„მადლობა ჟურნალ „მასწავლებელს“, ჟიურის და მადლობა სახლის სხვენში ნაპოვნ მტვრიან აირწინაღს, რომელსაც ამ პანდემიისას შემთხვევით გადავაწყდი“ – ეს სიტყვები ბესო პაპასქუას ეკუთვნის, მასწავლებელს ჯავახეთიდან, რომელიც წლევანდელი კონკურსის „ვწერ მასწავლებლისთვის“ გამარჯვებული გახდა. მისთვის კონკურსის თემა იმდენად ახლობელი აღმოჩნდა, რომ ბევრი ფიქრისა და განსჯის გარეშე დაიწყო მოთხრობის წერა მასწავლებელზე, რომელშიც, როგორც თავად ამბობს, პერსონაჟს, სიკეთისგან დაცლილი სამყაროს პირისპირ აღმოჩენილ მეცხრეკლასელ მოსწავლეს, ასაკისთვის შეუსაბამო ტვირთად დაწოლილ ფიქრებთან და საზრუნავთან ერთად, თავადაც ჩუმად აედევნა და გაჰყვა იმ დასასრულამდე, რომელმაც დაკვირვებულ მასწავლებელსა და მეოცნებე, თითქოს არაფრით გამორჩეულ მოსწავლეს შორის ხიდი ააშენა, ურთიერთობების ხიდი, რომელიც ორივე მხარისთვის ერთ მთლიანობას – სკოლას აერთიანებს.
✔️🔷 რატომ გადაწყვიტეთ კონკურსში მონაწილეობა?
🔹 პირველ რიგში, ალბათ, კონკურსში მონაწილეობის გადაწყვეტილება მიმაღებინა საკონკურსო სტანდარტმა, თემამ, რომელზეც უნდა აგებულიყო ნაწარმოები – უნდა დაგვეწერა მოთხრობა სასკოლო ურთიერთობებზე, მასწავლებელზე, იმ თანამედროვე სასკოლო გარემოზე, რომელსაც კარგად ვიცნობ და გარკვეული გამოცდილება დამიგროვდა სკოლაში ჩემი შვიდწლიანი მუშაობით. ეს იყო ძირითადი მოტივაცია, რის გამოც ჩავერთე კონკურსში. ეს არ არის ჩემი პირველი მოთხრობა, როგორც მწერალსაც მაქვს გარკვეული გამოცდილება – ვარ ორი მცირე რომანის ავტორი, ჩემი მოთხრობები კი, პერიოდულად, ლიტერატურულ ჟურნალებში იბეჭდება, მაგალითად, „არილში“.
✔️🔷 რატომ აირწინაღი?
🔹 რაც შეეხება მოთხრობას, ეს არის იმიტაცია ხიდის, რომელიც შენდება ძალიან უიმედო მდგომარეობაში ჩავარდნილ მოსწავლესა და სკოლას შორის. მიმაჩნია, რომ კარგ მასწავლებელს არანაირი სირთულე არ აშინებს, ცდილობს, ყველაფერი იღონოს, მოსწავლე იხსნას უიმედობისგან. რეალურად, მოთხრობაშიც მთავარი აქცენტი სწორედ მასწავლებლისა და მოსწავლის ურთიერთობაზეა გადატანილი, რომელიც ძალიან რთული პანდემიის პერიოდის ფონზე ვითარდება. მოთხრობის სიუჟეტი აღწერს ერთ მხარეს დარჩენილი მეოცნებე მეცხრეკლასელი ბავშვის ამბავს, რომელიც მარტოა სიკეთისგან დაცლილი სამყაროს პირისპირ, თავისი ასაკისთვის შეუსაბამო ფიქრებით, საზრუნავით და მეორე მხარეს – მასწავლებლის, რომელსაც გამოარჩევს ძალიან მნიშვნელოვანი თვისება (ჩემთვისაც ეს ძალიან მნიშვნელოვანი თვისებაა) – ის ძალიან დაკვირვებულია. აკვირდება, ერთი შეხედვით, თავის ნაკლებად გამორჩეულ მოსწავლეს და მხედველობიდან არ რჩება მის ირგვლივ არც ერთი წვრილმანი და დეტალი. ამიტომ ვამბობ ხოლმე, რომ მოთხრობით ვცადე ერთგვარი იმიტაცია მათ შორის ხიდის შენების, რომელიც, საბოლოო ჯამში, მოთხრობის დასრულებისას აშენდა უიმედო მდგომარეობაში ჩავარდნილ მოსწავლესა და სკოლას შორის. საერთოდ, კარგი მასწავლებლის მისიაც ეს მგონია, ყველაფერი იღონოს იმისთვის, რომ ბავშვები ხელიდან გამოსტაცოს ქუჩას, ბოროტებას და ყველაფერს ცუდს, რაც მათ თავს შეიძლება მოხდეს.
რატომ აირწინაღი? აირწინაღი, პირველ რიგში, არის პანდემიაზე მინიშნება, ანუ ნიღაბია, რომელიც პანდემიისგან გვიცავს. მოთხრობაში პერსონაჟი ბავშვი სხვენში ძველ ყუთში ჩადებულ აირწინაღს იპოვის და ნიღბად გამოიყენებს იმიტომ, რომ ნიღაბი არ აქვს. სინამდვილეში, როცა ქვეყანაში პანდემია ახალი დაწყებული იყო და ნიღბის ტარება აუცილებელი გახდა, ქუჩაში მართლა გამოჩნდა რამდენიმე ადამიანი აირწინაღით. და რაც მთავარია, მე, სრულიად შემთხვევით, სხვენში მართლა ვიპოვე აირწინაღი. ეს აღმოჩნდა შთაგონება ჩემთვის, რომ დავწერდი მოთხრობას, რომელსაც დავარქმევდი „აირწინაღს“. ამ ნაწარმოებით, მცდელობა მქონდა, სამყაროს ცენტრში დამეყენებინა ბავშვი, რომელიც იძულებული იყო ბევრი ეფიქრა და ეზრუნა ისეთ დეტალებზე, რომელზეც, წესით, მისი თანატოლები არ ზრუნავენ და არც ფიქრობენ. თან მას, როგორც მოთხრობის მთავარ გმირს, მივეცი შესაბამისი წიგნი — ასე ვთქვათ, აღვჭურვე დასაცავი იარაღით. ეს წიგნი სხვა რა იქნებოდა, თუ არა ჰეკლბერი ფინი, რომელთანაც თავად, როგორც პერსონაჟი, ძალიან ბევრ საერთოს პოულობს. რადგან ასეთი პერსონაჟი საინტერესოდ მეჩვენებოდა, მერე ფაბულაშიც ძალიან თავისუფლად გაიკვალა გზა, ტექსტზე მუშაობისას ისეთი შეგრძნება დამეუფლა, თითქოს მე მას ჩუმად ავედევნე და დასასრულამდე უკან მივყვებოდი.
✔️🔷 ბესო, რას ასწავლით და, საერთოდ, როგორ მიხვედით მასწავლებლის პროფესიაში?
🔹 ქართულის მასწავლებელი ვარ და ჩემი, როგორც მასწავლებლის კარიერა პროგრამით „ქართული ენა მომავალი წარმატებისთვის“ დაიწყო, მაშინ ასე ერქვა პროგრამას, ახლა „ქართული როგორც მეორე ენა“ – ასე ჰქვია. ამ პროგრამის დამხმარე მასწავლებლად ვმუშაობ ჯავახეთში. თავდაპირველად, პროგრამით, გამაგზავნეს ბორჯომის მუნიციპალიტეტში, ერთი ულამაზესი ტბის პირას გაშენებულ სოფელში – ტაბაწყურში, სადაც ეთნიკური სომხები ცხოვრობენ. მაშინ, 25 წლის ასაკში, ბედნიერი ვიყავი ამ გადაწყვეტილებით, რადგან ძალიან მინდოდა სოფლის სკოლის მასწავლებლობა, ქალაქი არ მაინტერესებდა. სულ ვფიქრობდი, თუ სკოლაში წავიდოდი სამუშაოდ, ეს აუცილებლად იქნებოდა სოფლის სკოლა. ამიტომ, სამხედრო სამსახურის დასრულების შემდეგ, მივიღე გადაწყვეტილება და გამიმართლა, რომ პროგრამაში ჩავერთე. მოკლედ, ბედი ვცადე და ტაბაწყურში გამამწესეს, სადაც ერთი წელი დავყავი. შემდეგ ნინოწმინდის №2 საჯარო სკოლაში გადავედი მასწავლებლად და უკვე 7 წელია, რაც აქეთ ვარ. ჯავახეთში ცხოვრებამ და მუშაობამ საკმაოდ დიდი გამოცდილება მომცა, პირველ რიგში, რა თქმა უნდა, ბავშვებთან ურთიერთობის გამოცდილება და გამიფართოვა თვალსაწიერი. ძალიან განსხვავებულ გარემოში მოვხვდი, იმასთან შედარებით, ვიდრე მანამდე ვცხოვრობდი. დაახლოებით, 2000 მეტრ სიმაღლეზეა ზღვის დონიდან, მე კიდევ მთაში ცხოვრების გამოცდილებაც არ მქონდა. ჩემთვის პროგრამაში გატარებული წლები აღმოჩნდა სხვა ფიქრების საწყისის, ზრდის პერიოდი. რეალურად, ეს არის ეტაპი, რომელიც ორ ნაწილად ყოფს ჩემს ცხოვრებას – ჯავახეთამდე და ჯავახეთთან ერთად.
საერთოდ, მასწავლებლობა იმიტომ მინდოდა, რომ ეს იყო ერთგვარი შესაძლებლობა, შემეცვალა ის, რაც არ მომწონდა. რეალურად, ეს იყო ბიძგი სტანდარტისგან გადახვევის, რაღაც სხვა, ახლის შექმნაში მონაწილეობის. არ ვიცი რამდენად მოვახერხე, მაგრამ, ყოველ შემთხვევაში, ამის მცდელობა მქონდა. ამას ისიც ემატება, რომ ბავშვებთან ურთიერთობა ჩემი საყვარელი საქმიანობაა, არასდროს ის არ არის ცალმხრივი, თუნდაც ცოდნის, გამოცდილების გაცვლის და გაზიარების კუთხით. რაღაცნაირი ცირკულარული ხასიათი აქვს – რამდენსაც გასცემ, ორ იმდენს იღებ მოსწავლეებისგან. ძალიან მეხმარებიან, ხანდახან მათგან წასვლა აღარ მინდა ხოლმე, რაღაცნაირად მინდა, მათ შევაფარო თავი. შემდეგ, კლასებში დაგროვილი ენერგია ბევრ რამეში მშველის და მეხმარება, პრობლემებს გავუმკლავდე. რაც მთავარია (ყველაზე მთავარ ღირსებად მივიჩნევ ამას ჩემში), ვახერხებ, გამომდის მათთან მეგობრობა. და ძალიან მიხარია, რომ ეს მეგობრობა სკოლის დამთავრების შემდეგაც გრძელდება.
✔️🔷 სად დაამთავრეთ სკოლა?
🔹 დავიბადე სოხუმში, 5 წლის ვიყავი, როცა იქაურობა დავტოვეთ და ძალიან ბუნდოვნად მახსენდება სოხუმური დღეები. თუმცა, ის უპირატესობა მაქვს (თუ შეიძლება ამას უპირატესობა დაარქვა), დანარჩენი დევნილებისგან განსხვავებით, რომ მე ვნახე ომის შემდგომი გაპარტახებული სოხუმი. რამდენიმე წლის შემდეგ ჩავედი ბებიას და ბაბუას სანახავად, რომლებიც ომის შემდეგ არ გამოსულან სოხუმიდან, იქ გააგრძელეს ცხოვრება. 14-15 წლის ვიყავი, როცა აფხაზეთში ჩასვლის შესაძლებლობა მომეცა. სოხუმი იყო უკაცრიელი და ძალიან მოწყენილი, რასაკვირველია, ვერ დატოვა იმ ქალაქის შთაბეჭდილება, რომელსაც აღწერდნენ ხოლმე და როგორიც ჩემს წარმოსახვაში იყო, მაგრამ ყველაზე ძვირფასი და მნიშვნელოვანი რაც იქ დამხვდა, ჩემი ბებია და ბაბუა იყვნენ. საერთოდ, ომის შემდეგ, ჩემი ოჯახი ფოთში ცხოვრობდა, დედ-მამა ახლაც იქ მყავს. სკოლაც ფოთში დავამთავრე. პრინციპში, ჩემს „აირწინაღშიც“ სწორედ ის გარემოა მოცემული, რომელსაც მე ასე კარგად ვიცნობ — მოქმედება იქ ვითარდება. აი, ამ ყველაფრის შემდეგ, წავედი სრულიად განსხვავებულ გარემოში. ჯავახეთი, პირველ რიგში, განსხვავებულია მკაცრი კლიმატით, ძალიან ცივი რეგიონია, ალბათ, ყველაზე ცივი საქართველოში; ზამთარი 6-7 თვე გრძელდება და სულ გიწევს ამ მკაცრ კლიმატთან გამკლავება, მაქსიმალურად ცდილობ, თავი დააღწიო ცივ ჯავახურ ღამეებს. რაც შეეხება აქაურ ცხოვრების ტემპს, ესეც ძალიან განსხვავებულია. მე მას ქართულ ტიბეტსაც კი ვეძახი ხოლმე, ყოველ შემთხვევაში, შედარება ნამდვილად შეიძლება. სულ სხვა რიტმია, სულ სხვა ტემპი, მდორე და ზანტი, იმ დანარჩენი საქართველოსგან განსხვავებით, რომელიც ჯავახეთს მიღმა არსებობს. უშუალოდ ნინოწმინდა ისეთი ქალაქია, სადაც, ფაქტობრივად, ყველა ერთმანეთს იცნობს. ამასობაში, მეც საკმაოდ კარგად ვარ ადაპტირებული აქაურ გარემოსთან. მცნობენ ქუჩაშიც და, ძირითადად, ეს ნაცნობობა სკოლიდან მოდის – ან ჩემი ყოფილი მოსწავლეები არიან, ან მათი მშობლები, ან უშუალოდ ახლანდელი მოსწავლეები. თავს კარგად ვგრძნობ მათთან, გავშინაურდი. მეტიც, საინტერესოა აქ ყოფნა, შემოქმედებითი თვალსაზრისითაც გაცილებით გამიფართოვდა თვალსაწიერი, სხვაგვარად ფიქრის შესაძლებლობა მომეცა და ამ ფიქრისთვის – მეტი დრო.
ეს პრიზი ნამდვილად შემიძლია ვთქვა, ჩემთან ერთად, გულწრფელად უხარიათ კოლეგებს, მოსწავლეებს, თემს, ვინც მიცნობს. ყველა მქომაგობდა, მაქსიმალურ მხარდაჭერას ვგრძნობდი კოლეგებისგანაც და ადგილობრივი მაცხოვრებლებისგანაც.
✔️🔷 რა განცდაა ამ პროგრამის მონაწილეობა – ფიქრობთ, რომ ქვეყნისთვის და ეთნიკური უმცირესობებისთვის მნიშვნელოვან საქმეს აკეთებთ?
ეს მართლა ასეა. ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში ძალიან განსხვავებული გარემო იყო, ვიდრე პროგრამები შეიქმნებოდა. ახლა მართლა რადიკალურად შეიცვალა მდგომარეობა, რა თქმა უნდა, სასიკეთოდ. ჩემს ჯავახეთს რაც შეეხება, აქ, ჩემ გარდა, ძალიან ბევრი მასწავლებელია პროგრამით ჩამოსული, ასევე, ასწავლიან ძალიან კარგი ადგილობრივი კადრები. თუმცა, ყურადღებას ჩამოსულ მასწავლებლებზე იმიტომ ვამახვილებ, რომ მიუჩვეველი არიან გარემოს. ჩვენი როლი მართლა ძალიან მნიშვნელოვანია სახელმწიფოებრივი საქმის კეთების თვალსაზრისით. კონკრეტულად ეს პროგრამა კი, ძალიან ეფექტური შესაძლებლობა აღმოჩნდა თუნდაც იმისთვის, რომ ბიძგი მივცეთ ადგილობრივ მოსწავლეებს, აქვე, ჩვენს ქვეყანაში გააგრძელონ უმაღლესი განათლების მიღება. ეს მიდგომა, მათი მხრიდან, ადრე განსხვავებული იყო, თითქმის უმრავლესობა უმაღლესი განათლების მისაღებად სომხეთში მიდიოდა ან რუსეთისკენ ეჭირა თვალი. ახლა ცდილობენ, სწავლა ჩვენს უმაღლეს სასწავლებლებში გააგრძელონ. რაც მთავარია, კომუნიკაციის პრობლემა ჰქონდათ, პირდაპირი მნიშვნელობით, ახლა, ამ თაობაში ეს პრობლემაც მეტ-ნაკლებად მოხსნილია. უკვე ბევრი ჩემი ყოფილი მოსწავლე აბარებს, თუნდაც, თბილისში, უმაღლეს სასწავლებლებში, იქ კიდევ გაძლიერებულად სწავლობენ სახელმწიფო ენას და მერე თავის რეგიონს უბრუნდებიან უმაღლესი განათლებით.
ახალგაზრდებმა, მათი მშობლების თაობისგან განსხვავებით, უკეთ იციან სახელმწიფო ენა და, რაც მთავარია, გააზრებული აქვთ ამის მნიშვნელობაც. წლების წინ, ამის თქმა გამიჭირდებოდა, აქ ქართული არავინ იცოდა ან საიდან უნდა ესწავლათ, საერთოდ იზოლირებულია, თითქოს მოწყვეტილია რეგიონი საქართველოს. ვფიქრობ, ამ პროგრამის უმთავრესი ღირსებაც სწორედ ეს არის — ხელი შეუწყო ინტეგრაციას, მოქალაქეების სახელმწიფოებრივი აზროვნების ჩამოყალიბებას.
✔️🔷 რადგან უშუალოდ განათლების სისტემის ეპიცენტრში ხართ და კარგად იცნობთ სასკოლო განათლებას, მით უფრო რეგიონში, რას დაასახელებთ ყველაზე მთავარ გამოწვევად?
🔹 როგორ გითხრათ, გამოწვევა შეიძლება ბევრია ჩვენს განათლების სისტემაში, რეალურად სისტემა ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესშია, მუდმივად რეფორმები მიმდინარეობს. თუმცა, ამ პირობებში, ჩემი თვალთახედვით, ყველაზე დიდი გამოწვევა მაინც პანდემიას უკავშირდება. მოთხრობაშიც ხომ ამაზე ვაკეთებ აქცენტს. ამ ვითარებაში, ნომერ პირველ პრობლემად განათლებაზე ხელმისაწვდომობა გამოიკვეთა – სამწუხაროდ, ყველას არ ჰქონდა თანაბარი შესაძლებლობა, ჩართულიყო დისტანციურ სწავლებაში. ბავშვები სასწავლო პროცესის მიღმა დარჩნენ. არ ვიცი მათი რიცხვი, მაგრამ ერთი რამ ვიცი, თუნდაც ერთმა მოსწავლემ რომ ვერ მოახერხოს თიმსში ჩართვა, ეს უკვე სერიოზული დანაკარგია ქვეყნისთვის. ამიტომ, ამ ბოლო დროის ყველაზე დიდი გამოწვევად მაინც ამას დავასახელებ, თან, რეალურად, ისევ ამ რეჟიმში ვართ და, სამწუხაროდ, არც ის ვიცით რამდენ ხანს გაგრძელდება ასეთი მდგომარეობა.
✔️🔷 ყველაზე მთავარი თვისება რა აღმოაჩინეთ, რაც მასწავლებლისთვის აუცილებელია?
🔹 მასწავლებელს, პირველ რიგში, უნდა უყვარდეს ბავშვები. ეს პირველი ნიშანია, რომელსაც ის უნდა აკმაყოფილებდეს. პრინციპში, პროფესიონალიზმიც ამაში გამოიხატება და ამ ნიშნით უნდა იღებდნენ სკოლები მასწავლებელს. არ ვიცი რამდენად შესაძლებელია ამის გამოცნობა, მაგრამ, ჩემი აზრით, ეს უპირველესი თვისებაა, რომელიც მასწავლებელს უნდა ჰქონდეს.
✔️🔷 ჩვენს სახელმწიფოში რა არის ყველაზე დიდი პრობლემა ახალგაზრდებისთვის, რეგიონის ჭრილში, რა ხელშეწყობა სჭირდებათ, მაგალითად, ჯავახეთის ახალგაზრდებს?
🔹 მე მგონი, ამ კუთხით ბევრი სამუშაოა, რადგან შესაძლებლობები ძალიან მწირია, განსაკუთრებით პერიფერიებში, დიდ ქალაქებში ახალგაზრდების შესაძლებლობების რეალიზება მეტად არის შესაძლებელი. ამას ვამბობ თუნდაც ნინოწმინდის კვალობაზე, ფაქტობრივად, აქ არაფერია იმისთვის, ახალგაზრდამ, სწავლის გარდა, იპოვოს სხვა საშუალება, რომ საკუთარი შესაძლებლობებით რეალიზდეს ან სხვა სფეროში დაიხარჯოს, თუნდაც გაერთოს. სახელმწიფო ვერ უზრუნველყოფს ახალგაზრდების ხელშეწყობას ისე, როგორც უნდა უზრუნველყოფდეს. თუმცა, მცირე სიკეთეებიც არის, რაღაც თითქოს კეთდება და იმედია, მდგომარეობა ამ კუთხითაც გაუმჯობესდება.
✔️🔷 რაიმეს დამატება ხომ არ გსურთ?
🔹 პირველ რიგში, ჩემს მოსწავლეებს და საერთოდ ყველა მოსწავლეს ვუსურვებ დიდ წარმატებას. სულ ვცდილობ, მათ შემართება გავუათკეცო, დავეხმარო იმაში, რომ მეტად იყვნენ ორიენტირებული და მოტივირებული სწავლაზე, წინსვლაზე, განვითარებაზე, მნიშვნელობა არ აქვს რა სფერო იქნება. ზოგიერთი მოსწავლე ჩემი საგნის მიმართ იჩენს განსაკუთრებულ ინტერესს, ნაწილი — სხვა საგნების ან სპორტის მიმართ. ეს მათი ასპარეზია და ვურჩევ ამ ასპარეზზე მაქსიმალურად დაიხარჯონ იმისთვის, რომ იყვნენ წარმატებულები.
✔️🔷 თავიდან რომ იწყებდეთ, წახვიდოდით ჯავახეთში და შეუდგებოდით ამ რთულ პროფესიას რთულ რეგიონში?
აუცილებლად, დაუფიქრებლად ავირჩევდი იმავე გზას, რადგან ჯავახეთმა დიდი გამოცდილება შემძინა და ბევრ რამეზე დამაფიქრა.
ესაუბრა ლალი ჯელაძე
