რატომ არის მნიშვნელოვანი ინკლუზიური განათლება და არის თუ არა თანაბრად ხელმისაწვდომი ყველასთვის. ვინ არის სსსმ მოსწავლე, ანუ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე და ვინ – შეზღუდული შესაძლებლობის, რა განსხვავებაა ამ ორ სტატუსს შორის – საუბრობენ ბაია კუბლაშვილი, ინკლუზიური განათლების სპეციალისტი და ლიკა ქურციკიძე, ეროვნული სასწავლო გეგმის ექსპერტი.
ლიკა ქურციკიძე: საკითხი, რომელსაც დღეს გვინდა შევეხოთ, შეიძლება, ბევრი ადამიანისთვის ნაცნობია, მაგრამ, ამავდროულად, აქტუალურიცაა. დავიწყოთ ინკლუზიური განათლების განმარტებით. ყველამ ვიცით, რომ სიტყვა „ინკლუზია“ ჩართულობას ნიშნავს, მაგრამ რას გულისხმობს ინკლუზიური განათლება უფრო ფართო კონტექსტში და როგორ განმარტავს კანონი „ზოგადი განათლების შესახებ“ ინკლუზიურ განათლებას?
ბაია კუბლაშვილი: ნამდვილად ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხია, რადგან, როდესაც ვახსენებთ ინკლუზიურ განათლებას, უმეტესწილად, ვსაუბრობთ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეების სასწავლო პროცესში ჩართვაზე და, ინკლუზიური განათლების ხსენებისას, სწორედ ეს ასოციაცია ჩნდება. თუმცა, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეს არის უფრო ვიწრო კონტექსტი, ინკლუზიური განათლების გაგების. რეალურად, უფრო ფართო გაგებით, რასაც მოწმობს თუნდაც კანონში „ზოგადი განათლების შესახებ“ არსებული განმარტება, ინკლუზიური განათლება განათლების თანაბარი ხელმისაწვდომობაა ყველასთვის.
ბავშვები ერთმანეთისგან ძალიან ბევრი ნიშნით განსხვავდებიან, ეს შეიძლება იყოს შესაძლებლობები, საჭიროებები, ინტერესები. ზოგადად, ადამიანები განვსხვავდებით ერთმანეთისგან რელიგიური აღმსარებლობით, კულტურული მიკუთვნებულობით, ეთნიკური წარმომავლობით და ა.შ. ინკლუზიური განათლება, ფართო გაგებით, სწორედ ამ მრავალმხრივი განსხვავებულობის აღიარებას და ნორმალიზებას გულისხმობს. თითოეულ მოსწავლეს უნდა შევხედოთ, როგორც უნიკალური ინდივიდუალური თავისებურებების მქონე ადამიანს და, სასწავლო პროცესის დაგეგმვისა და განხორციელების პროცესში, გავითვალისწინოთ მათი როგორც შესაძლებლობები, ასევე საჭიროებები და, ბუნებრივია, ინტერესები. შესაბამისად, ეს ფართო გაგება ორიენტირებულია ყველა მოსწავლეზე და არა მხოლოდ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეებზე.
ლ.ქ.: ზუსტად ამ ნაწილიდან მინდა გავაგრძელო. პირველ რიგში, დიდი მადლობა, ინკლუზიური განათლების ამომწურავი განმარტებისთვის. მართალია, ფართო გაგებით, ინკლუზია გულისხმობს ყველას, ნებისმიერ მოსწავლეს, მაგრამ ასევე ვახსენეთ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეებიც და ვფიქრობ, მნიშვნელოვანია, კიდევ ერთხელ, შევახსენოთ მკითხველს ვინ არის სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლე ან, უფრო სწორად, ვინ შეიძლება იყოს. ხშირად არის ხოლმე საუბარი იმასთან დაკავშირებით, რომ თუ მოსწავლეს რაიმე კონკრეტული მდგომარეობა, ან საჭიროება, ან დიაგნოზი არ აღენიშნება, ეს არ ნიშნავს მაინც და მაინც სპეციალურ საგანმანათლებლო საჭიროებას. მოდი, განვმარტოთ, რა არის სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროება და ვინ შეიძლება იყოს ამ სტატუსის მატარებელი.
ბ.კ.: ლიკა, ძალიან მნიშვნელოვანია შენი კომენტარი, რომ ნებისმიერი მდგომარეობა, რომელსაც ჩვენ სპეციალურ საგანმანათლებლო საჭიროებად მოვიაზრებთ, 100%-ით არ ნიშნავს ამ საჭიროებას და მნიშვნელოვანია ეს სიტყვა – „შეიძლება“, ანუ ვის შეიძლება ჰქონდეს ეს საგანმანათლებლო სტატუსი, ამ კონტექსტში უნდა განვიხილოთ ეს მდგომარეობა. პირველ რიგში, აღვნიშნოთ, რომ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეებს აქვთ სირთულეები სწავლასთან დაკავშირებით, თანატოლებთან შედარებით, კლასის და ასაკის გათვალისწინებით. მათ უჭირთ, მიჰყვნენ განსაზღვრულ პროგრამას და ჰქონდეთ შესაბამისი მიღწევები თუ შედეგები, განსაკუთრებული მხარდაჭერისა და დახმარების გარეშე. ეს აუცილებლად უნდა აღვნიშნოთ.
ჩვენ გვაქვს კანონი, სადაც მოცემულია სწორედ ის ჩამონათვალი, თუ ვის შეიძლება ჰქონდეს სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროება. ამ ჩამონათვლის გაცნობამდე, სწორედ ეს სიტყვა – „შეიძლება“ – არის საკვანძო იმიტომ, რომ ამ ჩამონათვალში, 100%-ით, არც ერთი არ ნიშნავს სტატუსის საჭიროებას.
ლ.ქ.: რამდენიმე რომ დავასახელოთ, უმეტეს შემთხვევაში, რა მდგომარეობებთან გვაქვს საქმე, რომელიც, შესაძლოა, შემდგომ იმის მიზეზი გახდეს, რომ მოსწავლეს სწავლაში შეექმნას სირთულეები. კიდევ ერთხელ განვუმარტოთ პედაგოგებს, სასკოლო საზოგადოების წარმომადგენლებს, რომ ჩამოთვლილი მდგომარეობები მაინც და მაინც იმას არ გულისხმობს, რომ ბავშვს აუცილებლად სსსმ სტატუსი ექნება.
ბ.კ.: ასეთი მდგომარეობა გახლავთ, მაგალითად, ფიზიკური განვითარების ან ინტელექტუალური დარღვევა, სენსორული სირთულეები, რაც შეიძლება, სმენასთან და მხედველობის განვითარებასთან დაკავშირებულ, გარკვეულ სირთულეებს გულისხმობდეს, ასევე, შეიძლება გვქონდეს ენობრივი ბარიერით განპირობებული სირთულეები, გრძელვადიან ჰოსპიტალიზაციასთან დაკავშირებული ან თუნდაც მეტყველების განვითარების დარღვევა. ასევე, მნიშვნელოვანია აღვნიშნოთ სწავლის უნარის დარღვევით გამოწვეული სირთულეები სასწავლო პროცესში.
ეს ის ძირითადი ჩამონათვალია, რომელიც შეიძლება იყოს გარკვეული რისკფაქტორი, წინაპირობა იმისა, რომ შემდგომ უკვე პირს სწავლა-სწავლების პროცესში სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლის სტატუსი მიენიჭოს. თუმცა, როგორც თქვენ შენიშნეთ, არც ერთი ეს მდგომარეობა, 100%-ით, სტატუსის აუცილებლობას არ ნიშნავს. შეიძლება მოსწავლეს ფიზიკური დარღვევა აქვს, მაგრამ საგანმანათლებლო დაწესებულებაში აქვთ ადაპტირებული სპორტდარბაზი, ნებისმიერი სასწავლო რესურსი, ყველა ფიზიკური სივრცე, დაწყებული ბიბლიოთეკით, საპირფარეშოებით, საკლასო სივრცეებით, კაფეტერიით, ნებისმიერი სივრცე იმდენად ადაპტირებულია, რომ ეტლით მოსარგებლე პირს, რომელსაც მხოლოდ ფიზიკური განვითარების დარღვევა აქვს და სხვა კუთხით პრობლემები არ შეინიშნება, არ ექმნება სირთულეები. ამ შემთხვევაში, შესაძლებელია, რომ არ გახდეს აუცილებელი სტატუსის მინიჭება იმიტომ, რომ სკოლა ისედაც სთავაზობს მასზე მორგებულ გარემოს და სწორედ ეს არის რეალური ინკლუზიური განათლება, რომ სისტემა იყოს მხარდამჭერი მოსწავლისთვის.
ლ.ქ.: ბაია, რადგან ჩვენ ახლა სტატუსზე ვსაუბრობთ, დარწმუნებული ვარ, თავადაც ხშირად გქონია პრაქტიკაში ასეთი შემთხვევები, როდესაც გარკვეული ბუნდოვანებაა, ვინ არის სსსმ მოსწავლე, ანუ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების და ვინ — შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი. რა არის მნიშვნელოვანი სასკოლო საზოგადოების წარმომადგენლებისთვის, რაზე გააკეთონ ფოკუსი, რომ ამ ორ სტატუსს შორის განსხვავება მკაფიოდ დაინახონ?
ბ.კ.: ნამდვილად ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხია – როდესაც ვსაუბრობთ სასწავლო პროცესზე, საგანმანათლებლო დაწესებულებაზე, ერთადერთი სტატუსი, რომელიც შეიძლება გარკვეული მხარდაჭერის მიღების წინაპირობა გახდეს, ეს არის სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროება. თავის მხრივ, შეზღუდული შესაძლებლობა ეს არის პირის მყარი, ფიზიკურ განვითარებასთან დაკავშირებული, ან ფსიქიკურთან, ან სენსორული განვითარების დარღვევასთან დაკავშირებული, მდგომარეობა, რომელიც მას ხელს უშლის სრულფასოვნად, დამოუკიდებლად ფუნქციონირებაში, საზოგადოებაში თავისი პოტენციალის სრულად რეალიზებაში და საჭიროებს გარკვეულ მხარდაჭერას სხვა ადამიანის მხრიდან, თუნდაც განათლების მიღების პროცესში.
ლ.ქ.: ძალიან მნიშვნელოვანია, ალბათ, აქაც ხაზი გავუსვათ, რომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის განმარტების შემთხვევაში, მთელი აქცენტი გადატანილია არა მაინც და მაინც დიაგნოზზე, არამედ იმაზე, თუ რამდენად შესწევს პირს, კონკრეტულ ადამიანს, იმის უნარი, რომ თავისი საჭიროებები დაიკმაყოფილოს დამოუკიდებლად, ყოველდღიურად.
ბ.კ.: ბუნებრივია, არც ერთი დიაგნოზი არ გულისხმობს გარკვეულ მიღწევებს ან საჭიროებებს, რადგან ერთი დიაგნოზის ორი ერთნაირი ადამიანის პოვნა, ფაქტობრივად, შეუძლებელია იმდენად ინდივიდუალური განსხვავებები არსებობს როგორც გარკვეული დიაგნოზის მქონე ადამიანებს, ასევე ტიპური განვითარების ადამიანებს შორისაც.
ლ.ქ.: ახლა მინდა, ჩვენი საუბრის ფოკუსი ოდნავ შევცვალოთ და უფრო პროცესზე ორიენტირებული გავხადოთ. ჩვენ განვმარტეთ ინკლუზიური განათლება, ასევე სტატუსზეც ვისაუბრეთ… ინკლუზიური განათლების მთავარი მიზანია ჩართულობა, ხომ ასეა?! როდესაც სპეციალური საჭიროების მქონე მოსწავლეების ჩართულობაზე ვსაუბრობთ, ხშირად ვამბობთ, რომ აქ არ არის მთავარი მხოლოდ ის, რომ ბავშვი ჩარიცხულია ამა თუ იმ კლასში, რომ მისთვის საკლასო ოთახის ან სკოლის კარი ღიაა. გაცილებით მნიშვნელოვანია, არის თუ არა სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლე ყოველდღიური საგაკვეთილო პროცესის მუდმივი მონაწილე, ასევე, იმ ფორმალურ და არაფორმალურ აქტივობებში ჩართული, რომელიც სკოლაში ხდება…
ახლა კი მინდა შენთან გადმოვიდე კითხვით, რომელიც ეხება მშობლებისა და ოჯახების ჩართულობას. პირველ რიგში, რატომ არის ასე მნიშვნელოვანი პედაგოგებისა და მშობლების თანამშრომლობა. ეს ძალიან ხშირად გვესმის ყველგან, ყველა გზამკვლევში ვკითხულობთ, რომ მნიშვნელოვანია, მაგრამ – რატომ, რა არის ასეთი გადამწყვეტი, რაც აუცილებელს ხდის იმას, რომ მშობლები და შესაძლოა, ხშირ შემთხვევაში, ოჯახის სხვა წევრებიც და პედაგოგები ურთიერთთანამშრომლობდნენ. საკუთარი გამოცდილებაც რომ გაგვიზიარო ამ საკითხთან დაკავშირებით და შენი ხედვა.
ბ.კ.: რამდენიმე მნიშვნელოვან საკითხს შეეხე. პირველ რიგში, ჩართულობა რომ ეფექტიანი და რეალური იყოს და ინკლუზიურმა განათლებამ თავისი სარგებელი გამოიღოს, ძალიან მნიშვნელოვანია, ყველა მასწავლებელს სჯეროდეს იმის, რომ ნებისმიერ მოსწავლეს შეუძლია განიცადოს წინსვლა, პროგრესი, დაინახოს მისი შესაძლებლობები და ხელი შეუწყოს მაქსიმალურად, ამ შესაძლებლობების განვითარებით, არსებული პოტენციალის რეალიზებას.
რაც შეეხება უშუალოდ მშობლისა და მასწავლებლის ურთიერთთანამშრომლობას, ნებისმიერ კონტექსტში უმნიშვნელოვანესია. დავიწყოთ იმით, რომ, როდესაც ჩვენ ვსაუბრობთ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეზე, მოგეხსენებათ, რომ ძალიან მნიშვნელოვანია, არსებობდეს ამ მოსწავლის ირგვლივ ინდივიდუალური სასწავლო გეგმის ჯგუფი, რომელიც თავის თავში აერთიანებს როგორც მშობელს, ასევე სასკოლო საზოგადოების ყველა იმ წევრს, რომელიც უშუალოდ ამ მოსწავლესთანაა ჩართული სასწავლო პროცესში. ჯერ მარტო, თუნდაც, ეს ოფიციალური მხარე და დოკუმენტის დონეზე არსებობა, მნიშვნელოვანი მტკიცებულებაა ამ მხარეებს შორის ურთიერთთანამშრომლობის.
ლ.ქ.: როგორ უნდა მოხდეს ისე, რომ ეს ყველაფერი მხოლოდ ფურცელზე არ დარჩეს, ალბათ, ჩვენი საუბრის ყველაზე მთავარი აქცენტიც ეს არის.
ბ.კ.: როდესაც ამ თანამშრომლობაზე ვსაუბრობთ, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ მხარეებმა გაცვალონ პოზიციები. მშობელი შვილს ყოველთვის, მთელი ცხოვრების განმავლობაში, განვითარების პერსპექტივაში ხედავს. შესაბამისად, იქნება ეს მშობელი, მეურვე, კანონიერი წარმომადგენელი, ამას არ აქვს მნიშვნელობა, მთავარია მან სკოლას გაუზიაროს პრიორიტეტები, თუ რისი სწავლის შესაძლებლობა აქვს ბავშვს, რა არის მისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იმისათვის, რომ ისწავლოს, როგორ გადაადგილდეს ქუჩაში დამოუკიდებლად, სახლიდან მაღაზიაში ჩავიდეს, სასურველი ნივთი შეიძინოს, სკვერში გაისეირნოს თუ მეგობრებთან ერთად დაგეგმოს კინოში ვიზიტი, პირობითად… ამიტომ, ძალიან მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა, ამ კუთხით, მშობელს მოუსმინოს, რომ მისი ნებისმიერი, სასწავლო პროცესთან დაკავშირებული, მიზანი იყოს ფუნქციური არა მხოლოდ საგნის კონტექსტთან, არამედ – მთლიანად ჰოლისტურ განვითარებაზე მიმართული.
მეორე მხრივ, ბუნებრივია, მშობელმაც უნდა მოისმინოს მასწავლებლის პრიორიტეტი. ჩვენ, მშობლებს, არ გვაქვს ყველა საგანში ისეთი კომპეტენცია, რომ მკაფიოდ გვქონდეს განსაზღვრული, რაზე შეიძლება ვიმუშაოთ შვილებთან…
ლ.ქ.: რა ცოდნის გადაცემაა ღირებული…
ბ.კ.: …საგნის კონტექსტში, დიახ, ზუსტად ამას ვგულისხმობ. მშობელმა უნდა მოუსმინოს მასწავლებელს, რადგან კონკრეტული საგნის ფარგლებში, მან უკეთ იცის რა არის მოსწავლის მიღწევა, რა შეიძლება იყოს კონკრეტულ პერიოდში პრიორიტეტი, რაზეც მოსწავლესთან უნდა იმუშაოს და ამაზე შეჯერდნენ. საუბარია დაგეგმვის პროცესზე, სასწავლო პროცესის მიმდინარეობისას. მეორე მხრივ, ასევე, მნიშვნელოვანია განხორციელების პროცესში ჩართულობა და შეიძლება ითქვას, რომ არანაკლებ მნიშვნელოვანი. დასახული მიზნების მიღწევისკენ სვლისას, მშობლის თანამონაწილეობისა და მასწავლებლის ძალისხმევის წილი თანაბარი უნდა იყოს, რომ, საბოლოო ჯამში, მშობელმა და, რაც მთავარია, ბავშვმა შეძლოს ფუნქციონირება, საზოგადოებასთან ადაპტირება და ისევ და ისევ, საკუთარი პოტენციალის რეალიზება. ამიტომ, იმ ყველა აქტივობის განხორციელებისას, ცოდნის განმტკიცებაში მხარდაჭერა და სახლში შესრულებულ აქტივობებზე უკუკავშირი მასწავლებლისთვისაც ძალიან მნიშვნელოვანია. შესაძლებელია ბავშვს, სკოლაში, პირობითად, უჭირდეს გადათვლა, მაგრამ სახლში, სადილობისას, ძალიან კარგად თვლიდეს, ვთქვათ, თეფშების რაოდენობას, რამდენი ოჯახის წევრისთვის უნდა მოამზადოს. ამიტომ, ამ გამოცდილებების გაზიარება, რომ მოსწავლე პრაქტიკულ კომპონენტზე ახდენს ცოდნის დემონსტრირებას, თუმცა ციფრებთან მიმართებით ეს ყველაფერი უჭირს, მასწავლებლისთვის მნიშვნელოვანი ინფორმაციაა, რომ ამ პრაქტიკული კომპონენტის გააქტიურებით დაგეგმოს სასწავლო პროცესი. შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სწორედ ეს თანამშრომლობაა სასწავლო პროცესის წარმატებით განხორციელების წინაპირობა.
ლ.ქ.: გამოდის, რომ მშობლების და პედაგოგების თანამშრომლობას სხვადასხვამხრივი ეფექტი აქვს, დადებითად აისახება პედაგოგის საქმიანობაზე, რადგან მას მრავალფეროვანი ინფორმაცია აქვს მოსწავლეზე…
ბ.კ.: ასევე მუდმივი უკუკავშირი მოსწავლის მიერ დავალების შესრულებაზე…
ლ.ქ.: ეს თანამშრომლობა დადებითად აისახება, ასევე, მშობელსა და შვილს შორის ურთიერთობაზე, რადგან მშობელი უფრო მკაფიოდ ხედავს იმას, თუ რა მიზნების განხორციელებაზე უნდა იმუშაოს; და მესამე, რა თქმა უნდა, ამ ურთიერთთანამშრომლობის ყველაზე მნიშვნელოვანი და ცენტრალური ფიგურა თავად მოსწავლეა და თუ ეს წარმატებული თანამშრომლობაა, ამ შემთხვევაში, მიღწევების პროცესიც უფრო სწრაფი და შედეგიანია.
დაბოლოს, ის მნიშვნელოვანი სარგებელიც აღვნიშნოთ, რომელიც ინკლუზიურ განათლებას მოაქვს. ჩვენ ბევრს ვკითხულობთ და ვინტერესდებით, თუ რა არის ინკლუზიური განათლების სარგებელი, მაგრამ ყოველთვის აქცენტი გადაგვაქვს სხვა რამეზე, მაგალითად, იმაზე, რომ სპეციალური საჭიროების მქონე მოსწავლეები განვითარდებიან, მათი თანატოლები უფრო მეტად ტოლერანტულები იქნებიან, მაგრამ, სინამდვილეში, როდესაც ინკლუზიაზე ვსაუბრობთ, ნებისმიერ სიტუაციაში, როდესაც ჩვენ თავს დაფასებულად, ღირსეულად ვგრძნობთ (ეს ყველას გვეხება), სწორედ ინკლუზიური გარემოს შედეგია და ძალიან გრძელვადიანი პერსპექტივით რომ შევხედოთ, ინკლუზიური განათლების ხელშეწყობა ახლა, სამომავლოდ, უფრო ჰუმანურ ღირებულებებს გვაძლევს და ამ ღირებულებების მქონე ტოლერანტულ საზოგადოებას…
ბ.კ.: ემპათიის გრძნობით სავსეს… საბოლოო ჯამში, ინკლუზიური განათლების სარგებელი მჭიდრო კავშირშია იმ მნიშვნელოვან მიზანთან, რაც 12-წლიან სწავლა-სწავლების პროცესს აქვს, იმიტომ, რომ რეალურად უწყობს ხელს ისეთი მოქალაქეების ფორმირებას, რომლებიც შემდგომ, ყოველწლიურად, უკეთესი საზოგადოების შექმნაზე იქნებიან ორიენტირებული.
ლ.ქ.: დიდი მადლობა. მართალია, ჩვენ ბევრჯერ გვისაუბრია ამ საკითხებზე, მაგრამ მაინც საინტერესო იყო კიდევ ერთხელ განხილვა და დაფიქრება იმაზე, თუ რატომ არის ეს ღირებულება – ინკლუზიური განათლება – ჩვენთვის მართლაც მნიშვნელოვანი ღირებულება.
