მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის „არაქართულენოვანი სკოლების მხარდაჭერის პროგრამის“ ფარგლებში, შეიქმნა ელექტრონული რესურსი — პრაქტიკული სავარჯიშოების კრებული ქართული ენის შემსწავლელთათვის, რომლის გამოყენების არეალი საკმაოდ ფართოა. კრებული საუკეთესო რესურსია არა მხოლოდ ზოგადად ქართულის, როგორ მეორე ენის შემსწავლელთათვის, არამედ არაქართულენოვანი სკოლების მოსწავლეებისთვის, ქართული ენის დისტანციური კურსის მსმენელებისთვის, ასევე, არაქართულენოვანი სკოლების სხვადასხვა საგნის არაქართველი მასწავლებლებისთვის და იმ საჯარო მოხელეებისთვის, რომლებიც ქართული ენის შესწავლის კურსში არიან ჩართულები.
პროგრამის ხელმძღვანელი ნინო ბერიკაშვილი ამბობს, რომ მსგავს რესურსებზე მუშაობას პროგრამა მომავალშიც გააგრძელებს და დაინტერესებულ პირებს კიდევ არაერთ მნიშვნელოვან სიახლეს შესთავაზებენ: „მინდა ხაზგასმით გითხრათ, რომ პრაქტიკული სავარჯიშოების კრებული ხელმისაწვდომია ნებისმიერი მსურველისთვის მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის ვებგვერდზე, პროგრამისთვის განკუთვნილ სივრცეში. დაინტერესებული პირები ელექტრონული რესურსის ჩამოტვირთვას ძალიან მარტივად შეძლებენ“.
კრებული ათი თავისგან შედგება და იმ მნიშვნელოვან საკითხებს მოიცავს, რომლებიც ენის შემსწავლელთათვის პრობლემატურია და განსაზღვრულია ქართული ენის ფუნქციური გრამატიკის საფუძველზე: ფონეტიკა; არსებითი სახელი; თანდებულიანი ფორმები; მსაზღვრელ-საზღვრული; სახელთა წარმოქმნა; ზმნა; თავაზიანი ფორმები; ზმნის კატეგორიები; მაერთებელი კავშირები და მაქვემდებარებელი კავშირები.
სავარჯიშოების კრებულის მიზანია: გააადვილოს ენის სწავლების პროცესი; გამოკვეთოს პრობლემები და ხელი შეუწყოს საკითხების ათვისებას; სწავლების პროცესი იოლი, პრაქტიკული და სახალისო გახადოს. ყოველ თავზე დართული სქემები და თვალსაჩინოებები საკითხთა ვიზუალურ აღქმას და მათ დამახსოვრებას ემსახურება, იმავდროულად, იმის შესაძლებლობასაც იძლევა, რომ მასწავლებლებს მიეცეს ნიმუში, მომავალში, გრამატიკული საკითხების ადვილად დაძლევის გზების ძიებისათვის.
რესურსის მომზადებას წინ უძღოდა პრობლემათა კვლევა და მათი ანალიზი — ქართულის როგორც მეორე ენის სწავლებაში ჩართული მასწავლებლების ხედვის გათვალისწინებით. „სწორედ ამან განაპირობა სავარჯიშოების პრაქტიკული ხასიათი, დანიშნულება და ეფექტიანობა. სავარჯიშოების შექმნის პროცესში მუდმივად მიმდინარეობდა საკითხთა განხილვა და მათი მისადაგება ენის შემსწავლელთა პრობლემებთან. დამატებითი გრამატიკული სავარჯიშოების დიდი საჭიროება კი წლების განმავლობაში გვქონდა, რადგან ვერც ენის შესასწავლი და ვერც სასკოლო სახელმძღვანელოები სრულად ვერ უზრუნველყოფდნენ იმ საკვანძო საკითხების დაძლევას, რაც ქართული ენის შემსწავლელს ხვდება. სიხშირე და პრაქტიკა ქმნის ენის გამოყენების ავტომატიზმს — მეორე ენის სწავლების თეორიაში ეს ცნობილი დებულებაა და სწორედ ესაა ამ კრებულის მთავარი მახასიათებელიც და ღირებულებაც.“ — ამბობს პროგრამის კონსულტანტი, კრებულის მეთოდური ხელმძღვანელი ნინო შარაშენიძე.
⇒ კრებულზე მუშაობდნენ კონსულტანტ-მასწავლებლები: ლალი დალაქიშვილი, იზა გვირჯიშვილი, ცაულინა მალაზონია, ია რობაქიძე, ნანა არაბული, ლელა ბუთურიშვილი, ნონა არევაძე-კოტორაშვილი, გიორგი ჭაუჭიძე, თემო შალამბერიძე.
ლალი დალაქიშვილი: სასიამოვნო პროცესია, როდესაც შენი მრავალი წლის, თვის და თუნდაც წუთის ნაფიქრალი დღის სინათლეზე გამოდის, მით უფრო, თუ ამ საფიქრალ-ნაფიქრალს არა საკუთარი სურვილები და საჭიროებები, არამედ საერთო საჭიროება ესაძირკვლება. სასიამოვნოა, მაგრამ შემდეგ იწყება იმის მოლოდინი, როგორ მიიღებს ამას ის, ვისთვისაც იქმნებოდა. ილიასი არ იყოს, ჩვენ სიყვარულით და სიხარულით მოვიტანეთ, ჩვენო მკითხველო, და დანარჩენი თქვენთვის მოგვინდვია.
იზა გვირჯიშვილი: წიგნზე მუშაობის პროცესი რთული, მაგრამ ძალიან საინტერესო იყო. სირთულეს ქმნიდა არა მხოლოდ საკუთრივ ქართული ენის გრამატიკის, არამედ მისი სწავლა-სწავლების განსაკუთრებული სპეციფიკა. სწორედ ეს სირთულე ითხოვდა ძიების ერთობ საინტერესო და აზარტულ პროცესს. ლექსიკური ერთეულების მაქსიმალურად ზუსტად არჩევა, დასურათება, სწორად მიგნებული ენობრივი კონსტრუქციებისა თუ საკითხავი ტექსტების შექმნა, სავარჯიშოთა ფორმის შერჩევა და სხვა კიდევ მრავალი, ერთი შეხედვით, წვრილმანი საკითხი უნდა ყოფილიყო გათვალისწინებული მუშაობისას. ეს ერთობ სასიამოვნო პროცესი იყო. მადლობა ამისთვის სამუშაო ჯგუფის ხელმძღვანელს, ქალბატონ ნინო შარაშენიძესა და ჯგუფის ყველა წევრს. ვფიქრობ, ჩვენ შევქმენით საჭირო და საინტერესო რესურსი. ჩვენთვის საინტერესო იქნება პედაგოგთა და ენის შემსწავლელთა საქმიანი წინადადებები და შენიშვნები.
ნონა არევაძე-კოტორაშვილი: გრამატიკული სავარჯიშოების წიგნზე განსაკუთრებული პროფესიული ინტერესით ვიმუშავე. უპირველესად იმიტომ, რომ თავად ვიქნები აღნიშნული რესურსის მომხმარებელი. ზოგადად, ენის სწავლებაში დიდ მნიშვნელობას იძენს თითოეული დამხმარე მასალა, რომელიც მოქმედ მასწავლებელს გრამატიკული საკითხების მიხედვით სავარჯიშოების მოძიების და გამოყენების პროცესს გაუადვილებს. ჩვენ მიერ შექმნილი წიგნის მომხმარებლები იქნებიან ქართულის, როგორც მეორე ენის მასწავლებლები და უპირველესად, პროგრამის კონსულტანტ-მასწავლებლები, რომლებიც ენის სწავლების კურსებს უძღვებიან არაქართულენოვანი სკოლების პედაგოგებთან. შესაბამისად, განსაკუთრებული პასუხისმგებლობა და პატივია შექმნა რესურსი, რომელსაც მასწავლებელთა შორის ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი კომპეტენციის მქონე პროფესიონალები გამოიყენებენ.
ია რობაქიძე: შესაძლოა, გრამატიკის როლსა და მნიშვნელობაზე ენის ათვისებაში კვლავ დიდხანს იკამათონ მეცნიერებმა და სპეციალისტებმა. შესაძლოა, ჩვენს კრებულსაც გამოუჩნდეს მაკრიტიკებელი — ცალკე გრამატიკაზე მუშაობა რა საჭიროაო. დიახ, გრამატიკული წესები კი არ უნდა გვახსოვდეს, უნდა ვიყენებდეთ მათ, მაგრამ ამ კომპეტენციამდე მისასვლელი გზა გრძელია. სინამდვილე ჯიუტია და ხშირად შეგვახსენებს, თუ როგორ უხერხულობას გრძნობენ გრამატიკული წესების არმცოდნე რიგითი შემსწავლელები საუბრისა და წერისას. ჩემთვის, როგორც პრაქტიკოსი მასწავლებლისთვის, უდავოა, რომ მწირ ენობრივ გარემოში გრამატიკული ყალიბების ცოდნა მთავარი იარაღია ენის ლაბირინთებში გზის გასაკვლევად. მე და ჩემი კოლეგები ვიზიარებთ მიდგომას: გრამატიკა ენისათვის და არა გრამატიკისათვის, თუმცა საჭიროდ მივიჩნევთ მასზე ცალკე და საგანგებო მუშაობასაც და სწორედ ამიტომ შევქმენით ეს კრებული.
ლელა ბუთურიშვილი: ჩემთვის საინტერესო იყო კრებულზე მუშაობა. ვფიქრობ, მასში დასმულია ის საკითხები, რომლებიც პრობლემურია ქართულის, როგორც მეორე ენის სწავლებისას. სავარჯიშოებზე მუშაობისას, ვცდილობდი, გამეთვალისწინებინა ჩემი მოსწავლეების ინტერესები, კომპეტენცია, შესაძლებლობები და აქედან გამომდინარე მომეძებნა ამა თუ იმ პრობლემური საკითხის გადაჭრის გზა. შესაძლებლობა მომეცა, გარკვეულწილად, შემეჯამებინა ჩემი პრაქტიკული გამოცდილება. წიგნის ღირსებად მიმაჩნია ის, რომ დაცულია დიფერენცირებული სწავლების პრინციპი: ერთსა და იმავე საკითხზე მოცემულია სხვადასხვა დონის სავარჯიშოები, მარტივიდან რთულისკენ. ეს კი, საშუალებას იძლევა არა მარტო საფუძვლიანად ამოწურო კონკრეტული თემა, არამედ თითოეულ მოსწავლეს მისცე მისი ცოდნის შესაბამისი დავალება.
ნანა არაბული: წიგნზე მუშაობა ჩემთვის დიდი გამოწვევა და საინტერესო პროცესი იყო. სავარჯიშოების შექმნისას ვითვალისწინებდი იმ პრობლემებს, რაც მხვდებოდა ჩემს პრაქტიკაში გრამატიკის სწავლებისას; ვცდილობდი, მომეძებნა გზა ლამის დილემად ქცეული ზოგიერთი გრამატიკული კონსტრუქციის სწავლების გასამარტივებლად. შექმნილი სავარჯიშოების დახვეწაში მეხმარებოდა პროფესიონალთა გუნდი. საბოლოო სახის მიცემამდე, სავარჯიშოებს ვტესტავდი ქართული ენის კლუბში ჩართულ მოსწავლეებთან, რაც საშუალებას მაძლევდა, შეძლებისდაგვარად, გამეზომა სავარჯიშოების ეფექტიანობა და შემეტანა ცვლილებები. წიგნზე მუშაობის დაწყებამდე მივიჩნევდი, რომ მხოლოდ ერთ გრამატიკულ კონსტრუქციაზე მუშაობა ერთ სავარჯიშოში მოსწავლეებისთვის მოსაწყენი და ნაკლებშედეგიანი იქნებოდა, რადგან შემსწავლელი მექანიკურად გამოიყენებდა კონსტრუქციას. დატესტვისას აღმოვაჩინე, რომ ზემოთ აღნიშნული მექანიკური ქმედება მექანიკურ დამახსოვრებას უწყობს ხელს და განზოგადება შემდეგ უფრო უმარტივდებათ. ამიტომ, მუშაობისას, ასეთი პრინციპი ავირჩიე: ერთი გრამატიკული საკითხის თითოეული ფორმისთვის ვქმნიდი სავარჯიშოებს და შემდეგ მოსდევდა შემაჯამებელი სავარჯიშო. როცა შემსწავლელი თვითონ ქმნის წინადადებებას ან ტექსტს, კონკრეტული კონსტრუქციის გავარჯიშებისთვის, უკეთ იაზრებს კონსტრუქციის გამოყენების საჭიროებას და მაგალითებიც საკუთარი გამოცდილებიდან და საჭიროებიდან მოჰყავს. მოცემული რესურსის გამოყენებამ ჩემს მოსწავლეებს ნასწავლი გრამატიკული კონსტრუქციების ცოდნა გაუმყარა, ხელი შეუწყო მათ სწორად გამოყენებას, გაუიოლა ახალი გრამატიკული საკითხების შესწავლა.
ცაულინა მალაზონია: არ შეეხოთ, საშიშია! — წლებია ასე კატეგორიულად გვაფრთხილებენ ქართულის, როგორც მეორე ენის მასწავლებლებს გამოცდილი სპეციალისტები. მიმიხვდით, ალბათ, საქმე ნაღმებს კი არა, ქართული გრამატიკის იმ სიღრმისეულ საკითხებს ეხება, სახელგანთქმულ მეცნიერებსაც რომ უჩენს თავსატეხს და რომლებიც მართლაც ნაღმებივით შეფუთული აწყვია სასწავლო პროგრამებში. ჩვენ კი, მიუხედავად მკაფიო ინსტრუქციებისა, ძალაუნებურად და გამუდმებით ვაწყდებით მათ პირდაპირ გაკვეთილზე. ვფიქრობ, კრებულში თავმოყრილი პრაქტიკული დავალებები კარგი საშუალება იქნება ამ ნაღმების გასანეიტრალებლად, რადგან სწავლება სირთულის გვერდის ავლა კი არა, მასში მარტივად შესაღწევი გზების ძიებაა.
თეიმურაზ შალამბერიძე: ჩემთვის ძალიან საინტერესო და პროდუქტიული პროცესი იყო პროფესიონალებით დაკომპლექტებულ გუნდთან ერთად გრამატიკული სავარჯიშოების წიგნზე მუშაობა. კრებულის შექმნა კიდევ ერთი გამოწვევა გახდა ჩვენი პროგრამისთვის. წიგნზე თვალის ერთი გადავლებითაც შენიშნავდით, რა დიდი შრომა გასწია გუნდმა. ვიცით, რომ ქართული გრამატიკის სწავლება, თავისი სპეციფიკიდან გამომდინარე, გარკვეულ პრობლემებთანაა დაკავშირებული. ამიტომაც შევეცადეთ, მოგვეძებნა განსხვავებული გზები და ახალი მიდგომები, შეგვედგინა სხვადასხვა კუთხით დამუშავებული და ილუსტრაციებით გამდიდრებული სავარჯიშოები, რომლებიც მაქსიმალურად დაეხმარება ჩვენს კოლეგებს გრამატიკის ეფექტიანად სწავლებასა და მოსწავლეების გრამატიკით დაინტერესებაში.
გიორგი ჭაუჭიძე: მიხარია, რომ ჩემი წვლილი შევიტანე წინამდებარე კრებულის შემუშავებაში. კიდევ უფრო ის მახარებს, რომ ერთობლივი ძალისხმევით ასეთი მოცულობითი ნამუშევრის შედგენა მოხერხდა. ვფიქრობ, მისი გამოყენება დაეხმარება ქართული ენის შემსწავლელებს და გაუადვილებს ამა თუ იმ ენობრივი კატეგორიის ათვისებას.როგორც მასწავლებელი, დაკვირვებული ვარ, რომ მოსწავლეთა ერთი ნაწილი განსაკუთრებულ ინტერესს ავლენს ხოლმე გრამატიკული საკითხების მიმართ. ასეთი უხვი ენობრივი დავალებები არამხოლოდ ასეთ მოსწავლეებს გაუადვილებს სწავლის შედეგების მიღწევას. აღსანიშნავია დავალებების მრავალფეროვნებაც, რაც, ასევე, მოსწავლეთა სხვადასხვა კატეგორიაზე მორგების შესაძლებლობას იძლევა. რასაკვირველია, ასეთი კრებულის გამოყენება დამოკიდებულია მასწავლებლებზე და მისი მთავარი დანიშნულებაც მასწავლებლების დახმარებაა. აღსანიშნავია, რომ დავალებათა არჩევანი საშუალებას მისცემს მასწავლებელს, შეარჩიოს ისეთი და იმდენი დავალება, რამდენიც მისი კონკრეტული კლასისთვის ან ამ კლასში მოსწავლეთა კონკრეტული ჯგუფისთვის იქნება მიზანშეწონილი.
Praktiki çalışmalar toplusu –
Gürcü dilini öyrənənlər üçün elektron resurs
Müəllimlərin Peşəkar İnkişafı Milli Mərkəzinin “Qeyri-gürcüdilli məktəblərin dəstəkləndirilməsi proqramı” çərçivəsində elektron resurs – gürcü dilini öyrənənlər üçün praktiki çalışmalar toplusu yaradıldı. Toplunun istifadə sahəsi olduqca genişdir və nəinki ümumiyyətlə gürcü dilini, eləcə də ikinci dili öyrənənlər, həmçinin də qeyri-gürcüdilli məktəb şagirdləri üçün, gürcü dilinin distant kursunun dinləyiciləri və eləcə də qeyri-gürcüdilli məktəblərin müxtəlif fənlərinin qeyri-gürcüdilli müəllimləri və gürcü dilinin təlimi kursuna cəlb olunan ictimai məmurlar üçün çox yaxşı resursdur.
Proqramın rəhbəri Nino Berikaşvili deyir ki, proqram oxşar resurslar üzərində işi gələcəkdə də davam etdirəcək və maraqlı şəxslərə bir çox önəmli yeniliklər təklif edir: „xüsusilə qeyd etmək istəyirəm ki, praktiki çalışmalar toplusu hər hansı bir könüllü üçün Müəllimlərin Peşəkar İnkişafı Milli Mərkəzinin internet səhifəsində, proqram üçün ayrılmış məkanda əlçatandır. Maraqlı şəxslər elektron resursu çox asanlıqla yükləyə bilərlər“.
Toplu on fəsildən ibarətdir və dil öyrənənlər üçün problematik olan məsələləri əhatə edir və gürcü dilinin qrammatikasının əsasında müəyyən edilmişdir: fonetika; isim; önlük formaları; ayırıcı-müəyyənləşdiricilər; düzəltmə isimlər; feil; nəzakət formaları; feilin kateqoriyaları; birləşdirici və tabeedici bağlayıcılar.
Çalışmalar toplusunun məqsədidir: dilin tədris prosesini asanlaşdırsın; problemləri ayırsın və məsələlərin mənimsənilməsinə dəstək versin; dərs prosesini asan, praktiki və həvəsli etsin. Hər fəslə əlavə edilən sxemlər və əyani vəsaitlər məsələlərin vizual qavranılmasına və onların yadda saxlanılmasına xidmət edir, eyni zamanda imkan verir ki, müəllimlərə gələcəkdə, qrammatik məsələlərin həlli yollarının axtarışı üçün nümunə göstərilsin.
Resursun hazırlanmasından öncə problemlər öyrənildi və onlar analiz edildilər – ikinci dil kimi, gürcü dilinin tədrisinə cəlb olunmuş müəllimlərin fikirlərini nəzərə almaqla. „Məhz bu da çalışmaların praktiki xarakterinə, təyinatına və effektivliyinə səbəb oldu. Çalışmaların tərtibatı prosesində hər zaman məsələlər təhlil edilir və onlar dili öyrənənlərin problemlərinə uyğunlaşdırılırdılar. Əlavə qrammatik çalışmalara böyük ehtiyac isə illər ərzində mövcud idi, çünki nə dil dərslikləri və nə də ki məktəb dərslikləri gürcü dilini öyrənənlərin qarşılaşdıqları əsas məsələlərin həllini bütövlükdə təmin edə bilmirdilər. Tezlik və təcrübə dilin tətbiqinin avtomatizmini yaradır – bu, ikinci dilin tədrisi nəzəriyyəsində çox məşhur qaydadır və toplunun əsas xüsusiyyəti və dəyəri də məhz budur” – proqramın konsultantı, toplunun metodiki rəhbəri Nino Şaraşenidze bildirir.
⇒ Toplu üzərində konsultant müəllimlər işləyirdilər: Lali Dalakişvili, İza Qvircişvili, Tsaulina Malazoniya, İya Robakidze, Nana Arabuli, Lela Buturişvili, Nona Arevadze-Kotoraşvili, Qiorqi Çauçidze, Temo Şalamberidze.
Lali Dalakişvili: Xoş bir prosesdir ki, sənin bir çox illərinin, aylarının və hətta dəqiqələrinin arzu-istəyi işıq üzü görür, xüsusilə də bu fikrin əsasında nəinki şəxsi istək və tələbatlar, eləcə də ümumi ehtiyac durur. Xoşdur, amma sonra nigarançılıq başlayır ki, görəsən, vəsait kimin üçün hazırlanıb, onlar bunu necə qəbul edəcəklər. İlya demişkən, biz sevinc və sevgi ilə gətirdik, əziz oxucularımız, gerisini isə sizə həvalə edirik.
İza Qvircişvili: kitab üzərində iş prosesi çətin olsa da, çox maraqlı idi. Nəinki gürcü dili qrammatikasının, eləcə də onun təlim-tədrisinin xüsusi özünəməxsusluğu çətinlik yaradırdı. Məhz bu çətinlik də axtarışın birgə maraqlı və həvəsli prosesini tələb edirdi. İş zamanı leksik vahidlərin maksimal dəqiqliklə seçilməsi, illüstrasiya tərtibatı, düzgün uyğunlaşdırılmış dil konstruksiyalarının və ya oxu mətnlərinin yaradılması, çalışmaların formalarının seçimi və digər çoxlu, ilk nəzərdən, xırda məsələlər nəzərə alınmalı idi. Bu iş müştərək xoş bir proses idi. Bunun üçün işçi qrupun rəhbərinə, Nino xanım Şaraşenidzeyə və qrupun bütün üzvlərinə təşəkkür edirik. Biz lazımi və maraqlı bir vəsait hazırladıq. Müəllimlərin və dil öyrənənlərin işgüzar təklifləri və qeydləri bizim üçün maraqlı olacaqdır.
Nona Arevadze-Kotoraşvili: qrammatik çalışmalar kitabının üzərində xüsusi peşəkarlıq marağı ilə işlədim. İlk növbədə, qeyd edilən resursun istifadəçisi özüm olacağam. Ümumiyyətlə, dilin tədrisində fəaliyyətdə olan müəllimə qrammatik məsələlərə əsasən çalışmaların axtarışı və istifadəsi prosesini asanlaşdıracaq hər bir köməkçi materiala böyük əhəmiyyət verilir. Bizim yaratdığımız kitabın istifadəçiləri ikinci dil kimi gürcü dili müəllimləri və ən əsası, qeyri-gürcüdilli məktəblərin müəllimləri ilə dilin tədrisi kurslarını aparacaq proqramın konsultant-müəllimləri olacaqlar. Müvafiq olaraq, müəllimlər arasında ən yüksək kompetensiyaya malik peşəkarların istifadə edəcəkləri vəsaiti yaratmaq xüsusi məsuliyyət və şərəfdir.
İa Robakidze: alimlər və mütəxəssislər dilin mənimsənilməsində qrammatikanın rolu və əhəmiyyəti haqqında yenə də uzun müddət mübahisə edə bilərlər. Bizim vəsaitimizin də tənqidçiləri ortaya çıxa bilər ki, ayrıca qrammatika üzərində iş nəyə lazımdır. Bəli, qrammatik qaydaları əzbərləməli deyilik, onlardan istifadə etməliyik, amma bu kompetensiyaya gedən yol uzundur. Həqiqət inadkar olur və tez-tez bizə xatırladır ki, qrammatik qaydaları bilməyən sıravi dil öyrənənlər söhbət və yazı zamanı necə pərt olurlar. Mənim üçün, təcrübəçi müəllim kimi, şübhəsiz ki, cüzi dil mühitində qrammatik formaları bilmək dil labirintlərində yol tapmaq üçün başlıca alətdir. Mən və həmkarlarım yanaşma ilə paylaşırıq: qrammatika qrammatika üçün deyil, dil üçündür, amma onun üzərində ayrıca və xüsusi işi də vacib hesab edirik və məhz bunun üçün də bu toplunu hazırladıq.
Lela Buturişvili: toplu üzərində iş mənim üçün çox maraqlı idi. Düşünürəm ki, onda ikinci dil kimi gürcü dilinin tədrisində problemlər yaradan məsələlər verilmişdir. Çalışmalar üzərində işlədikdə, şagirdlərimin maraqlarını, kompetensiyalarını, imkanlarını nəzərə almağa və bundan irəli gələrək, bu və ya digər problemli məsələnin həlli yolunu axtarmağa çalışırdım. Mənə imkan verildi ki, müəyyən hissədə, şəxsi praktiki təcrübəmi cəmləşdirəm. Düşünürəm ki, kitabın dəyəri ondadır ki, fərqli tədris prinsipinə əməl edilir: eyni məsələ üzrə müxtəlif səviyyəli çalışmalar verilir, sadədən çətinə doğru. Bu da nəinki konkret mövzunu əsaslı öyrənmək, eləcə də hər bir şagirdə onun biliyinə uyğun tapşırığı vermək imkanını verir.
Nana Arabuli: kitab üzərində iş mənim üçün böyük bir çağırış və maraqlı bir proses idi. Çalışmaları hazırladıqda, təcrübəmdə qrammatikanın tədrisində qarşılaşdığım problemləri nəzərə alırdım; deyərdim ki, dilemmaya çevrilmiş bəzi qrammatik konstruksiyanın tədrisini asanlaşdırmaq üçün yol axtarmağa çalışırdım. Tərtib etdiyimiz çalışmaların təkmilləşdirilməsində peşəkarlar dəstəsi mənə yardım edirdi. Yekun şəkil verilənə qədər, Gürcü dili klubuna cəlb olunmuş şagirdlərlə çalışmaları sınaqdan keçirirdim və bu da mənə imkan verirdi ki, imkan daxilində, çalışmaların effektivliyini ölçə bilim və dəyişiklər əlavə edim. Kitab üzərində işə başlamazdan öncə, hesab edirdim ki, bir çalışmada yalnız bir qrammatik konstruksiya üzərində iş şagirdlər üçün maraqsız olacaqdı və daha az nəticə verəcəkdi, çünki dil öyrənən konstruksiyadan mexaniki istifadə edəcəkdi. Çalışmaları sınaqdan keçirdikdə, məlum oldu ki, yuxarıda qeyd edilən mexaniki hərəkət mexaniki yaddaşa dəstək verir və sonra da ümumiləşdirmək daha asan olur. Buna görə də işləyərkən belə bir prinsip seçdim: bir qrammatik məsələnin hər bir forması üçün çalışmalar tərtib edirdim və bunların ardınca yekunlaşdırıcı çalışma gəlirdi. Dil öyrənən konkret konstruksiya üzrə çalışdıqda, cümləni və ya mətni özü tərtib edir, konstruksiyanın istifadəsi ehtiyacını daha yaxşı başa düşür və öz təcrübəsindən və ehtiyaclarından misallar gətirir. Verilən resursun istifadəsi şagirdlərimin öyrəndikləri qrammatik konstruksiyalar biliyini möhkəmləndirdi, bunların düzgün istifadəsinə dəstək verdi, yeni qrammatik məsələlərin öyrənilməsini asanlaşdırdı.
Tsaulina Malazoniya: toxunmayın, qorxuludur! – illərdir ki, təcrübəli mütəxəssislər ikinci dil kimi gürcü dili müəllimlərini belə ciddi şəkildə xəbərdar edirdilər. Yəqin başa düşürsünüz ki, söhbət partlayıcı minalardan deyil, gürcü dilinin dərin məsələlərindən gedir ki, bunlar da hətta məşhur alimlər üçün də başsındırandırlar və həqiqətən də dərs proqramlarında minalar kimi verilir. Biz isə aydın təlimatlara baxmayaraq, dərsdə bunlarla bilaixtiyar və daim qarşılaşırıq. Düşünürəm ki, topluda bir araya gətirilmiş praktiki tapşırıqlar bu minaların neytrallaşdırılması üçün yaxşı vasitə olacaqdır, çünki tədris çətinliyin yanından ötmək deyil, əksinə onda asanlıqla əldə edilən yolların axtarışıdır.
Teymuraz Şalamberidze: peşəkarlardan ibarət dəstə ilə birlikdə qrammatik çalışmalar toplusu üzərində işləmək mənim üçün çox maraqlı və məhsuldar bir proses idi. Toplunun tərtib edilməsi bizim proqram üçün daha bir çağırış oldu. Kitabı səthi nəzərdən keçirsəniz də, görə bilərsiniz ki, dəstə çox işlər görmüşdür. Bilirik ki, özünəməxsusluğundan irəli gələrək, gürcü qrammatikasının tədrisi müəyyən problemlərlə bağlı idi. Bunun üçün də fərqli yolları və yeni yanaşmaları axtarmağa, müxtəlif cəhətdən işlənilmiş və illüstrasiyalarla bəzədilmiş çalışmalar tərtib etməyə çalışırdıq ki, bunlar da həmkarlarımıza qrammatikanı effektiv tədris etməkdə və şagirdləri qrammatika ilə maraqlandırmaqda maksimal yardım edəcəkdir.
Qiorqi Çauçidze: sevindirici haldır ki, qarşıdakı toplunun işlənib hazırlanmasında mənim də rolum olmuşdur. Bir də ona sevinirəm ki, birgə səylərimizlə belə bir həcmli toplunu tərtib edə bildik. Düşünürəm ki, bu kitabın istifadəsi gürcü dilini öyrənənlərə yardım edəcək, bu və ya digər dil kateqoriyasının mənimsənilməsini asanlaşdıracaqdır. Mən bir müəllim kimi, müşahidə edirəm ki, şagirdlərin bir hissəsi qrammatik məsələlərə xüsusi maraq göstərirlər. Çoxlu sayda dil üzrə tapşırıqlar bir çox şagirdlərin təlim nəticələrinin əldə edilməsini yüngülləşdirəcəkdir. Tapşırıqların müxtəlifliyini də nəzərə almaq lazımdır və bu da şagirdlərə müxtəlif kateqoriyalara uyğunlaşmaq imkanını verir. Əlbəttə ki, belə bir toplunun istifadəsi müəllimlərdən asılıdır və onun əsas təyinatı da müəllimə yardımın göstərilməsidir. Qeyd etmək lazımdır ki, tapşırıqlar seçimi müəllimə imkan verir ki, onun konkret sinfi üçün və ya bu sinifdə şagirdlərin konkret qrupu üçün məqsədəuyğun sayda tapşırığı seçə bilsin.
Գործնական վարժությունների ժողովածու` էլեկտրոնային ռեսուրս վրաց լեզու սովորողների համար
Ուսուցիչների մասնագիտական զարգացման ազգային կենտրոնի «Ոչ վրացալեզու դպրոցներին աջակցության ծրագրի» շրջանակներում ստեղծվել է էլեկտրոնային ռեսուրս` «Գործնական վարժությունների ժողովածու վրաց լեզու սովորողների համար», որի կիրառության շրջանակը բավականին լայն է: Ժողովածուն լավագույն ռեսուրս է ոչ միայն ընդհանրապես վրացերենի, որպես երկրորդ լեզու սովորողների, այլև ոչ վրացալեզու դպրոցների աշակերտների, վրացերենի հեռավար դասընթացների ունկնդիրների, ինչպես նաև ոչ վրացալեզու դպրոցների տարբեր առարկաների ոչ վրացի ուսուցիչների և այն պետական ծառայողների համար, որոնք ներգրավված են վրացերենի ուսուցման դասընթացներում:
Ծրագրի ղեկավար Նինո Բերիկաշվիլին ասում է, որ ծրագիրը հետագայում կշարունակի աշխատել նմանատիպ ռեսուրսների վրա և շահագրգիռ անձանց կառաջարկի մի շարք կարևոր նորամուծություններ. «Ուզում եմ հատուկ ընդգծել, որ Գործնական վարժությունների ժողովածուն հասանելի է բոլոր ցանկացողների համար Ուսուցիչների մասնագիտական զարգացման ազգային կենտրոնի կայքում՝ ծրագրի համար հատկացված հարթակում։ Ցանկացողները շատ հեշտությամբ կկարողանան ներբեռնել հիշյալ էլեկտրոնային ռեսուրսը»:
Ժողովածուն բաղկացած է տասը գլուխներից և ներառում է այնպիսի կարևոր հարցեր, որոնք խնդրահարույց են լեզու սովորողների համար և սահմանված են վրացերենի գործառական քերականության հիման վրա` հնչյունաբանություն, գոյական անուն, կապային կառույցներ, որոշիչ-որոշյալ, անունների կազմությունը, բայ, քաղաքավարի ձևեր, բայի քերականական կարգեր, համադասական և ստորադասական շաղկապներ։
Վարժությունների հավաքածուի նպատակն է. հեշտացնել լեզվի ուսուցման գործընթացը, բացահայտել խնդիրները և նպաստել հարցերի յուրացմանը, ուսուցման գործընթացը դարձնել դյուրին, գործնական և զվարճալի: Յուրաքանչյուր գլխին կից տրված սխեմաներն ու ցուցադրական նյութերը ծառայում են խնդիրների տեսողական ընկալմանը և դրանց մտապահմանը, միևնույն ժամանակ հնարավորություն են ընձեռում ուսուցիչներին տրամադրել նմուշ`հետագայում քերականական հարցերը հեշտությամբ հաղթահարելու ուղիներ գտնելու համար։
Ռեսուրսի պատրաստմանը նախորդել է խնդիրների ուսումնասիրությունն ու դրանց վերլուծությունը`հաշվի առնելով վրացերենի, որպես երկրորդ լեզվի ուսուցման մեջ ներգրավված ուսուցիչների տեսակետները: «Հենց դա էլ պայմանավորել է վարժությունների գործնական բնույթը, նպատակը և արդյունավետությունը: Վարժությունների ստեղծման գործընթացում խնդիրները մշտապես քննարկվում էին և հարմարեցվում լեզու սովորողների խնդիրներին: Մենք տարիներ շարունակ ունեինք լրացուցիչ քերականական վարժությունների մեծ կարիք, քանի որ ո՛չ լեզվի ուսումնասիրությանն առնչվող աշխատությունները, ո՛չ դպրոցական դասագրքերը լիովին չէին ապահովում այն հանգուցային հարցերի հաղթահարում, որոնց բախվում է վրացերեն սովորողը: Հաճախականությունը և պրակտիկան ստեղծում են լեզվի կիրառության ավտոմատացում. սա երկրորդ լեզվի դասավանդման տեսության մեջ հայտնի դրույթ է, ու սա է և՛ այս ժողովածուի հիմնական առանձնահատկությունը, և՛ արժեքը», – ասում է ծրագրի խորհրդատու, ժողովածուի մեթոդական ղեկավար Նինո Շարաշենիձեն։
⇒ Հավաքածուի վրա աշխատել են խորհրդատու-ուսուցիչներ՝ Լալի Դալաքիշվիլին, Իզա Գվիրջիշվիլին, Ցաուլինա Մալազոնիան, Իա Ռոբաքիձեն, Նանա Արաբուլին, Լելա Բութուրիշվիլին, Նոնա Արևաձե-Կոտորաշվիլին, Գիորգի Ճաուճիձեն, Թեմո Շալամբերիձեն:
Լալի Դալաքիշվիլի. Հաճելի գործընթաց է, երբ քո երկար տարիների, ամիսների և նույնիսկ րոպեների մտքի վրա լույս է սփռվում, հատկապես, եթե այս միտքը հիմնված է ոչ թե քո ցանկությունների և կարիքների, այլ ընդհանուր անհրաժեշտության վրա: Հաճելի է, բայց հետո սկսվում է նրա սպասումը, թե ինչպես կընդունվի այն նրանց կողմից, ում համար ստեղծվում էր։ Եվ ինչպես Իլյա Ճավճավաձեն է ասել, մենք սիրով և ուրախությամբ ենք բերել, մե՛ր ընթերցողներ, իսկ մնացածը ձեզ ենք վստահում։
Իզա Գվիրջիշվիլի. Գրքի վրա աշխատելու գործընթացը դժվար էր, բայց շատ հետաքրքիր: Դժվարություն էին ստեղծում ոչ միայն բուն վրացերենի քերականության, այլև դրա ուսանման ու ուսուցման հատուկ առանձնահատկությունները: Հենց այս դժվարությունն էր պահանջում որոնման համատեղ հետաքրքիր և չափազանց խթանող գործընթաց: Բառապաշարային միավորների առավելագույնս ճշգրիտ ընտրությունը, նկարազարդումները, ճիշտ հայտնաբերված լեզվական կառույցների կամ ընթերցանության տեքստերի ստեղծումը, վարժությունների ձևի ընտրությունը և շատ այլ թվացյալ չնչին հարցերը պետք է հաշվի առնվեին աշխատանքի գործընթացում: Ընդհանուր առմամբ, հաճելի գործընթաց էր։ Շնորհակալություն աշխատանքային խմբի ղեկավար տիկին Նինո Շարաշենիձեին և խմբի բոլոր անդամներին: Կարծում եմ, որ մենք ստեղծել ենք անհրաժեշտ և հետաքրքիր ռեսուրս: Մեզ կհետաքրքրեն ուսուցիչների և լեզու սովորողների գործնական առաջարկներն ու դիտողությունները:
Նոնա Արևաձե-Կոտորաշվիլի. Քերականական վարժությունների գրքի վրա աշխատել եմ մասնագիտական հատուկ հետաքրքրությամբ: Նախ, որ ես լինելու եմ այս ռեսուրսը սպառողը: Ընդհանուր առմամբ, լեզվի ուսուցման մեջ մեծ նշանակություն է ձեռք բերում յուրաքանչյուր օժանդակ նյութ, ինչը գործող ուսուցչի համար կհեշտացնի, ըստ քերականական հարցերի, վարժություններ գտնելու և օգտագործելու գործընթացը: Մեր ստեղծած գրքից օգտվողները կլինեն վրացերենի, որպես երկրորդ լեզվի ուսուցիչները և, առաջին հերթին, ծրագրի խորհրդատու-ուսուցիչները, ովքեր վարում են լեզվի դասընթացներ ոչ վրացալեզու դպրոցների ուսուցիչների համար: Հետևաբար, հատուկ պատասխանատվություն և պատիվ է ստեղծել այնպիսի ռեսուրս, որը կօգտագործեն ուսուցիչների շրջանում ամենաբարձր իրավասություններ ունեցող արհեստավարժները։
Իա Ռոբաքիձե. Գիտնականներն ու մասնագետները կարող են դեռևս երկար վիճել լեզվի յուրացման գործում քերականության դերի և կարևորության վերաբերյալ: Հնարավոր է, մեր ժողովածուն ևս ունենա քննադատողներ, և ասեն, թե ինչ անհրաժեշտ է քերականության վրա առանձին աշխատել: Այո՛, մենք ոչ թե քերականական սահմանումները պետք է մտապահենք, այլ պետք է օգտագործենք դրանք, բայց այս կարողունակությանը հասնելու ճանապարհը երկար է: Իրականությունը համառ է և հաճախ մեզ հիշեցնում է, թե խոսելիս և գրելիս ինչպիսի անհարմարություն են զգում քերականական սահմանումները չիմացող շարքային սովորողները: Ինձ համար, որպես գործող ուսուցչի, անվիճելի է, որ փոքրիկ լեզվական միջավայրում քերականական կաղապարների իմացությունն առանցքային գործիք է լեզվի լաբիրինթոսներում ճանապարհ բացելու համար։ Ես և իմ գործընկերները կիսում ենք հետևյալ մոտեցումը. «Քերականություն լեզվի և ոչ թե՝ քերականության համար», սակայն անհրաժեշտ ենք համարում դրա վրա առանձին և հատուկ աշխատել, և այդ պատճառով մենք ստեղծեցինք այս ժողովածուն:
Լելա Բութուրիշվիլի. Ինձ համար հետաքրքիր էր աշխատել ժողովածուի վրա: Կարծում եմ, որ այն վեր է հանում այն հարցերը, որոնք խնդրահարույց են վրացերենի, որպես երկրորդ լեզվի դասավանդման ժամանակ։ Վարժությունների վրա աշխատելիս ես փորձել եմ նկատի ունենալ իմ աշակերտների հետաքրքրությունները, կարողունակությունը, հնարավորությունները և, հետևաբար, գտել եմ այս կամ այն խնդրահարույց հարցի լուծման ուղին: Ինձ հնարավորություն տրվեց, այս կամ այն չափով ամփոփել իմ գործնական փորձը: Ես գրքի արժանիքն եմ համարում այն, որ պահպանվում է տարբերակված ուսուցման սկզբունքը. այս կամ այն հարցի վերաբերյալ տրված են տարբեր մակարդակների վարժություններ՝ պարզից մինչև բարդը: Սա, իր հերթին, հնարավորություն է տալիս ոչ միայն հիմնավոր սպառել կոնկրետ թեման, այլև յուրաքանչյուր աշակերտի տալ իր գիտելիքներին համապատասխան առաջադրանք:
Նանա Արաբուլի. Գրքի վրա աշխատելն ինձ համար մեծ մարտահրավեր էր և հետաքրքիր գործընթաց: Վարժությունների ստեղծման ժամանակ նկատի էի ունենում այն խնդիրները, որոնց հանդիպել եմ քերականություն ուսուցման ընթացքում իմ փորձառության ժամանակ, ես փորձում էի գտնել ճանապարհ գրեթե երկընտրանքի վերածված որոշ քերականական կառույցների ուսուցումը պարզեցնելու համար։ Ստեղծված վարժությունների կատարելագործման հարցում ինձ օգնում էր արհեստավարժների թիմը։ Մինչև վերջնական տեսք տալը, վարժությունները փորձարկում էի վրաց լեզվի ակումբում ընդգրկված աշակերտների հետ, ինչն ինձ հնարավորություն էր ընձեռում հնարավորինս չափել վարժությունների արդյունավետությունը և փոփոխություններ կատարել դրանցում: Մինչև գրքի վրա աշխատել սկսելը համարում էի, որ մեկ վարժության մեջ միայն մեկ քերականական կառուցվածքի վրա աշխատելը աշակերտների համար հոգնեցուցիչ և քիչ արդյունավետ կլինի, քանի որ սովորողը մեխանիկորեն կօգտագործի կառուցվածքը: Թեստավորման ընթացքում հայտնաբերեցի, որ վերոնշյալ մեխանիկական գործողությունը նպաստում է մտապահմանը, իսկ այնուհետև հեշտանում է ընդհանրացնելը։ Ուստի, աշխատելիս ես ընտրեցի այսպիսի սկզբունք. մեկ քերականական հարցի յուրաքանչյուր ձևի համար ստեղծում էի վարժություններ, այնուհետև դրանց հաջորդում էր ամփոփիչ վարժությունը: Երբ սովորողն ինքն է կազմում նախադասություն կամ տեքստ որոշակի կառույցի վարժման համար, ավելի լավ է ըմբռնում կառուցվածքի օգտագործման անհրաժեշտությունը և օրինակներն էլ բերում է սեփական փորձից և անհրաժեշտությունից: Տվյալ ռեսուրսի օգտագործումն իմ աշակերտների մեջ ամրապնդեց սովորած քերականական կառույցների իմացությունը, նպաստեց դրանց ճիշտ օգտագործմանը, դյուրացրեց նրանց՝ նոր քերականական հարցերի ուսանումը։
Ցաուլինա Մալազոնիա. «Չդիպչե՛ք, վտանգավոր է», տարիներ շարունակ այսպես կտրուկ մեզ՝ վրացերենի, որպես երկրորդ լեզվի ուսուցիչներիս, զգուշացնում են փորձառու մասնագետները: Հավանաբար կռահեցիք, որ խոսքը ոչ թե ականներին է վերաբերում, այլ վրացերենի քերականության այն խորքային հարցերին, որոնք նույնիսկ անվանի գիտնականների համար են գլուխկոտրուկ դարձել և որոնք իսկապես ականների նման փաթեթավորված դրված են ուսումնական ծրագրերում։ Եվ մենք, չնայած հստակ ցուցումներին, ակամա և անընդհատ դրանց հանդիպում ենք անմիջապես դասի ընթացքում: Կարծում եմ, որ ժողովածուի մեջ ընդգրկված գործնական առաջադրանքները լավ միջոց կլինեն այս ականները չեզոքացնելու համար, քանի որ ուսուցումը ոչ թե դժվարությունը շրջանցելու, այլ դրա մեջ հեշտությամբ ներթափանցելու ուղիներ գտնելն է:
Թեյմուրազ Շալամբերիձե. Ինձ համար շատ հետաքրքիր և արդյունավետ գործընթաց էր արհեստավարժներով համալրված թիմի հետ քերականական վարժությունների գրքի վրա աշխատելը։ Ժողովածուի ստեղծումը մեր ծրագրի համար դարձավ ևս մեկ մարտահրավեր: Առաջին իսկ հայացքից նկատելի է, որ թիմը մեծ աշխատանք է կատարել։ Մենք գիտենք, որ վրացերենի քերականության ուսուցումը, իր առանձնահատկությունից ելնելով, կապված է որոշակի խնդիրների հետ: Այդ պատճառով էլ մենք փորձեցինք գտնել տարբեր ուղիներ և նոր մոտեցումներ, որպեսզի կազմեինք տարբեր տեսանկյուններից մշակված և նկարազարդումներով հարստացված վարժություններ, որոնք առավելագույնս կօգնեն մեր գործընկերներին արդյունավետ ուսուցանելու քերականությունը և աշակերտներին հետաքրքրել քերականությամբ:
Գիորգի Ճաուճիձե. Ուրախ եմ, որ իմ ներդրումն ունեցա սույն հավաքածուի մշակման գործում: Ինձ է՛լ ավելի է ուրախացնում այն փաստը, որ համատեղ ջանքերով նման ծավալուն աշխատություն է կազմվել: Կարծում եմ, որ վարժությունների օգտագործումը կօգնի վրաց լեզու սովորողներին և կհեշտացնի այս կամ այն լեզվական կարգի յուրացումը։ Որպես ուսուցիչ՝ ես նկատել եմ, որ աշակերտների մի մասը հատուկ հետաքրքրություն է ցուցաբերում քերականական հարցերի նկատմամբ: Նման առատ լեզվական առաջադրանքները կհեշտացնեն ուսուցման արդյունքներին հասնելը և ոչ միայն այդպիսի աշակերտների համար: Ուշագրավ է նաև առաջադրանքների բազմազանությունը, ինչը նաև տալիս է աշակերտների տարբեր խմբերին այդ վարժությունները հարմարեցնելու հնարավորություն։ Իհարկե, նման ժողովածուի օգտագործումը կախված է ուսուցիչներից, և նրա հիմնական նպատակը հենց ուսուցիչներին օգնելն է։ Պետք է նշել, որ առաջադրանքների ընտրությունը հնարավորություն կտա ուսուցչին ընտրել այնպիսի և այնքան առաջադրանքներ, որքան նպատակահարմար կլինեն նրա որոշակի դասարանի կամ այդ դասարանում աշակերտների որոշակի խմբի համար
