ნუგზარ შატაიძის მოთხრობის „მოგზაურობა აფრიკაში“ განხილვისას ბავშვები სათაურის მიხედვით ნაწარმოებში ბევრ რამეს გულისხმობენ, მაგრამ არა აფხაზეთს. მართლაც, უცნაურად დაასათაურა ავტორმა მოთხრობა, რომელიც ოჩამჩირეში მცხოვრები ერთი ოჯახის ტრაგედიის გადმოცემით იმ დიდ უბედურებას ასახავს, თავისი საშინელი შედეგებით, რომელსაც აფხაზეთის ომი ჰქვია.
მოთხრობის მთავარი გმირი ათი-თორმეტი წლის ბიჭია, რომელმაც დედასთან ერთად გადმოიარა ის უღელტეხილი, გურამ ოდიშარია გოლგოთის გზას რომ ადარებს. ჩვენ უკვე გვქონდა საუბარი იმის შესახებ თუ რამდენად შეესაბამება ასეთი შედარება სინამდვილეს. დაწვრილებით განვიხილეთ უმძიმესი მონაკვეთი „ლტოლვილთა უღელტეხილი“, მისი რომანიდან „სოხუმში დაბრუნება“. ამ პატარა მოთხრობაში კი მწერალი მხოლოდ ერთგან ათქმევინებს ბიჭს: „მერე სხვებთან ერთად ფეხით მოვდიოდით. უღელტეხილზე გაგვითოვდა. ხალხი გზადაგზა ეცემოდა და იხოცებოდა. ჩვენ გადავრჩით და ახლა აქა ვართ, ოღონდ ცალ-ცალკე, ის თავისთვის, მე — ჩემთვის.“ ცხადია, რომ ავტორს სხვა ჩანაფიქრი აქვს — მას, ჯოჯოხეთურ გზაზე მეტად, ამ ჯოჯოხეთგამოვლილი ადამიანების ცხოვრება აინტერესებს უღელტეხილს აქეთ. ყინვას, შიმშილს, ტყვიას კი გადაურჩნენ ეს ბავშვები, ქალები, მოხუცები, კაცებიც, მაგრამ აქ, ამერში, როგორ გააგრძელეს ცხოვრება, ან საერთოდ თუ გააგრძელეს. აქ რამ შეიწირა ეს ადამიანები; რადგან ყველასათვის ცნობილია, რომ აფხაზეთის ომი მხოლოდ იმ მსხვერპლით არ დამთავრებულა, რაც უშუალოდ აფხაზეთში გაიღო ქართველობამ, არამედ ომი „მშვიდობიან“ პერიოდშიც გაგრძელდა; ეს უკვე გადარჩენისათვის ბრძოლა გახლდათ. მწერალს სწორედ ამის გადმოცემა სურს — როგორ იბრძვიან უქმროდ, უმამოდ დარჩენილი ოჯახები არსებობისათვის და როგორი შედეგით მთავრდება მათი ბრძოლა?!
ბიჭის დედა ჯიხურში იწყებს გამყიდვლად მუშაობას, მაგრამ ზამთარში იქ ყოფნა იმდენად გაუსაძლისია, რომ ქალი სმას მიეჩვევა. მთელი დღის განმავლობაში, მიზერული თანხის სანაცვლოდ, მუშაობს და სამაგიეროდ, ჯიხურის მეპატრონე ქურდობას აბრალებს. შემდეგ, როცა გაირკვევა, რომ ქალი მართალია და მას არაფერი მოუპარავს, იგი ბოდიშსაც კი არ უხდის. ამ ზოგადად გადმოცემული ამბიდან მკითხველისათვის, ამ შემთხვევაში ბავშვებისათვის, არც თუ ადვილი წარმოსადგენია ფსიქოლოგიური მდგომარეობა ქალისა, რომელმაც ათი წლის განმავლობაში არაფერი იცის ავადმყოფი მეუღლის შესახებ, რომელიც მტრის ხელში ჩატოვა და მცირეწლოვანი შვილისა და თავის რჩენისათვის ულმობელ გარემოსთან უწევს ბრძოლა ყოველდღიურად; მაგრამ გაჭირვება და ალკოჰოლი იმარჯვებს და ხშირად, მთვრალ მდგომარეობაში მყოფი, ამ ცხოვრების ჯავრს ბიჭზე იყრის.
„თითქოს მე ვიყავი დამნაშავე იმაში, რომ ტყვარჩელში სახლი მივატოვეთ.., რომ მეათე წელია მამაჩემისა არაფერი ისმის.., რომ გამყიდვლად მუშაობს ცივ ჯიხურში, რომლის პატრონი ერთი ავყია დედაკაცი სულ მუდამ ქურდობას აბრალებს.., რომ არყის სმას სიცივის გამო დაეჩვია.., და ახლა იძულებულია ყოველდღე სვას, რადგან „ეშმაკი არ ასვენებს“. სწორედ ეშმაკისა, გაცვეთილი ნერვებისა თუ ამღვრეული გონების წყალობით ბიჭს „სკამის ფეხით“ ისე სცემს, რომ წარბი გაუსკდება, მარჯვენა ხელის ნეკა თითი მოტყდება, და რომ არა ბიჭის ყვირილზე შემოცვენილი მეზობლები, შვილი შეიძლებოდა მოეკლა. „მაგრამ შინიდან ამისათვის არ წამოვსულვარ, სულ სხვა რამის გამო წამოვედი…“ — ამბობს მთავარი გმირი.
რას უნდა გულისხმობდეს ბავშვი „სხვა რამეში?“ ავტორი თითქოს არ ამხელს, ჩემი აზრით, ძალიან თანაუგრძობს პატარას და იმიტომ, თუმცა მისანიშნებლად იმას გვამცნობს, რომ წუპაკა, ბიჭის მეგობარი, მალავდა იმას, რომ და ჰყავდა, მხოლოდ მისი გარდაცვალების შემდეგ გაიგებს ბიჭი სიმართლეს — „ვიღაც გოგო მოვიდა, შენ ჩემი ძმის მეგობარი ყოფილხარო და თხუთმეტი ლარი მაჩუქა… მერე გოშკამ მითხრა, რომ იმ გოგოს ლუიზა ერქვა და ცირკთან იდგა“. აი, თურმე რატომ მალავდა წუპაკა დის არსებობას და რატომ არ ამხელს ჩვენი გმირი „სხვა რამეს“. მანაც ხომ დამალა „მანანა დეიდასთან“ დედის არსებობა — „ერთხელ მანანა დეიდა მეკითხება, მართლა არავინა გყავსო? არა-მეთქი, ვინმე რომ მყავდეს, ქუჩაში რატომ ვიქნებოდი მეთქი“.
სამაგიეროდ, ამავე მოთხრობის მოტივზე გადაღებულ ფილმში „გაღმა ნაპირი“, რეჟისორი გიორგი ოვაშვილი სწორად აგნებს და გვაჩვენებს დედისაგან ბიჭის წამოსვლის ნამდვილ მიზეზს. სახლიდან წასვლისას ბიჭს ოცდაათი ლარი მიაქვს და დედის „საქორწინო ბეჭედიც, რადგან ვიცოდი, რომ მამაჩემის ნაჩუქარი იყო“. ეს დეტალი ამტკიცებს თუ რამდენად სწორად მიაგნო რეჟისორმა ბიჭის სახლიდან წასვლის მოტივაციას და ჩემს ვარაუდს თუ რა მიზეზით წავიდა ბავშვი დედისგან სინამდვილეში. მაგრამ მიუხედავად ყველაფრისა, ცხადია, ბიჭს დედა ძალიან უყვარს და პატივსაც სცემს. ეს ყველაზე მეტად ჩანს იმ ეპიზოდში, როცა „დედის თვალებს“ წააწყდება უცნობი ქალის თვალებში — „ვხედავ, დედაჩემისნაირი თვალები არა აქვს?! ერთი მწვანე და მეორე ცისფერი. არ ვიცი რა დამემართა, ყელში რაღაცა გამეჩხირა, ხელი გამოვართვი და ზედ ვაკოცე“. ამაზე უფრო ოსტატურად შეუძლებელია იმ სიყვარულისა და პატივისცემის გადმოცემა, რომელიც გმირს, მიუხედავად ყველაფრისა, დედის მიმართ აქვს. ეს ქალი ის მანანა დეიდა გახლავთ, რეზოსთან და უშანგისთან ერთად, ქაშუეთის ეკლესიასთან „სუპითა“ და პურით რომ უმასპინძლდებიან პატარა „მაწანწალებს“. აღნიშნული შემთხვევის შემდეგ კი ჩვენი გმირი ქაშუეთის ეკლესიას აღარ გაჰკარებია, „სუპს თავად იხარშავს“, „ოცკაპიკიანი სუპის პაკეტით“. ვიდრე ბიჭის დამოუკიდებელი ცხოვრებისა და მოგზაურობის შესახებ დავიწყებდეთ საუბარს, მინდა შევეხო დედის თვალებს, ორიოდე სიტყვით. როგორც ვნახეთ, ეს თვალები ერთი ფერის არაა — ცალი ლურჯია, ცალი — მწვანე. ერთფეროვან ნაცრისფერს ისინი თბილისში იღებენ. რატომღაც მგონია, ქალის ცხოვრებისდამიხედვით იცვლიან ისინი ფერს. ვიდრე აფხაზეთის ფირუზსა და ზურმუხტში იყვნენ ჩაფლულნი, ვიდრე პატრონი ჰყავდათ, რომელიც არაფერს აკლებდათ, ისინიც ფირუზისა და ზურმუხტისფრად ელავდნენ, ხოლო, როდესაც მორიელივით („ქალაქი გავს მორიელს“, ტ. გრანელი) ნაცრისფერ ქალაქში უპატრონოდ აღმოჩნდება დაუცველი, მისი თვალებიც იცვლიან ფერს. წმინდა მამათა თქმით — „ადამიანის თვალი სულის სარკეა“. თუ ეს ნამდვილად ასეა, მაშინ ადვილი წარმოსადგენია, როგორი ტკივილი ტრიალებდა ბიჭის დედის სულში.
მეტად საყურადღებოა, რომ ჩვენი გმირი, რომელიც ჯერ დედისგან გაიქცა და შემდეგ მანანა დეიდასგან, როგორ და რით ირჩენს თავს ქუჩაში. როგორც თავად ამბობს, ქუჩაში ცხოვრებასაც თავისი წესი და რიგი აქვს. სად დაიძინო, სად შეიძლება მოწყალება ითხოვო, ვინ მოგცემს ორ კაპიკს და ვინ ვერ გაიმეტებს, ან ვიღაცას შეიძლება შემოელახო კიდეც. იგი თავდაპირველად, წუპაკასთან ერთად, „დიღმის ტრასის ალეაში ძველ პაკრიშკას“ ანთებს და ბავშვები „ცეცხლთან ჩამომსხდარები“ იძინებენ. დილით მართალია გამურული თავ-პირით იღვიძებენ, მაგრამ ეს სასაცილოდაც არ ჰყოფნით; როცა ძალიან ყინავს, საბურავი ვეღარ შველით; ამიტომ გამოძებნეს იაფი გასათბობი საშუალება — „ტუბიკი ლარი… ეგ ჩაუშვი ცელოფანის პარკში და დავაი, ისუნთქე!“ გათბობის ამდაგვარი ხერხი ბავშვებს „კაიფში“ გადასდით, ასეთ დროს ისინი, მართალია, სიცივეს ვეღარ გრძნობენ, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ თბილად არიან; ამიტომ გაიყინება წუპაკა, ან აცეტონის ბევრი დოზა მოწამლავს, ან ორივე ერთად — „ამბობენ გაიყინაო, აცეტონით მოიწამლა“. დამეთანხმებით, ასეთი საშინელი თავგადასავლების კითხვისას ძალიან ბევრი კითხვა უჩნდება ბავშვსაც და უფროსსაც. ასაკისდა მიუხედავად, პირველ რიგში, ყველა კითხულობს იმას, თუ სად არის სახელმწიფო, შემდეგ საზოგადოება?! პასუხი 90-იან წლებთან დაკავშირებით შეიძლება ამართლებდეს ან ერთ, ან მეორე რგოლს. კერძოდ,სახელმწიფო ჯერ შეუმდგარია, ცხრა აპრილის ტრაგედიაგამოვლილი, სამაჩაბლოსა და აფხაზეთის ომებგადახდილი; საზოგადოება დაღლილ, დაქანცულ, განაწამები… აქ აუცილებლად გაახსენდება მკითხველს ლტოლვილთა უღელტეხილგამოვლილი მწერალი გურამ ოდიშარია პურის რიგში გაყინულ თბილისელ კაცს რომ წააწყდება, რომელსაც მთელი დღის განმავლობაში არ გამოუჩნდება პატრონი, გარდა იმისა, რომ ვიღაც მოიფიქრებს და სახეზე გაზეთს გადააფარებს. ამდენად, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ, თუმცაღა ეს ვერაფერი ნუგეშია, ამ უსახლკაროდ და უპატრონოდ დარჩენილი ბავშვებისნაირად, შესაძლოა ბევრ „სახლკარიანს“ უჭირდა მაშინ; მაგრამ, სამწუხაროდ, თითქმის ოცდაათი წლის შემდეგ, როცა მეტ-ნაკლებად ქვეყანა ფეხზე წამოდგა, ყოველ შემთხვევაში, გვაქვს ელექტროენერგია და გაზი, აღარ არის პურის გაუთავებელი რიგები, იგივე პრობლემები, სამწუხაროდ, დღესაც არის… დღესაც იყინებიან უსახლკარო ადამიანები ქუჩაში, დღესაც მრავლად არიან „მაწანწალა“ ბავშვები მეტროებში, გზაჯვარედინებსა თუ კაფეების წინ. საინტერესოა დღეს როგორ იმართლებს თავს ან სახელმწიფო ან საზოგადოება!?
მოთხრობის სიუჟეტი შემდგომში ამგვარად ვითარდება: წუპაკას სიკვდილის შემდეგ ბიჭი ერთ მიტოვებულ სარდაფს იპოვის. გოშკა ასწავლის, რომ „კარდონის“ ყუთი თბილია და ჩვენი გმირიც წებოთი „კაიფს“ თავს დაანებებს. ცნობიერ გონებაზე მოსულს, დილის „ჩირთიფირთის“ მომზადებისას ახსენდება სოხუმის საავადმყოფოში მწოლიარე მამა, მართალია, „მაშინ ექვსი წლისა იყო, მაგრამ დედ-მამის ლაპარაკი მაინც კარგად ახსოვს…“ და უცებ — „რომ ავდგე და მამის მოსაძებნად წავიდე…“ — ეს აზრი იმდენად შეიპყრობს ბიჭს, რომ საუზმესაც ვერ ამთავრებს: „ხელები ამიცახცახდა და მეორე კვერცხი ვეღარ გავფცქვენი“. ისმის კითხვა — რა მოხდა? რატომ და როგორ მიიღო ასეთი უცაბედი გადაწყვეტილება ბიჭმა? პასუხი ერთადერთია — ბიჭს იმედი აქვს, რომ მამის საშუალებით დედას, ოჯახს დაიბრუნებს. მამის გარეშე დამოუკიდებლად, ჩვენ ვნახეთ, რომ მან ვერ შეძლო დედის შენარჩუნება და ეს პატარა ბიჭი, შესაძლოა, ამ ყველაფერს ვერც კი აცნობიერებს, მაგრამ მტკიცედ გადაწყვეტს, რომ ეს აუცილებლად უნდა გააკეთოს. ზრდასრულ ადამიანებს უჭირთ, მე ვიტყოდი, დიდი და გმირული გადაწყვეტილებების მიღება, არა თუ სისრულეში მოყვანა. ბიჭი კი მაშინვე შეუდგება მის აღსრულებას; მართალია, სულ ორი კვირა იცხოვრა იმ სარდაფში, მაგრამ „ისე შეეჩვია, რომ უკვე ენანება მისი მიტოვება“, მაგრამ იმდენად მყარია საკუთარ გადაწყვეტილებაში, რომ გოშკას შეგონებისდა მიუხედავად, წასვლას არ გადაიფიქრებს: „უბრალოდ ხდებოდა, ძალიან უბრალოდ ხდებოდა ყველაფერი…“ მატარებელი უკან ჩამოიტოვებს „სველ ბაქანს… გრძელ, გაჭიმულ ქუჩას… ტროტუარის გასწვრივ ჩალაგებულ სავაჭრო ჯიხურებს, იქვე ახლოს მარტოხელა მშიერ ძაღლს…“
მაინც რაში დასჭირდა მწერალს იმ უღიმღამო გარემოს აღწერის შემდეგ, რომელსაც ბიჭი ტოვებს, „მარტოხელა, მშიერი ძაღლისთვისაც“ მიექცია ყურადღება? იმის თქმა ხომ არ სურს, რომ გმირი მშობლიურ გარემოში, ახალი ცხოვრების დასაწყებად მიემგზავრება და ქუჩას, მიუსაფრობას, შიმშილს, სევდას ტოვებს, ტოვებს უშიშრად, გმირულად — „რა შიში, რის შიში, პირიქით, მიხარია, მე ხომ იმას ვაკეთებ, რაც სხვამ ვერავინ შეძლო, ვერ გაბედა…“ ერთად ერთი, რასაც ის ნატრობს — „ნეტა წუპაკა ცოცხალი ყოფილიყო, ისიც ხომ წამოვიდოდა… ოჩამჩირემდე ერთად ვივლიდით, იქიდან ის გზას სოხუმისკენ გააგრძელებდა, მე კი ტყვარჩელში დავუბერავდი“. რამდენი სიყვარული, სითბო, სევდა, მონატრებაა ამ სიტყვებში;
ყველაფრის მიუხედავად პატარა გმირი შეუპოვრად აგრძელებს გზას მამისკენ და იხსენებს იმ ბედნიერ ბავშვობას, როცა სამივენი მთელ დღეს ზღვის პირას ატარებდნენ. ამ ნეტარ მოგონებებში ჩაძინებულს დილით მგზავრების ჩოჩქოლი აღვიძებს, ზუგდიდის სადგურში ენგურისაკენ მიმავალ „პაზიკს“ იპოვის, „შოფერს დაებაზრება“, ენგურამდე გამოგყვებიო და მხოლოდ ამის შემდეგ იაზრებს, რომ იმ ბიჭებს ჰგავდა ახლა, რომლებიც „ალიკას კლდიდან“ გადმოსახტომად მიდიოდნენ: „ახლა მეც ასე ვიყავი: მეჩვენებოდა, რომ იმ კლდის თავზე ვიდექი და გადმოსახტომად ვემზადებოდი…“ ზოგჯერ უხიაგი ფიქრიც გაუელვებდა — „უკან ხო არ დავბრუნდე-მეთქი, მაგრამ ამ აზრს მაშინვე თავიდან ვიშორებდი“. მეტი რა ქნას პატარა გმირმა!? როგორ შინაგან განცდებსა და ბრძოლებშია, მაგრამ იმდენად დიდია მონატრებული სახლ-კარისა და მამის ნახვის სურვილი, რომ შიშის მიუხედავადაც კი, „რაც უფრო ვუახლოვდებოდი ენგურს, მით უფრო მეტად მიპყრობდა შიში. არ ვიცოდი რა მელოდა იქ, რა დამხვდებოდა და ამიტომ გული გამალებით მიცემდა“. უკან არ იხევს და მისი გმირობაც სათანადოდ ფასდება — კეთილი ადამიანების საშუალებით ე.წ. საზღვარს გადაკვეთს და მისი თანამგზავრი „დედაბერის“ წყალობით ოჩამჩირეში მიმავალ „მარშუტკაში“ მოხვდება. აქ ნაწარმოებში კიდევ ერთი მთავარი გმირი — ზღვა — შემოდის. ბიჭი აღტაცებით ელოდება მის გამოჩენას: „ისე მიხარია, თითქოს როგორც კი მის თეთრქაფმოდებულ ტალღებს დავინახავ, მაშინვე ყველაფერი შეიცვლება და ის უზრუნველი დრო დაბრუნდება, კელასურის პლაჟზე რომ ვატარებდით სამივენი — დედა, მამა და მე. დღემდე მახსოვს ზღვის სუნი, გემო და ხმა“.
ზღვის დასახასიათებელ ამ სამ კომპონენტს აფხაზეთისადმი მიძღვნილ არა ერთ ნაწარმოებში შევხვდებით, მაგრამ სულ სხვა განცდითა და დატვირთვით გადმოგვცემს ამას, გურამ ოდიშარიას მსგავსად, ნუგზარ შატაიძე. ამ ორ მწერალთან ზღვის ორ სხვადასხვა სახეს ვხვდებით: ზღვა ომამდე და ზღვა ომის შემდგომ. გურამ ოდიშარიასთან თოლიებით მოფარფატე ზღვას „ცეცხლწაკიდებული ზღვა“ ცვლის, ხოლო ნუგზარ შატაიძესთან — „აღრიალებული ზღვა“: „ღელავდა, თან შემზარავი ხმით ღრიალებდა. შიშით უკან დავიხიე. არა, ასეთი ზღვა არასოდეს მენახა. …ამდენი ხნის მონატრებული ზღვას იმედგაცრუებული, კრიჭაშეკრული ვუყურებდი.“ ეს პირველი იმედგაცრუებაა ბიჭისა. ზღვის სახით მას აღარ დახვდა მშვიდი და მოალერსე მასპინძელი; თითქოს ადამიანების სისხლს წითლად შეეღებოს მისი „თეთრქაფმოდებული ტალღები“, ამიტომაცაა „ზღვის კაცისთვის“ იგი „ცეცხლწაკიდებული“. ვაჟას კლდის მსგავსად განიცდის ზღვა მის უმწიკვლო ტალღებში გარეულ ადამიანთა სისხლს. ბიჭი მკაცრ რეალობას უბრუნდება და სიცივეს, შიმშილსა და დაღლას ერთდროულად გრძნობს და არც ის უწყის, თავი სად შეაფაროს; მხსნელად ისევ კეთილი ადამიანი ევლინება — ამ შემთხვევაში, „მარშუტკის მძღოლის“ სახით, რომელიც „ერთ ოჯახში“ მიიყვანს. მასპინძლისგან რუსულად საუბრის გაგონებისთანავე — „აუ აფხაზები!“ — გავივლე გულში და შიშისაგან თმამ შმაშური დამიწყო“, ამბობს ბიჭი, მაგრამ სულ მალე აღმოაჩენს, რომ „გრუზინობის“ გამო არ „შეჭამენ“. ოთახში არსებული სითბო სასიამოვნოდ დაუვლის ძარღვებში და „ჯდომელა ძილის ოსტატი“ წარმოიდგენს ვითომ შინ არის, დედა სუფრას აწყობს… მაგრამ ამ მონატრებული ოჯახური იდილიიდან მალე ფხიზლდება და საკუთარ თავს ეუბნება: „ეს დედა როდია, ეს დევის ქალია, რომელმაც კარადის უკან დაგმალა, რომ ნადირობიდან შინ დაბრუნებულმა დევმა არ შეგჭამოს…“ რატომ მაინცა და მაინც დევი და დევის ქალი. როგორც ვიცით, დევი ქართულ მითოლოგიაში ბოროტებასთან, ბნელ ძალებთან ასოცირდება და ბიჭის წარმოდგენაშიც აფხაზებად წოდებული აფსუები, რომელთაც თბილი და ტკბილი ოჯახი და ცხოვრება დაუნგრიეს, ლტოლვილთა უღელტეხილი გამოატარეს, მიუსაფარი ცხოვრების სიმწარე განაცდევინეს, რაღა უნდა იყვნენ თუ არა ბოროტი დევები?! მაგრამ ნახეთ, თურმე ყველაფერი ისე არ ყოფილა, როგორც ჩვენს გმირს წარმოუდგენია: აღმოჩნდა, რომ ზიტამ ქართული იცოდა და „გემრიელად კისკისებდა“ კიდეც, ხოლო ცოტა ხანში იმასაც აღმოაჩენს, რომ მისი ქმარი „რა დევი, ჩვეულებრივი ადამიანი იყო — საშუალო ტანისა, სუფთად გაპარსული, ქართველისაგან ვერ გაარჩევდი“. მაინც რა არის ბავშვური ლოგიკა — „ქართველისაგან ვერ გაარჩევდი“, ძალიან მარტივად გვაგებინებს, რომ ეთნიკური ნიშნის მიუხედავად ყველანი, უპირველეს ყოვლისა, ადამიანები ვართ. ცოლ-ქმრის საურთიერთო ენა რუსულია. ამ დიდ პრობლემასაც მარტივი კითხვით გადმოგვცემს გმირი: „აფხაზები თუ არიან, რუსულად რატომ ლაპარაკობენ?“ მისი უბრალო ლოგიკისათვის თითქმის ორსაუკუნოვანი რუსიფიკატორული პოლიტიკის შედეგი გაუგებარია. ხოლო, როცა დაურიც ქართულად მიმართავს — „გამარჯობა შენი“, ბიჭი გაკვირვებას ვეღარ ფარავს და თავისთვის ამბობს: „უყურე, ამასაც კარგი ქართული სცოდნია?!“ „კარგი ქართული“ ნამდვილად იცოდნენ აფსუებმა, არა მარტო ქართული, როგორც კონსტანტინე გამსახურდიას რომანში „მთვარის მოტაცება“ ვნახეთ, კაც ზვამბაია მეგრულსაც და სვანურსაც თავისუფლად ფლობს. „ცოდვას ვერ ვიტყვი, ბიძაჩემიც კარგი მოქართულე გახლავთ და აფხაზს ვერ ნახავთ, მეგრული რომ არ იცოდეს“ — ამბობს ნოდარ დუმბაძე თავის წერილში „გული“. ქართული ანბანის მიხედვით შეიქმნა ე.წ. აფხაზური ანბანი თავდაპირველად; შესაძლოა, ეს უბრალოდ დამთხვევა იყოს, მაგრამ ფაქტია, რომ სტალინის გარდაცვალებისთანავე, 1954 წელს, ეს ანბანი გააუქმეს და სლავური ანბანის „თავ-ფეხ-ხელმობმით“ შექმნეს ე.წ. აფხაზური ანბანი, რომელიც, რამდენადაც ჩემთვის ცნობილია, უფრო სათქმელადა აქვთ, ვიდრე „საქმნელად“, რადგან სკოლებში სწავლა რუსულ ენაზე მიმდინარეობს და, ჯერ კიდევ ომამდე, აფხაზეთში მცხოვრებ ქართველებსაც ბავშვები რუსულ სკოლებში შეჰყავდათ და ქართული სკოლები, ფაქტობრივად, დაცარიელებული იყო. რუსული სკოლა რომ ასეთი „პრესტიჟული“ იყო და არის აფხაზეთში, ამას ჩვენი გმირის მასპინძელი ცოლ-ქმარიც ადასტურებს: „ორივეს რუსული სკოლა გვაქ დამთავრებული“, მიუხედავად იმისა, რომ „ქართველი დედები“ ჰყავდა ორივეს; იმ საღამოს ბიჭმა „მადიანი“ ვახშამი მიირთვა. ზიტამ ქართულ-აფსუური სტუმარ-მასპინძლობა გამოიჩინა: „შეძლებისდაგვარად“ გაუწმინდა და გაუსუფთავა ტანსაცმელ-ფეხსაცმელი სტუმარს. დილით, წასასვლელად გამზადებული რომ ნახეს, საუზმის გარეშე არ გაუშვეს: „დავლიეთ ჩაი, მივაყოლეთ ცხელ-ცხელი ხაჭაპურები… შევნიშნე როგორი თვალებით მიყურებდა ზიტა…“ და ამ თვალების გადამკიდეს „უეცრად“ ბიჭს მოუნდება „ნამდვილი სახელის“ თქმა, „მაგრამ მივხვდი, რომ არ გამოდიოდა“. დამეთანხმებით, ისეთ მიღებას, ვახშამს, საუზმესა და გაცილებას აღწერს გმირი, რომ თითქოს დიდი ხნის უნახავ ნათესავებთან იყო სტუმრად; ან „როგორი თვალებით“ უნდა შეეხედა ზიტას ბიჭისთვის, რომ გულწრფელობა მოენდომებინა მისთვის; ხოლო ტყვარჩელში მიმავალი მანქანის მომლოდინე „სტუმარ-მასპინძელი“ დუმილით უფრო მეტს ეუბნება ერთმანეთს, ვიდრე ენაჭარტალა მეზობლები: „რა უნდა მეკითხა, ისედაც ყველაფერი ნათელი იყო. …ხელი დამიქნია. ისე მემშვიდობებოდა, თითქოს დროებით მივდიოდი სადღაც და უკან უნდა დავბრუნებულიყავი.“ ამ მონაკვეთის კითხვისას აუცილებლად გაგახსენდება კაცს ილიას სიტყვები ნესტან-დარეჯანის დუმილთან დაკავშირებით ნათქვამი — „ნამდვილი გრძნობა ყოველთვის უტყვია“. კი, ნამდვილად დროებით ვართ ქართველები ჩვენი ძირძველი საცხოვრისიდან გამოყრილები და აუცილებლად დავბრუნდებით უკან. იქამდე კი… იქამდე ყველამ ერთად ხელებდაკაპიწებულებმა უნდა ვიშრომოთ და ვიბრძოლოთ იმისათვის, რომ ლტოლვილთა ოჯახები ისე არ დაინგრესა და გაპარტახდეს, როგორც ეს ჩვენი გმირის ლამაზ, მოსიყვარულე ოჯახს დაემართა. მშობლიურ ქალაქში ჩასული იქაურობას ვეღარ სცნობს, ვეღარ იხსენებს მამის სახეს, რომელიც ფანჯრებჩამტვრეულ („მთელ კორპუსს ერთი ფანჯარაც აღარ შერჩენია“) და კარებჩამოხსნილ სახლში აღარ დახვდება, სამაგიეროდ, დახვდება თავისი დაგლეჯილ-დაფლეთილი ბავშვობა „გერასიმეს“ სახით და მამის მხოლოდ სუნის გახსენებასღა შეძლებს: „ვიგონებდი მის გაფართოებულ თვალებს, სიბრაზისაგან მოღრეცილ პირს, მაგრამ ეს თვალები, ეს პირი… მაინც ცალ-ცალკე იყვნენ და ვერაფრით ვერ გამეერთიანებინა… საკვირველი იყო, მაგრამ მამისა ყველაზე მეტად სუნი მახსოვდა“. გასაოცარი აღწერაა, ექვსი წლის ბიჭის მეხსიერებაში ჩარჩენილი სიმწრის, ტკივილისა და უსუსურობისაგან დაშლილი სახე მამისა, რომლის გამთლიანებაც ვერ შეძლო „ბავშვობაში სიჭაბუკის ტვირთწამოწეულმა“ ბიჭმა. ეს სახე არ ეკუთვნის ერთ კონკრეტულ ადამიანს, ვინც „ლტოლვილთა უღელტეხილი“ გამოიარა, ვინც 90-იანი წლები სამშობლოდან გაქცევის გარეშე, მასთან ერთად გადაიტანა თავისი ომებით, შიმშილით, სიცივით. დამეთანხმებით, სამწუხაროდ, ასეთ სახეებს ყველგან შეხვდებოდით… ზემოთ ჩვენ უკვე ვთქვით, რომ ბიჭს იმდენად გზისა და აფხაზების შიში არა აქვს, რამდენადაც იმისა, „თუ რა დახვდება იქ“, იქ კი ისეთი რამ ხვდება, რომ „გახევებული დგას და აღარ იცის როგორ მოიქცეს…“ ვერ ხვდება „სად წავიდა იმდენი ხალხი“, „უეცრად ჩვენი სადარბაზოდან ვიღაც შაოსანი დედაბერი გამობრუცუნდა“ და ბიჭი „რაღაც სასწაულის ძალით იცნობს“ ძველ მეზობელს; „იმავე სასწაულის ძალით სახელიც გაახსენდება…“, ისიც იცნობს: „ნენა, ქეთოსი ხარ ბიჭო შეენ?!“ და მოხუცი, უპირველეს ყოვლისა, იმას ჰკითხავს ცოცხალია თუ არა ქეთო — ომის შემდგომ ეს ლოგიკური შეკითხვაა. სწორედ მარო ბებოსაგან შეიტყობს, რომ მამამისმა ცოლი შეირთო, „მომვლელი ხო ჭირდებოდა ავადმყოფ კაცს…“ იქვე გაამართლებს მის საქციელს. ადვილი წარმოსადგენია ისედაც გახევებული ბავშვი რა დღეში აღმოჩნდებოდა: „სანამ არ ჩავახველე, კრინტი ვერ დავძარი… ერთხანს ჩუმად ვიდექით“. ბოლოს ისევ ბავშვი მოვა გონს, რადგან გაახსენდება, რომ წასასვლელია. მოხუცი გადაირევა — „არ გაგიშობ… ჩაის დაგალევიებ, კვერცხს მოგიხარშავ… თლათ დაღუპული კი არ ვართ!“, მაგრამ ჩაისა და მოხარშული კვერცხის გარდა სხვა რამეს რომ ვერ სთავაზობს სტუმარს და ბიჭის ზურგჩანთიდან ამოღებული „ხალვის დანახვაზე თვალები რომ გაუბრწყინდება“, მკითხველისათვის ადვილი წარმოსადგენია თუ რამდენადაა იქ ჩარჩენილი მოსახლეობა „დაღუპული“.
ბიჭი მაინც ინტერესდება თუ ვინ მოიყვანა მამამისმა და იმასაც გაიგებს, რომ დებიც ჰყოლია. მან სწორედ ახლა დაკარგა მამა, ახლა, როცა აფხაზი დედინაცვლის წყალობით, მართალია, მამამისი გადარჩა, მაგრამ ოჯახის გამთლიანების იმედი საბოლოოდ მოკვდა ბიჭისთვის, ამიტომ მოხუცის ხვეწნის მიუხედავად, აღარ რჩება მშობლიურ ქალაქსა და მხარეში; კვლავ წვალებ-წვალებით ბრუნდება უკან. მატარებელში ძილი არ ეკარება, იხსენებს ყველას, ვისაც ამ საოცარი მგზავრობისას გადაეყარა, იმასაც, „მაროსთან თავისი კედლის საათი რომ ნახა“, ცოტას ნანობს, რომ არ წამოიღო, „იქნებ დედას გახარებოდა კიდეც, მაგრამ არა უშავს, დედაჩემს თავისი ნიშნობის ბეჭედს მივუტან და მივუგდებ, თავიანთ საქმეს თვითონ მიხედონ“. ამ სიტყვებიდან ნათლად ჩანს, რომ ბავშვისათვის დედ-მამა უკვე აღარაა ოჯახი. თუ თავდაპირველად დედაზე გაბრაზებული ქვეცნობიერად იცავს მამას ბეჭდის წართმევით, ახლა მამის დაკარგვით დათრგუნული გადაწყვეტს „მიუგდოს“ დედას თავისი ნივთი და თითქოს უცხოები იყვნენ მშობლები მისთვის, ისე ფიქრობს: „თავიანთ საქმეს თვითონ მიხედონ“. თავად კი, თავად მატარებლიდან ჩამოსული „პირდაპირ ბაზრობაზე წავა“, სადაც „ორ ოცკაპიკიან“ პარკს და ექვს ცალ წებოს იყიდის და თავის „სარდაფს მიაშურებს“. „მინდოდა გერასიმესთვის მკლავი მიმეკერებინა, მაგრამ აღარაფრის თავი აღარ მქონდა“. ვერ გაამთელა თავისი ბავშვობა, ისევე როგორც ოჯახი, ან რიღას თავი უნდა ჰქონოდა აფხაზეთმოვლილ გმირს?! რომელმაც საკუთარ ბავშვობაში იმოგზაურა და რაც ვერ მოკლა მასში ომმა და უღელტეხილმა, მოკლა იმიტირებულმა მშვიდობამ, იმიტირებულმა გადარჩენამ. სარდაფის სახით მან თავის მარტოობას მიაშურა, მარტოობას, რომელსაც უამრავი „სპილოები, მარტორქები, ჟირაფები, ზებრები, კამეჩები, ლომები, ანტილოპები…“ „შეუვსებდნენ“. „მოდიოდნენ და მოდიოდნენ… სულ ბოლოს ორი გიენაც მოვიდა“.
მწერალი, ჩემი აზრით, აბსოლუტურად ლოგიკურად ასრულებს მოთხრობას — ქუჩისა და მარტოობისათვის განწირული მოზარდის „მომავალი“, ამ სასტიკ ცხოვრებაში, ისეთივე ტრაგიკული დასასრულისათვის არის განწირული, როგორც სოხუმელი და ტყვარჩელელი ბიჭების სიცოცხლე დასრულდა საქართველოს დედაქალაქში; მაგრამ რეჟისორი მაინც ვერ გაიმეტებს გმირს ასეთი სიკვდილისათვის და ფილმი ბიჭის თავდავიწყებული ცეკვით სრულდება, ცეკვით, რომელშიც გმირის განწირული სულის ძახილი ისმის:
„დაკოდილო გულო ყვირი,
ვერც ვერასდროს დადუმდები,
სისხლიანი გზებით ვივლი,
მაგრამ მაინც დავბრუნდები“. (ჯანსულ ჩარკვიანი)
თამარ კობერიძე, სსიპ ვლადიმირ კომაროვის თბილისის ფიზიკა-მათემატიკის №199 საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის წამყვანი მასწავლებელი
გამოყენებული ლიტერატურა: ვახტანგ როდონაია, ქართული ენა და ლიტერატურა, IX კლასის სახელმძღვანელო, გამომცემლობა „სწავლანი“, 2012წ. ინტერნეტრესურსები
