სამოქალაქო განათლებისთვის ახალი არ არის სამოქალაქო პროექტები. წლების განმავლობაში, მასწავლებლები ამ მეთოდს იყენებენ სწავლების პროცესში, მაგრამ სავალდებულო პროექტებმა, როდესაც ცალკე საგაკვეთილო პროცესში უნდა წარიმართოს პროექტებით სწავლება, ძალიან ბევრი კითხვა გააჩინა.
ეროვნული სასწავლო გეგმის განვითარების ექსპერტი ნიკო სილაგაძე სწორედ იმ საკითხებზე საუბრობს, რომელიც სამოქალაქო განათლების პედაგოგებში შეკითხვებს ბადებს.
♦ რა მიზნით დაიწყო და რას ემსახურება პროექტების გაკვეთილები
პრინციპულად განსხვავებული მიზნები, ვიდრე საგანს „მოქალაქეობა“, ამას არ აქვს და ემსახურება სამოქალაქო განათლების სფეროს გაძლიერებას, რომ აღიზარდოს მოსწავლე და განივითაროს ის ღირებულებები და უნარ-ჩვევები, რაც სჭირდება მას აქტიური მოქალაქეობისთვის. ამის გაძლიერებას ემსახურება, რადგან პროექტი მოსწავლის, მეტ-ნაკლებად, ინტეგრირებას ახდენს სასკოლო თემთან და ის უფრო აქტიურად ერთვება პროცესებში. საშუალო საფეხურზე იმავე პროცესების უფრო გაძლიერება ხდება. მიზანი ეს არის – გაძლიერება და არა პრინციპულად ახალი მიზანი სასწავლო ბადეში.
♦ მოსწავლეებთან მუშაობის პროცესი
დავიწყოთ იმის აღნიშვნით, რომ ეს არ არის არაფორმალური განათლება, პირიქით, ფორმალურ განათლებასთან მეტი საერთო აქვს, მიუხედავად იმისა, რომ აქ გაკვეთილები ტადიციული ფორმატით არ მოიაზრება. საკონტაქტო საათებია ჩვეულებრივი, ამ პროექტზე მუშაობა სავალდებულოა მოსწავლისთვისაც და მასწავლებლისთვისაც, მაგრამ მუშაობა შეიძლება ცოტა უფრო თავისუფალი იყოს, ვიდრე ჩვეულებრივი გაკვეთილები ტარდება ხოლმე.
როგორ წარმოგვიდგენია ამის ორგანიზება? პრინციპში, ამის აღწერაში სახელმძღვანელოს სტრუქტურა დაგვეხმარება. უკვე მომზადებულია სახელმძღვანელოები და მალე მასწავლებლებს ასარჩევად დაეგზავნებათ სკოლებში. პროცესი ასეთია: ბავშვები ირჩევენ ერთ-ერთ თემას და ეს თემატიკა მოცემულია ეროვნული სასწავლო გეგმის პრიორიტეტული სასწავლო თემების მიხედვით; ამ კონკრეტულ თემასთან დაკავშირებით სიღრმისეულად სწავლობენ საკითხებს და შემდეგ, ცოდნითა და შეკითხვებით შეიარაღებულები, სასკოლო თემის ფარგლებში, იკვლევენ ამ პრობლემატიკას და ამის საფუძველზე აყალიბებენ საპროექტო იდეას.
ვთქვათ, ბულინგის თემა, ყველაზე ხშირად ხსენებული, შეიძლება ყველგან არის, მეტ-ნაკლებად, სხვადასხვა სფეროში, მაგრამ ყველგან სხვადასხვა სპეციფიკური გამოვლინება აქვს. აი, სწორედ ამ სპეციფიკურ გამოვლინებებს ადგენენ მოსწავლეები.
გარდა ამისა, სახელმძღვანელოში მოცემულია ანალოგიები, ანუ მსგავსი პროექტები თუ განხორციელებულა სადმე და როგორ. სახელმძღვანელო მზა იდეებს კი არ კარნახობს მოსწავლეებსა და მასწავლებლებს, არამედ ამ ანალოგიებით ახალი პროექტის იდეების ჩამოყალიბებას ასწავლის. იქვე ვხედავთ პროექტის დაგეგმვისა და განვითარების ეტაპებთან დაკავშირებულ შეკითხვებსა და რჩევებს, როგორ მოხერხდეს, რომ ეს პროექტი იყოს სკოლის თემისთვის სამსახურის გამწევი და არა უბრალოდ სასწავლო რესურსი.
აქვეა მოცემული, როგორ გავდივართ სამიზნე ცნებებზე, იმიტომ, რომ, ჩართულობასთან ერთად, ის ცოდნაც უნდა შეიძინოს მოსწავლემ, რაც აუცილებელია საგნისთვის. ძალიან მარტივად, კლუბურ ფორმატში, მასწავლებლის ფასილიტაციით, მოსწავლეები ირჩევენ თემებს, შეისწავლიან, იკვლევენ ამ თემების გამოვლინებას, გეგმავენ პროექტს და შემდეგ სასკოლო საზოგადოების სხვადასხვა წევრების, მშობელი იქნება, კლუბის ადმინისტრაცია თუ სხვა მასწავლებელი, ჩართულობით ახორციელებენ მას. ეს არის მონახაზი. დარწმუნებული ვარ, დანერგვის პროცესი ბევრ საინტერესო სიურპრიზს, პირდაპირი და გადატანითი მნიშვნელობით, შემოგვთავაზებს, რასაც ყველანი შევისწავლით და განვითარებისთვის გამოვიყენებთ.
♦ სახელმძღვანელო
აღნიშნული სახელმძღვანელო, კლასიკური სახელმძღვანელოების ენაზე რომ ვთქვათ, მასწავლებლის წიგნია, მაგრამ იქ მოცემულია რესურსები, რომლებიც მოსწავლეებმაც უნდა წაიკითხონ. რაც შეეხება არჩევანს, ძალიან დიდია, 8 პრიორიტეტული თემა გვაქვს ესგ-ში, ისინი, თავის მხრივ, კიდევ 8 და 10 ქვეთემებად იყოფა, ასე რომ, თემატიკა უსაზღვროდ დიდია, საითაც არ გავიხედავთ, ყველგან შეიძლება დავინახოთ პროექტის იდეა. სამოქალაქო განათლების იდეაც ეს არის, ნებისმიერი საკითხიდან შეიძლება პროექტი და სამუშაო იდეა აიგოს. სახელმძღვანელოში, უბრალოდ, მოცემულია 6, 8, 10 (გააჩნია სახელმძღვანელოს) იდეა მუშაობისთვის და საჭირო რესურსები, თორემ ნებისმიერი სხვა თემა შეიძლება გამოიყენონ მასწავლებლებმა. პირიქით, რაც უფრო დიდი მრავალფეროვნება იქნება პროექტის იდეების, მით უკეთესი.
♦ რჩევა მასწავლებელს – როგორ დაიწყოს მოსწავლეთა ინტერესების გამოკვეთა პრიორიტეტულ თემებთან მიმართებაში
ყველაზე ადვილად, შეიძლება ასე: ავიღეთ სახელმძღვანელო, სადაც 8 პროექტია მოცემული 8 განსხვავებულ თემაზე. მინიმუმ, შეგვიძლია ვუთხრათ, რომ ეს 8 თემაა შემოთავაზებული და ბავშვებს ვთხოვოთ, აირჩიონ. რამდენიმემ შეიძლება ერთი და იგივე თემაც აირჩიოს. ამ არჩევანის გაკეთების შემდეგ, მასწავლებლებიც, მოსწავლესთან ერთად, ვსწავლობთ იმ თემებს სიღრმისეულად, რომელიც სახელმძღვანელოშივეა მოცემული. თუმცა, კიდევ ერთხელ აღვნიშნავ, რომ თემები რაც უფრო ბევრი იქნება, ჯობია, მაგრამ გააჩნია, ჩვენ, მასწავლებლებიც, რისთვის ვართ მზად, რა რესურსები გვაქვს. რაც უფრო განვითარდება ეს პროცესი, მით უფრო მრავალფეროვანი იქნება თემა და მრავალფეროვანი გამოცდილება პროცესის გასაინტერესოების შესაძლებლობას მოგვცემს.
საბედნიეროდ და სასიხარულოდ, ჩვენი მასწავლებლებისთვის, სამოქალაქო განათლების მიმართულებით, პროექტის წარმართვა და აგება, დიდი ხანია, სიახლე აღარ არის. სავალდებულო პროექტი, სხვა მხრივ, ძალიან ჰგავს ამ პროექტებს, უბრალოდ, რამდენიმე ნიუანსია, რომელიც არ უნდა დავივიწყოთ, მაგალითად, თითოეულ პროექტს თავისი წვლილი შეაქვს მოქალაქეობის სამიზნე ცნებების განვითარებაში. ძალიან მნიშვნელოვანია, უბრალოდ, ეს პროცესი კომპლექსურ დავალებას არ დაემსგავსოს და აქ იყოს სასკოლო თემის წევრების მაქსიმალური ჩართულობა. მოსწავლეს არ უნდა დაავიწყდეს, რომ ამ პროექტით სამსახურს უწევს სასკოლო თემსაც, როგორც თვითონაც წევრი ამ თემის, დაბოლოს, ყველაფერ ამის პრეზენტირებაა საჭირო.
შეიძლება რჩევები იყოს თვითონ ფორმასთან დაკავშირებით. ერთია იდეა და მეორეა რა ფორმით ხორციელდება იგი. ამ მხრივაც, საკმაოდ მრავალფეროვანი გამოცდილებაა დაგროვილი, საქველმოქმედო პროექტი იქნება, რაიმე იდეის ადვოკატირება, საზოგადოების ინფორმირება თუ ინფრასტრუქტურული პრობლემა. ისიც უნდა აღვნიშნოთ, რომ ერთი და იმავე იდეაზე, ერთი და იმავე საკითხზე შეიძლება 2 ან 5 განსხვავებული პროექტი მომზადდეს. გარეგნულად მსგავსი პროექტი არ ნიშნავს იდენტურს იმიტომ, რომ ყველა პრობლემას თავისებური და ლოკალური გამოვლინება აქვს ყველა სკოლაში. მე ვფიქრობ, რომ ძალიან საინტერესო იქნება ამ პროექტებზე მუშაობა. თუმცა, ადმინისტრირების კუთხით, კითხვები და გამოწვევები ბევრია, როგორც ყველა სიახლესთან დაკავშირებით.
♦ რით განსხვავდება კომპლექსური დავალება პროექტისგან
განსხვავება, პირველ რიგში, ყველაზე მარტივად აღსაქმელი მასშტაბებია. სასკოლო პროექტი, ამ შემთხვევაში, ერთ სემესტრს გრძელდება, ანუ მოსწავლე, მთელი სემესტრის განმავლობაში, მუშაობს, როცა, ძირითადად, კომპლექსური დავალებები უფრო მოკლე და ლოკალურია. აქ, რეალურად, თემატიკაც ძალიან ვრცელია და ნებისმიერს შეიძლება ეხებოდეს მაშინ, როცა კომპლექსური დავალებები მაინც სავალდებულო თემებს მიჰყვება. შესაბამისად, კომპლექსური დავალება, კლასიკურად, ფორმალური განათლების, ანუ საგაკვეთილო საათების რეჟიმშია, აქ კი უფრო თავისუფალი რეჟიმია, ამას კლუბთან მეტი საერთო აქვს, თუმცა, რა თქმა უნდა, აქ გაკვეთილის მოტივიც მონაწილეობს. რაც ყველაზე მთავარია, ჩემი აზრით და ეს არც კომპლექსური დავალების შემთხვევაშია გამორიცხული (მაგრამ აქ მოთხოვნასავითაა), მოსწავლის ჩართულობა სასკოლო საზოგადოების ცხოვრებაში. მოსწავლე, ამ შემთხვევაში, მხოლოდ საკუთარი ცოდნის შეძენის ან ფორმალურ განათლებაში ნიშნის მიღების გამო კი არ მოქმედებს, არამედ იქიდან გამოდის, თვითონ რა სამსახური გაუწიოს საზოგადოებას, თემს და ათვლის წერტილადაც ეს აქვს. შესაბამისად, მარტივად რომ ვთქვათ, მასშტაბი და მიზნებზე ორიენტირებულობა აქ უფრო მკაფიოა. ამიტომაც არის, რომ საშუალო საფეხურზე ვაკეთებთ ამას, როდესაც უკვე დამამთავრებელი ფაზაა ზოგადი განათლების. საშუალო საფეხურზე, სემესტრში ერთი პროექტი იქნება, სულ 6 პროექტი.
♦ შეფასება
ჩათვლა — ამ შემთხვევაში, განმსაზღვრელი შეფასების სტატუსით რომ ვილაპარაკოთ, ეს ჩათვლაა. თუ ყველაფერი ხარისხიანად გაკეთდება, მოსწავლეებს ჩათვლა დაეწერებათ და თავიანთ პორტფოლიოში თუ თავიანთ აქტივში ნამდვილად შეუძლიათ ჩაიწერონ ეს ყველაფერი. განმავითარებელი შეფასება კი, რა თქმა უნდა, კვლავაც მუშაობის პროცესის ნაწილია იმიტომ, რომ ყველა დეტალზე, ნიუანსზე, რაც ამ პროექტზე მუშაობასთან იქნება დაკავშირებული, მასწავლებლისთვის, რა თქმა უნდა, შესაძლებელი იქნება, კომენტარის გაკეთება, რჩევების მიცემა, თანამშრომლობის ახალი სფეროს წარმოჩენა, უკუკავშირის მიღება ბავშვისგან. განმავითარებელ შეფასებას სწორედ ამ ფაქტორების ერთობლიობა ქმნის.
ყველა ამ სიახლეს, რა თქმა უნდა, ახლავს გარკვეული დაძაბულობა, მაგრამ მე მაინც ვფიქრობ, რომ ჩვენ, მასწავლებლებმა, ამას უნდა შევხედოთ, როგორც გამოწვევას, ოღონდ როგორც პოზიტიურ გამოწვევას, რომელიც უფრო მეტ ძალას გვაძლევს დასახული მიზნების მისაღწევად. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. მნიშვნელოვანია ისიც, რომ აქ შემოწმების და მონიტორინგის მომენტი მხოლოდ დანერგვის პროცესის განვითარებისთვის არის, იმიტომ, რომ ყველანი ვიკვლევთ, ეს ყველაფერი როგორ გამოგვდის და ყოველი ჩვენგანის პრაქტიკას უზარმაზარი მნიშვნელობა აქვს. ამ თვალსაზრისით, მთავარია გახსნილობა და თანამშრომლობა.
♦ ანაზღაურება
ანაზღაურება, კლასიკურად, მარტივად არის. ჩავთვალოთ, რომ ერთი საათით მეტია და ეს ჩართულობა, კვირაში, ერთი საათის მატებას ნიშნავს. ძალიან მარტივად და კონკრეტულად ასე შეიძლება ითქვას.
♦ ♦ ♦
მსგავსი პროექტები, საშუალო საფეხურზე, სახვით და გამოყენებით ხელოვნებაშიც და მუსიკაშიც გვაქვს. შემდეგ წერილში შემოგთავაზებთ, როგორ ხორციელდება პროექტი მუსიკაში და რა როლი აქვს მას მოსწავლის პიროვნულ განვითარებაში.
