თბილისის მე-200 საჯარო სკოლის ინგლისური ენის მასწავლებელი ნინო კაპერსკი გვიზიარებს საკუთარ გამოცდილებას და საუბრობს სსსმ მოსწავლეებთან მიმართებაში, ამა თუ იმ ვითარებაში, მოქმედების თანმიმდევრული გეგმის აუცილებლობაზე, რომელიც მასწავლებელმა, მშობელმა და სპეციალისტმა ბავშვებთან ერთად უნდა ჩამოაყალიბონ, რადგან უპირველესი სწორედ ბავშვის საუკეთესო ინტერესის გათვალისწინებაა. მისი აზრით, ბავშვის გაღიზიანებისას, სწორედ წინასწარ შემუშავებული მოქმედების თანმიმდევრული გეგმა გაგიწევთ მნიშვნელოვან დახმარებას. პრობლემური ქცევის ან სწავლის სირთულეების დროს კი, ბავშვის მხარდასაჭერად სამი ძირითადი პირობა უნდა გაითვალისწინოთ: შეცვალეთ მოთხოვნები და მოლოდინები; შეცვალეთ ბავშვთან ურთიერთობის ფორმა; შესძინეთ საჭირო გამოცდილება. „როდესაც ბავშვი ავლენს პრობლემურ ქცევას ან უჩნდება სირთულეები სწავლის დროს, თქვენ ხართ ის, ვინც უნდა განახორციელოს საჭირო ცვლილებები და არა ბავშვმა“ – ამბობს ნინო კაპერსკი.
იქონიეთ მოქმედების თანმიმდევრული გეგმა
ბავშვის გაღიზიანებისას, წინასწარ შემუშავებული მოქმედების თანმიმდევრული გეგმა გაგიწევთ მნიშვნელოვან დახმარებას. გახსოვდეთ, რომ როდესაც სტრესის შედეგად გამოყოფილი ქიმიური ნივთიერებების რაოდენობის დონე მატულობს, ბავშვი იწყებს აზროვნებისა და კომუნიკაციის უნარის დაკარგვას. ასეთ დროს, უმჯობესია, გქონდეთ ინტერვენციის ჩამოყალიბებული წესი, რომელიც ბავშვისთვის იქნება ნაცნობი და უსაფრთხო. გაღიზიანებისას, ბავშვისთვის, იმის ცოდნა, თუ როგორი რეაგირება ექნებათ მის გარშემომყოფ ადამიანებს, უქმნის მეტი ნდობისა და უსაფრთხოების განცდას. აღნიშნული გეგმის გადახედვა და პრაქტიკაში გამოყენება უნდა ხდებოდეს რეგულარულად და უნდა იყოს წინასწარ განხილული, რეალური საფრთხის დადგომამდე. მაგალითად: „სანამ ჩვენ ვართ სკოლის ეზოში, შესაძლოა ხმაურმა და გარშემომყოფებმა გაგაღიზიანონ როდესაც დაგეწყება აღელვება, შეგვიძლია შევისვენოთ და ავიდეთ საკლასო ოთახში დასამშვიდებლად. შემდეგ, შეგვიძლია გადავწყვიტოთ, დავბრუნდეთ ეზოში, თუ დავრჩეთ ოთახში.“ იმის ცოდნა, თუ რა შეიძლება მოხდეს და როგორ უნდა მოიქცეს, ამცირებს ბავშვის მღერვარებას.
მოქმედების თანმიმდევრული გეგმის გამოყენება
- როგორც კი, შეამჩნევთ ადრეულ ნიშნებს, იმოქმედეთ სწრაფად ბავშვის მხარდასაჭერად. ეს უნდა ითვალისწინებდეს წინასწარ განსაზღვრულ მოქმედებებს, მაგალითად: გაყვანა და იზოლაცია, მუსიკა, ღრმა სუნთქვა, ფიზიკური აქტივობა, დათვლა და ა.შ.
- მშობლებმა, მასწავლებლებმა, სპეციალისტებმა და ბავშვმა ერთად უნდა ჩამოაყალიბოთ მოქმედების თანმიმდევრული გეგმა. ბავშვის ჩართვა მის შემუშავებაში მნიშვნელოვანია, რა თქმა უნდა, თუ ეს შესაძლებელია. მიეცით მას საშუალება თავად განსაზღვროს ტექნიკები, რომლებიც თავს აგრძნობინებს უსაფრთხოდ და მშვიდად. მის განხორციელებაში ჩართეთ ბავშვთან მომუშავე პირები, რადგან უმჯობესია, თუ ყველა იმოქმედებთ ერთნაირად.
- ივარჯიშეთ მშვიდად ყოფნის დროს და, თუ შესაძლებელია, გამოიყენეთ როლური თამაშები. განსაზღვრული მოქმედება გამოიყენეთ პრაქტიკაში, იქამდე სანამ გადაიზრდება ჩვევაში. ამგვარად ბავშვი, იმ მომენტისთვის, იქნება მისი გამოყენების მზადყოფნაში. გახსოვდეთ, გაღიზიანებისას, ახალი ტექნიკის სწავლებას, რაიმე დაუგეგმავის განხორციელებას ადგილი არ უნდა ჰქონდეს. მნიშვნელობა არ აქვს, რამდენად რთული ფორმით გამოვლინდა გაღიზიანება, იმ ვითარებაში, ყურადღება გაამახვილეთ იმაზე, თუ რა წარიმართა გეგმის მიხედვით და ბავშვი, როგორ შეეცადა მის განხორციელებას.
- მოქმედების გეგმა გამოიყენეთ რაც შეიძლება თანმიმდევრულად. ბავშვს უნდა ჰქონდეს რწმენა, რომ ჩვენ ვიმოქმედებთ გეგმის მიხედვით. ამ დროს, ნდობა უზომოდ მნიშვნელოვანია.
- ღონისძიებებზე წასვლამდე გადახედეთ განსაზღვრულ მოქმედებას. მაგალითად: „ერთად გავიდეთ სასეირნოდ, როდესაც თავს იგრძნობ გაღიზიანებულად.“ ამ გზით ბავშვის გონება შეინარჩუნებს სიმშვიდეს, როდესაც იცის რას უნდა ელოდოს და რა უნდა გააკეთოს.
პირველ რიგში, შეცვალეთ პირობები
ძალიან მაცდურია ბავშვის დადანაშაულება, როდესაც ავლენს არასასურველ ქცევას ან არ შეიმჩნება მოსალოდნელი წინსვლა. ასეთ დროს, თავდაპირველი განზრახვაა, ფიქრი, ბავშვის შეცვლის, რათა იგი მოერგოს ჩვენ მოლოდინებს, ნაცვლად ჩვენი მოლოდინების შეცვლისა, რომ მოერგოს ბავშვს. ეს შეიძლება ძალიან საზიანო აღმოჩნდეს ბავშვისთვის, განსაკუთრებით იმის გამო, რომ მათ არ აქვთ ამ ცვილებებისათვის საჭირო შესაძლებლობები ან არ აქვთ განვითარებული შესაბამისი უნარ-ჩვევები.
ამ მდგომარეობის თავიდან აცილების მიზნით, მიიჩნიეთ, რომ ბავშვი აკეთებს მაქსიმალურს, რაც შეუძლია, არსებული შესაძლებლობებიდან გამომდინარე. თუ ბავშვი იქცევა არასათანადოდ ან ვერ აკმაყოფილებს ჩვენ მოლოდინებს, ხშირად, ამის მიზეზი არის ის, რომ ვითარების მოთხოვნები აღემატება მის ამჟამინდელ შესაძლებლობებს, რომ გაუმკლავდეს მათ. გაითვალისწინეთ, რომ უმჯობესია მოახდინოთ მოლოდინებისა და მოთხოვნების გადაფასება, ბავშვის არსებული უნარ-ჩვევების გათვალისწინებით. ასევე, შეამცირეთ მოთხოვნები (მოლოდინები), უზრუნველყავით, კიდევ, უფრო მეტი მხარდაჭერა მოთხოვნების დასაკმაყოფილებლად ან გამოიყენეთ ორივე მათგანის ერთობლიობა. ბავშვი ბევრად მეტს ისწავლის და განვითარდება, როდესაც მოთხოვნები შესაბამისობაში იქნება მის არსებულ შესაძლებლობებთან.
მაშასადამე, პრობლემური ქცევის ან სწავლის სირთულეების დროს, ბავშვის მხარდასაჭერად გაითვალისწინეთ სამი ძირითადი პირობა:
♦ შეცვალეთ მოთხოვნები და მოლოდინები
თავდაპირველად, გადახედეთ მისაღწევ მიზნებს მოთხოვნების შესაცვლელად, ბავშვის ფიზიკური, სენსორული, კოგნიტური, სოციალური და ემოციური სფეროების გათვალისწინებით.
ბავშვისთვის, მნიშვნელოვანია გარემო პირობებისა და დავალებებთან დაკავშირებული მოთხოვნების ცვლილება. უპირველეს ყოვლისა, დააკვირდით ფიზიკურ გარემოს, რომელშიც იმყოფება ბავშვი (საკლასო ოთახი, სასადილო, სპორტული დარბაზი, მუსიკის ოთახი და ა.შ.). არის ის გადატვირთული სენსორული გამაღიზიანებლებით? არსებობს სენსორული გამაღიზიანებლების შემაფერხებელი საშუალებები, როგორიცაა სავარძელი, ხმაურის დამხშობი ყურსასმენი, სათვალე და სხვა? მის გვერდით მჯდომი ბავშვები, მეტისმეტად ახლოს სხედან? თუ ბავშვს აქვს სენსორული მოთხოვნილებები, სთხოვეთ, ოკუპაციურ თერაპევტს გაგიწიოთ რეკომენდაცია, საკლასო ოთახის ცვლილების შესახებ, იმისათვის, რომ უზრუნველყოთ მისი ნერვული სისტემის სიმშვიდე და ორგანიზებულობა. მეორე მხრივ, არის თუ არა, ბავშვისთვის, შესასრულებელი დავალებების რაოდენობა ბევრი, რთული ან არასწორად წარმოდგენილი? შესაძლებელია თუ არა აქტივობის შემცირება, დანაწევრება ან უფრო ვიზუალურად წარმოდგენა? სკოლის სრული დღის განმავლობაში, შეუძლია თუ არა ბავშვს გაუმკლავდეს მიმდინარე მოთხოვნებს?
♦ შეცვალეთ ბავშვთან ურთიერთობის ფორმა
მას შემდეგ, რაც, ბავშვის არსებული უნარ-ჩვევების გათვალისწინებით, შეცვლით მოთხოვნებს / მოლოდინებს, შემდეგ ყურადღება გაამახვილეთ, როგორ ურთიერთობთ და ასწავლით ბავშვს. ჰკითხეთ საკუთარ თავს: „სჭირდება მას დახმარება თუ ინსტრუქციული მხარდაჭერა? გასაგებად წარმოვადგენ ინფორმაციას? მეტისმეტად მომთხოვნი ხომ არ ვარ? ყველაზე კარგად, ურთიერთობის რომელ სტილზე (ნელი და მშვიდი, მხიარული და ილუსტრირებულად ჩვენება და ა.შ.) რეაგირებს? იღებს იგი ჩემ მხარდაჭერას? ბავშვი ჩემთან თავს გრძნობს უსაფრთხოდ, აღიარებულად და უნარიანად?“ იმისათვის, რომ ბავშვი იყოს წარმატებული, უნდა მოძებნოთ სწორი მიდგომა, რომელიც ხელს შეუწყობს სწავლაში. თუ ბავშვი თქვენი მიდგომით არის შეწუხებული, ბუნებრივია, იგი შეეცდება თქვენი მითითებების თავიდან აცილებას. ქცევის მრავალი პრობლემა პირდაპირ კავშირშია იმასთან, თუ როგორ ხდება ბავშვთან ურთიერთობა.
♦ შესძინეთ საჭირო გამოცდილება
მას შემდეგ, რაც შეამცირებთ მოთხოვნებს, უზრუნველყოფთ საჭირო მხარდაჭერას და შეცვლით ურთიერთობის სტილს, ყურადღება გაამახვილეთ ისეთი უნარ-ჩვევების განვითარებაზე, რომლებიც ბავშვს დაეხმარება მოთხოვნებთან გამკლავებაში. თუ ბავშვს პრობლემები აქვს საზოგადოებრივი ურთიერთობების მიმართებით, მაშინ უნდა განუვითაროთ უკეთესი სოციალური უნარ-ჩვევები. თუ მას უჭირს ემოციების გაკონტროლება, მაშინ საჭიროა გამკლავების სტრატეგიების სწავლება. ამ გზით, ბავშვს შესძენთ საჭირო გამოცდილებას გარემოსთან, დავალებებთან და ინსტრუქციებთან დაკავშირებული მოთხოვნების დასაკმაყოფილებლად. დაიწყეთ მარტივად, დააშენეთ ნელ-ნელა, უზრუნველყავით მხარდაჭერა, საჭიროების შემთხვევაში და განუვითარეთ წარმატებისათვის საჭირო უნარ-ჩვევები.
როდესაც ბავშვი ავლენს პრობლემურ ქცევას ან უჩნდება სირთულეები სწავლის დროს, თქვენ ხართ ის, ვინც უნდა განახორციელოს საჭირო ცვლილებები და არა ბავშვმა. ამ გზით, თითოეული თქვენგანი იქნებით წარმატებული და თავს იგრძნობთ კომპეტენტურად, იმის მიმართებით, რასაც აკეთებთ.
ნინო კაპერსკი, თბილისის მე-200 საჯარო სკოლის ინგლისური ენის მასწავლებელი
