ირმა გრიგალაშვილი
ფილოლოგი, თბილისის №214 საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მოწვეული ლექტორი
2005 წლიდან, საქართველოს უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებში, მისაღები გამოცდების ძველი, საბჭოური სისტემა შეიცვალა. ერთიანი ეროვნული გამოცდების იდეა და მისი განხორციელება, არაერთი მიზეზის გამო, დღემდე, ერთ-ერთ წარმატებულ რეფორმად მიიჩნევა.
შეფასებისა და გამოცდების ეროვნული ცენტრის მიერ შემუშავებული და დანერგილი მოდელი შეფასების სამართლიან, გამჭვირვალე, უნიფიცირებულ, მერიტოკრატულ პრინციპებზე დამყარებული სისტემაა. აღსანიშნავია, რომ ერთიანი ეროვნული გამოცდები ითვალისწინებს მოსწავლის უნარებისა და ცოდნის კომპლექსურ შეფასებას.
2005 წლიდანვე, გამოცდა ქართულ ენასა და ლიტერატურაში ჩასაბარებლად სავალდებულო საგანთა ჩამონათვალშია. ტესტის თავდაპირველი ნიმუშის მიხედვით, აბიტურიენტებს ეძლეოდათ სავარჯიშოები ქართულ ენაში, წაკითხულის გააზრება, ღია კითხვები ქართული ლიტერატურიდან და წერითი დავალება. საგამოცდო ფორმატის შემუშავებიდან დღემდე, ტესტი ქართულ ენასა და ლიტერატურაში არაერთხელ შეიცვალა. როგორც განათლების სამინისტროში აცხადებენ, საგამოცდო ფორმატის ან ცალკეული დავალების ცვლილების მიზანია ტესტის დახვეწა და სრულყოფა. მათივე შენიშვნით, ცვლილებები ხორციელდება საგამოცდო შედეგების ფსიქომეტრული და ექსპერტული ანალიზის საფუძველზე.
ქართულ ენასა და ლიტერატურაში საგამოცდო ფორმატი მნიშვნელოვნად შეიცვალა 2012 წელს. ამ დროიდან მოყოლებული, ტესტი ქართულ ენასა და ლიტერატურაში აბიტურიენტებს აღარ სთავაზობს სხვადასხვა ტიპის სავარჯიშოებს ქართული ენიდან და ღია კითხვებს ქართული ლიტერატურიდან. დღესდღეობითაც, აბიტურიენტი ქართული ენის მაღალ დონეზე ცოდნას მხოლოდ ტექსტის რედაქტირებითა და წერისას ნორმატიული გრამატიკის პრინციპების დაცვით ამტკიცებს. რაც შეეხება ქართული ლიტერატურის სათანადოდ შესწავლასა და გააზრებას, ესეც სწორედ წერილობითი დავალების შესრულებისას წარმოჩნდება.
2022 წლის ქართული ენისა და ლიტერატურის საგამოცდო ტესტი მოიცავს შემდეგი ტიპის დავალებებს:
♦ ტექსტის რედაქტირება;
♦ წაკითხულის გააზრება (აბიტურიენტმა უნდა აირჩიოს შეთავაზებული ორი მხატვრული ტექსტიდან ერთ-ერთი და უპასუხოს ამ ტექსტის შესახებ დასმულ არჩევითპასუხებიან კითხვებს);
♦ წერითი დავალება (აბიტურიენტმა უნდა იმსჯელოს დავალების პირობაში მოცემული საკითხის შესახებ იმ მხატვრული ტექსტის საფუძველზე, რომელიც მან აირჩია საგამოცდო ტესტის II ნაწილის (წაკითხულის გააზრების) დავალებების შესასრულებლად).
ქართული ენისა და ლიტერატურის ტესტის მაქსიმალური შეფასება 60 ქულაა. ტესტის შესასრულებლად გამოყოფილია 3 საათი, რაც, სამინისტროს განმარტებით, როგორც ტესტის ფორმატის წინასწარმა გამოცდამ აჩვენა, მოცემული დავალებების შესასრულებლად სავსებით საკმარისია.
როგორც აბიტურიენტთა საგამოცდო შედეგების ყოველწლიური ანალიზი ცხადყოფს, ქართულ ენასა და ლიტერატურაში ყველაზე ხშირად იწერება არა მარტო უმაღლესი შეფასება, ასევე, მაღალი ქულებიც. მიუხედავად ამისა, უცხო არავისთვის არაა, რომ ხშირად სტუდენტები ქართული ენისა და ლიტერატურის მინიმალურ კომპეტენციასაც კი ვერ ფლობენ. სოციალურ ქსელში, პედაგოგთა და პროფესორ-მასწავლებელთა ჯგუფებში, არაერთგზის დასმულა აღნიშნული პრობლემური საკითხი: ქართულ ენასა და ლიტერატურაში საგამოცდო შედეგებით თავმოწონება თავის მოტყუებაა!
ჩვენი წერილის მიზანია, კრიტიკული თვალით გავაანალიზოთ საგამოცდო ფორმატი ქართულ ენასა და ლიტერატურაში, გამოვკვეთოთ მიზეზი, რომლის გამოც ტესტი სათანადოდ ვერ ამოწმებს საგნის სტანდარტით გათვალისწინებულ კომპეტენციებს.
როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ერთიანი ეროვნული გამოცდების ტესტები ითვალისწინებს აბიტურიენტთა ცოდნისა და უნარების კომპლექსურ შეფასებას. წარმოვადგენთ იმ კომპეტენციების ჩამონათვალს, რომელთაც, როგორც წესი, ამოწმებს გამოცდა ქართულ ენასა და ლიტერატურაში:
„1. მოსწავლეს შეუძლია სხვადასხვა ეპოქის, ქვეყნისა და კულტურის ტექსტების გაანალიზება მათში ასახული ინფორმაციის, თემების, იდეებისა და პრობლემატიკის თვალსაზრისით.
- მოსწავლეს შეუძლია სხვადასხვა ტექსტში ასახული ფასეულობებისა და შეხედულებების ერთმანეთთან შედარება.
- მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოს კულტურული, სოციალური და ისტორიული ფასეულობების გავლენა ტექსტსა და მის ინტერპრეტაციაზე.
- მოსწავლეს შეუძლია მხატვრული ენის სხვადასხვა ასპექტების გაანალიზება“ (2022 წლის ერთიანი ეროვნული საგამოცდო პროგრამა ქართულ ენასა და ლიტერატურაში).
თითოეულ ამ კომპეტენციას, 2022 წლის ერთიან ეროვნულ საგამოცდო პროგრამაში, თან ერთვის ვრცელი მითითება იმის შესახებ, თუ როდის არის შედეგი თვალსაჩინო. შესამჩნევია, რომ ჩამონათვალში გათვალისწინებული არაა, რა დონის ენობრივ კომპეტენციას უნდა ფლობდეს აბიტურიენტი. სამაგიეროდ, საგამოცდო პროგრამის მიხედვით, აბიტურიენტს მოეთხოვება ქართული ენის ლექსიკოლოგიის, სტილისტიკის, მორფოლოგიის, სინტაქსისა და პუნქტუაციის საკითხების სრულყოფილი ცოდნა. საინტერესოა, გამოვლინდება თუ არა აღნიშნულ საკითხთა ცოდნა რედაქტირების დავალების შესრულებისას? საფიქრებელია, რომ არა. რასაკვირველია, ტექსტში ენობრივი შეცდომების აღმოჩენასა და გასწორებას, გარკვეულწილად, სჭირდება ქართული ენის ლექსიკოლოგიის, სტილისტიკის, სინტაქსისა და პუნქტუაციის წესების ფლობა, მაგრამ მაღალი ქულის მისაღებად ზედაპირული ცოდნაც საკმარისია. შედეგად ვიღებთ იმას, რომ საგამოცდო ტესტის წარმატებით ჩამბარებელი აპლიკანტები უნივერსიტეტებში ვერ ავლენენ გრამატიკის საკითხთა სათანადო ცოდნას, რაც, თავის მხრივ, პროფესორ-მასწავლებლებისათვის განსაკუთრებულ პრობლემას ქმნის ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა სტუდენტებთან მუშაობისას. უცხოური ენის პედაგოგებიც ხშირად უჩივიან სტუდენტებში ლინგვისტური კომპეტენციების უქონლობას. სტუდენტები ვერ ასხვავებენ მეტყველების ნაწილებს, არ იცნობენ ელემენტარულ გრამატიკულ კატეგორიებს მაშინ, როცა საგამოცდო პროგრამის მიხედვით ეს ყოველივე მოეთხოვებათ.
ქართული ლიტერატურის პროგრამით გათვალისწინებულ საკითხთა ცოდნას აბიტურიენტები წაკითხულის გააზრებითა და წერილობითი დავალების შესრულებით წარმოაჩენენ. წაკითხული ტექსტის გააზრება მოწმდება ათი დახურული ტიპის შეკითხვით. შეკითხვები ეხება როგორც ტექსტის შინაარსობრივ, ისე მხატვრულ მხარეს. წერილობით ნაშრომში კი უნდა წარმოჩნდეს, რამდენად სიღრმისეულად აღიქვა აბიტურიენტმა საანალიზო ტექსტში დასმული საკითხი და დააკავშირა ის თანამედროვე ცხოვრებასთან; გაიაზრა ტექსტის ლიტერატურულ-ისტორიული კონტექსტი. აღსანიშნავია, რომ ქართული ენისა და ლიტერატურის პროგრამით გათვალისწინებულ კომპეტენციათაგან, მაღალი ქულის მისაღებად, პირველი სამის გარკვეულწილად დადასტურება აუცილებელია, მაგრამ მეოთხე, მხატვრული ენის სხვადასხვა ასპექტების გაანალიზება, ფაქტობრივად, შეუმოწმებელი რჩება. ქართული ენისა და ლიტერატურის საგამოცდო პროგრამის მიხედვით მოსწავლის მიერ მხატვრული ენის სპეციფიკა გააზრებულად მიიჩნევა იმ შემთხვევაში თუ:
♦ „წაკითხულ ნაწარმოებში ამოიცნობს მხატვრულ სახეებს და შეაფასებს მათ ეფექტურობასა და მნიშვნელობას;
♦ განარჩევს მხატვრულ ნაწარმოებში მოვლენათა (ავტორისეულ, პერსონაჟის) სუბიექტურ და ობიექტურ ხედვას;
♦ გაიაზრებს ენას, როგორც მხატვრულ სახეთა შექმნის საშუალებას;
♦ ადარებს ერთმანეთს ინფორმაციის დანიშნულებას მხატვრულ და არამხატვრულ ტექსტებში და განიხილავს ინფორმაციას, როგორც საშუალებას მხატვრული სახის შესაქმნელად (გზას მხატვრული განზოგადებისკენ);
♦ საუბრობს იმის თაობაზე, რომ არამხატვრული ტექსტი უშუალოდ ასახავს რეალობას, მხატვრული ტექსტი კი მეტ-ნაკლებად წყვეტს უშუალო კავშირს კონკრეტულ მოვლენასთან და დამოუკიდებელ მხატვრულ ფენომენს ქმნის;
♦ გაიაზრებს პოეტური ლოგიკის სპეციფიკურობას;
♦ განასხვავებს პოეტურ ხედვასა და პოეტურ ხილვას;
♦ გაიაზრებს კონკრეტული მხატვრული სახის ღირებულებას მხატვრულ სახეთა სისტემაში“ (2022 წლის ერთიანი ეროვნული საგამოცდო პროგრამა ქართულ ენასა და ლიტერატურაში).
წინა წლებში ქართული ენისა და ლიტერატურის საგამოცდო ტესტში მოცემული ერთ-ერთი წერილობითი დავალება, მხატვრული ტექსტის ანალიზი, აბიტურიენტებს ავალდებულებდა, ემსჯელათ არამარტო ნაწარმოების ამონარიდში დასმულ პრობლემაზე, არამედ მხატვრულ სახეებზეც. დავალების ერთ-ერთი მითითების მიხედვით, მოსწავლეებს დეტალურად უნდა განეხილათ ავტორის სტილი და ტექსტის მხატვრულ-გამომსახველობითი თავისებურებები, რისთვისაც აუცილებელი იყო საგამოცდო პროგრამაში მოცემულ ძირითად ლიტერატურათმცოდნეობით ტერმინთა ცოდნა და ამ ცოდნის პრაქტიკული გამოყენება.
2022 წლიდან, ქართულ ენასა და ლიტერატურაში, საგამოცდო წერილობითი დავალების, ესეის, ფორმატი შეიცვალა. აბიტურიენტებს აღარ მოეთხოვებათ ტექსტის მხატვრულ-ესთეტიკური ანალიზი და ამ ანალიზისათვის საჭირო უნარები. მათთვის ამოსავალი მხოლოდ ნაწარმოების შეთავაზებულ მონაკვეთში დასმულ პრობლემაზე მსჯელობა და ამ პრობლემის თანამედროვეობასთან დაკავშირებაა. როგორც საგამოცდო შეფასებების ანალიზმა ცხადყო, ადვილი შესაძლებელია, აბიტურიენტი საერთოდ არ ითვალისწინებდეს ტექსტის ესთეტიკურ მხარეს ან ავტორის სტილს და დაიმსახუროს უმაღლესი შეფასება. ამის გამო, ვფიქრობთ, გამოცდა არსსმოკლებული ხდება. მხატვრული ნაწარმოების სათანადო შესწავლა და დამუშავება აუცილებლად უნდა გულისხმობდეს მწერლის სტილისა და ტექსტის ესთეტიკური მხარის გაცნობიერებას, მასზე მსჯელობას.
ვფიქრობთ, ტესტი ქართულ ენასა და ლიტერატურაში სათანადოდ ვერ ამოწმებს საგამოცდო პროგრამით გათვალისიწნებულ უნარებსა და კომპეტენციებს. ჩვენ კარგად გვესმის, რაოდენ მნიშვნელოვანია ნაწარმოებში დასმული პრობლემების თანამედროვეობასთან დაკავშირება მისი შესწავლისა და თეორიული ცოდნის პრაქტიკული გამოყენებისათვის, თუმცა მხატვრული ლიტერატურის გააზრება მხოლოდ ამით არ შემოიფარგლება. ქართული ენისა და ლიტერატურის საგამოცდო პროგრამის მიხედვით, ტესტის მიზანი არაა მოსწავლეები შეაფასოს მხოლოდ აკადემიური უნარებით, ისინი გარკვეულწილად ენათმეცნიერულ და ლიტერატურათმცდონეობით საკითხებსაც უნდა იცნობდნენ. ჩვენი აზრით, ზემოგანხილულ პრობლემურ საკითხებზე დაფიქრება საწინდარი იქნება საგამოცდო მიზნების სრულყოფილი განხორციელებისა.
