთ-ერთი მასწავლებელი ვარ, მეც იგივე ვალდებულებები მაქვს და ვცდილობ, გავართვა თავი. რომ ვთქვა, ეს პროცესი შეუფერხებელია და მეც ისე გამომდის ყველაფერი, როგორც მინდა-მეთქი, რა თქმა უნდა, ფარისევლობა იქნება. ძალისხმევას არ ვიშურებთ, მაგრამ ხშირად შედეგი ისეთი არ არის, როგორიც გვინდა რომ იყოს და უნდა იყოს. ამას მხოლოდ ერთი მიზეზი არ აქვს და ეს ცალკე საკითხია, მაგრამ ერთი რამ აუცილებლად უნდა ითქვას — ბევრი პრობლემაა ამ მიმართულებით და ბევრი ბრძოლაა საჭირო. ყოველთვის ილიას, იაკობ გოგებაშვილს და მათ თანამებრძოლებს ვიხსენებ და მინდა, ოდესმე მათი ნაოცნებარი საზოგადოება შევქმნათ, სწორედ ესაა ჩვენი ვალი.
🔎 მასწავლებლის საქმიანობა და ცხოვრება რესურსების მოძიებისა და გამოყენების გარეშე წარმოუდგენელია
საკუთარი გამოცდილება და შეხედულებები, რა თქმა უნდა, უმნიშვნელოვანესი კომპონენტია, უამათობა არ იქნება, მაგრამ რესურსების გარეშე მათ ძალა არ აქვთ. მით უფრო, რომ თანამედროვე სამყაროში ბევრი სიახლეა და ეს რესურსებსაც ეხება. ითარგმნება ახალი წიგნები, სტატიები, ქვეყნდება და ვრცელდება ამ თემაზე აუდიო თუ ვიდეომასალა, ფილმები, ერთი სიტყვით, რესურსების ოკეანეში ვცხოვრობთ და ახლა მთავარი მათი სწორად შერჩევა, დახარისხება და გამოყენებაა, ეს არის სწორედ ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა მასწავლებლისთვის. ხშირად ვიხსენებ 2000-01 წლებს, როცა მასწავლებლობას ვიწყებდი და დამხმარე ლიტერატურა თითქმის არ არსებობდა. დღეს მასწავლებლისთვის ბევრი რამ ხელმისაწვდომია, ბოლოს და ბოლოს, ინტერნეტი არსებობს და ციფრული რესურსების ეპოქაში ვცხოვრობთ, რაც მასწავლებლისთვის, რესურსების თვალსაზრისით, ვფიქრობ, სამოთხეა. არსებობს მასწავლებლებისათვის გაზეთი, ჟურნალი, იბეჭდება საჭირო და საინტერესო პუბლიკაციები, სპეციალურ ვებგვერდებზე ატვირთულია დამხმარე მასალა. მთავარია, ჩვენ, მასწავლებლებმა, სწორად ავარჩიოთ და მივიტანოთ მოსწავლემდე მოძიებული რესურსები. რადგან კონკრეტული ლიტერატურა უნდა მოვიყვანო მაგალითად, რომელიც გამომიყენებია ღირებულებების უკეთ შესასწავლად, ჩვენი ლიტერატურული კლუბის შვილობილი კლუბის, ანტიკური ლიტერატურის კლუბის „მით(თ)აჟამის“ შესახებ მოგიყვებით. გადავწყვიტეთ, რომ, რადგან სკოლაში მითოლოგია, როგორც საგანი, არ ისწავლება, კლუბი ჩამოგვეყალიბებინა და რამდენადმე მაინც შეგვევსო ეს დანაკლისი. ჩვენი ძალებით და, აგრეთვე, ქალბატონი ირინა დარჩიას დახმარებით, რომელმაც ჩვენს კლუბს წიგნები აჩუქა და, გარდა ამისა, მასწავლებლებს, ვისაც ეს მიმართულება აინტერესებდათ, ტრენინგი ჩაგვიტარა, შევძელით და ავამოქმედეთ ანტიკური ლიტერატურის კლუბი. შემდეგ, „საქართველოს სტრატეგიული კვლევებისა და განვითარების ცენტრის“ დაფინანსებით, შევიძინეთ სხვა საჭირო რესურსებიც. ვფიქრობთ, ანტიკური ლიტერატურა, ამ თვალსაზრისით, ამოუწურავი და საუკეთესოა. ამავე ცენტრის დახმარებით ჩვენს სკოლაში აქტიურად მოქმედებს სხვა მრავალი კლუბი. მინდა აღვნიშნო ეკო და აგრო მიმართულების კლუბები, რომლებსაც კოლეგები ხელმძღვანელობენ. ამ კლუბების მეშვეობით მოსწავლეები სწავლობენ ბუნებასთან მოპყრობას და ცდილობენ მოსახლეობაში ეკოცნობიერების ამაღლებას. მათ ბევრი ინოვაცია შემოაქვთ რაიონში და ზრუნავენ მის განვითარებაზე.
🔎 კონკრეტული მაგალითები საკუთარი პრაქტიკიდან
ვინაიდან საგანმანათლებლო რესურსი ფართო ცნებაა და უამრავ რამეს მოიაზრებს, მე მრავალთაგან ერთზე შევჩერდები. ეს არის კინო. ყველამ ვიცით, რა მდგომარეობაშია ჩვენს ქვეყანაში კინოთეატრები და ფილმის ერთად, კინოდარბაზში რეგულარულად (!) ყურების კულტურა. ამ მხრივ განსაკუთრებით მუნიციპალიტეტები დაზარალდნენ, თითქმის არც ერთ მათგანში მუნიციპალური კინოთეატრი არ ფუნქციონირებს, გარდა დიდი ქალაქებისა (თბილისი, ბათუმი, ქუთაისი). მეტიც, ზუგდიდში აშენდა თანამედროვე სტანდარტების კინოთეატრი („ატრიუმი“), რომელიც მალევე სლოტკლუბად/სამორინედ გადაკეთდა და დღემდე „წარმატებით“ მუშაობს. ერთი სიტყვით, კინოთეატრების საქმე ძალიან ცუდადაა ქვეყანაში და, მათ შორის, ჩხოროწყუშიც, სადაც კინოთეატრის შენობა, დიდი ხანია, არ ეკუთვნის მუნიციპალიტეტს, კერძოა. არადა, კინო არის საუკეთესო გზა, რათა ღირებულებები მთელი არსებით შევიგრძნოთ და ადვილად გავიგოთ. მით უფრო, ჩვენს საუკუნეში, რომელსაც ასე უყვარს ვიზუალური ხელოვნების დარგები. სწორედ ამიტომ, სსიპ აფხაზეთის მე-10 საჯარო სკოლაში, მეცხრე წელია, გვაქვს კინოკლუბი „დუბლი“, რომელშიც ვუყურებთ ფილმებს, ვსაუბრობთ, ვაანალიზებთ. წლებია ვთანამშრომლობთ საერთაშორისო კინოფესტივალ CineDOC-თან, ვესწრებით კინოჩვენებებს თბილისსა და ბათუმში, თავადაც ვმართავთ მინი-ფესტივალებს. პროექტის „CineDOC სკოლა“ ფარგლებში, კლუბის მოსწავლეებმა ძალიან საინტერესო, სწორედ დემოკრატიულ ფასეულობებზე აგებული უამრავი ფილმი ნახეს, განიხილეს და სხვა სკოლებსაც გაუზიარეს. ჩვენი კინოკლუბი ჩართულია პროექტში „კინო სკოლაში“ და მის ფარგლებში არაერთი კინოშედევრისათვის გვიყურებია ერთად, წლების განმავლობაში. ეს გამოცდილება გროვდება და, კინოს სიყვარულთან ერთად, კინოს ერთად ყურების ტრადიცია გვინდა, არ გაქრეს, გავაცოცხლოთ და ოდესმე მუნიციპალურ კინოთეატრს ვეღირსოთ. ვინმემ შეიძლება იფიქროს, კინოთეატრის გარდა, ნუთუ ყველაფერი გაქვთო, მაგრამ მათ ვეტყვი კლუბის სახელით: კინოთეატრი იმისთვის გვინდა, რომ ყველაფრის ქონა შევძლოთ. წინა კვირას კინოკლუბში მოსწავლეებმა პროექტის „CineDOC სკოლა“ფარგლებში ფილმს „თავშესაფრის ძიებაში“ უყურეს. ფილმი სხვადასხვა ქვეყნის კონფლიქტური ზონებიდან გაქცეულ ბავშვებსა და მათ ოჯახებზეა, რომლებმაც თავშესაფარი და ბედნიერება იპოვეს. ეს და ყველა სხვა ფილმი სწორედ ღირებულებების სწავლებას ემსახურება, საუკეთესო გზით. ჩვენს კინოკლუბში, რამდენიმე დღის წინ, ჟან რენუარის „ეს ჩემი მიწაა“ ვნახეთ. საპროგრამო-საგაკვეთილო მასალასთან ერთად, ეს უებარი წამალი თუ რესურსია იმისათვის, რომ სწავლა-განათლებამ მოსწავლეს შეაძლებინოს მთავარი, ისწავლოს „საცნობლად თავისადაო“ და გასცეს პასუხები მთავარ კითხვებს: „ვინ არის, სიდამ მოსულა, სად არის, წავა სადაო?“ (დავით გურამიშვილი). რენუარის ეს ფილმი არის საუკეთესო გაკვეთილი იმის ასახსნელად, თუ რა არის სამშობლო, ღირსება, თავისუფლება. მე რომ მკითხონ, „ავთანდილის ანდერძთან“, „მერანთან“, ვაჟას „ვედრებასთან“ ერთად, ესეც საპროგრამო უნდა იყოს, რადგან კინო საუკეთესო მეთოდია სწავლა-სწავლების რთული გზის ხალისით გასავლელად.
🔎 დღევანდელი სკოლის ნომერ პირველი გამოწვევა?
ჩვენ რუსთაველის ქვეყანა ვართ. ყველანი ვთანხმდებით, რომ ეს მართლაც ჩვენი განძია, უმთავრესი, რაც გვაქვს, გამაერთიანებელი და გამამართლებელი, მაგრამ ხშირად მგონია, რომ მხოლოდ ვსწავლობთ, მხოლოდ ციტატები გვიყვარს და ზედაპირულად ვეთაყვანებით, რადგან მისგან ვერ ვისწავლეთ ერთ-ერთი მთავარი რამ: „არას გარგებს სწავლულება, თუ არა იქმ ბრძენთა თქმულსა“. ვფიქრობ, ეს არის უპირველესი გამოწვევა – რასაც ვსწავლობთ, უნდა ვაკეთოთ, როცა გვიყვარს ვაჟა, უნდა მისგან ტოლერანტობა ვისწავლოთ და ვეცადოთ, მუდმივად ვიყოთ სწორად ცხოვრების ცდაში, როცა ბარათაშვილს და ილიას ვსწავლობთ, ცხოვრებაშიც უნდა იყოს თავისუფლება ჩვენთვის მთავარი ღირებულება და როცა დიდი სიხარულით ვამბობთ ოთარ ჭილაძის სიტყვებს – „ყველა ნაყოფზე ტკბილი ნაყოფი თავისუფლებაა“ – ეს ცხოვრების წესი, სუნთქვასავით ჩვეულებრივი და ძვალსა და რბილში გამჯდარი უნდა იყოს. როცა ვსწავლობთ, რომ ქუჩაში ნაგავი არ უნდა დავყაროთ, მართლა არ უნდა დავყაროთ. თავისუფლება იწყება ნაგვის დაყრა-არდაყრიდან და „სჯობს სიცოცხლესა ნაძრახსა“ – ამით მთავრდება. იმით უნდა ვცხოვრობდეთ, რასაც დიდი წიგნებიდან ვკითხულობთ, თანაც უნდა შეგვეძლოს იმის გარჩევა, ჩვენთვის რა ვარგა, რა არა და გვქონდეს საზოგადოობის განცდა, „ზოგადი ცხოვრების“ (ილია). ვფიქრობ, ეს ჰაერივით გვჭირდება.
