როგორც ცნობილია, მოქმედი კანონმდებლობით, მუნიციპალიტეტებს სკოლამდელი განათლების დაწესებულებების ეტაპობრივი ავტორიზაცია 2021 წლის 31 დეკემბრამდე უნდა დაესრულებინათ. აღმოჩნდა, რომ ეს პროცესი ბევრ გამოწვევასთან იყო დაკავშირებული და მეტ დროს მოითხოვდა, ამდენად მისი დასრულება 2030 წლამდე გადაიდო. ავტორიზაციის გადავადებამ აზრთა სხვადასხვაობა გამოიწვია, საზოგადოების ნაწილი ეჭვობს, რომ პროცესის 2030 წლის პირველ იანვრამდე გაგრძელება ხომ არ ნიშნავს, გარკვეული დროით, ამ საკითხის დღის წესრიგიდან მოხსნას.
სკოლამდელი განათლების მკვლევარი, განათლების პოლიტიკის დოქტორანტი თეკლე კაპანაძე ამბობს, რომ საჯარო ბაგა-ბაღების ავტორიზაცია ჯერ კიდევ 2018 წლის ბოლოსთვის, ხოლო შემდგომ 2021 წლის 31 დეკემბერს უნდა დასრულებულიყო, თუმცა აღნიშული ვადების დაცვა ვერ მოხერხდა. „ადრეული და სკოლამდელი განათლების ავტორიზაციის პირობები უნდა მოიცავდეს სხვადასხვა მიმართულებას: ინფრასტრუქტურა, შენობა-ნაგებობა, აღჭურვილობა, სანიტარიულ-ჰიგიენური ნორმები, კვების ორგანიზება, აღმზრდელ-პედაგოგთა კვალიფიკაცია. იმისთვის, რომ თვითმმართველობებს ეს პროცესი დაეწყოთ, უნდა ჰქონოდათ შესაბამისი ტექნიკური რეგლამენტი, მოეხდინათ მონიტორინგის ჯგუფების ფორმირება, შესაბამისი ადამიანური რესურსის გადამზადება და შეედგინათ ამ პროცედურებისთვის საჭირო როგორც ფინანსური, ასევე პროგრამული დღის წესრიგი. ჩემთვის, ამის დაკმაყოფილება, ეროვნულ დონეზე და 4 წლის ვადაში, თავშივე აჩენდა კითხვის ნიშნებს. იმ შემთხვევაში, თუ პროცესი ხარისხიანად დაიგეგმებოდა, ავტორიზებას რეალურად რამდენი ბაღი გაივლიდა და გაუძლებდა თუ არა სისტემა ჯგუფებში ისედაც მცირე რაოდენობის ადგილების გარკვეული ვადით კიდევ უფრო შემცირებას?! არ უნდა დაგვავიწყდეს პანდემიით გამოწვეული ლოქდაუნიც.“ — ამბობს თეკლე კაპანაძე.
განათლების კომიტეტში გადავადებას იმით ამართლებენ, რომ ეტაპობრივად გაწერილი პროცესი სიღრმისეულ რეფორმას გულისხმობს და ამ დროის განმავლობაში მუნიციპალიტეტებს გარკვეული ინსტიტუციური გამოცდილება დაუგროვდებათ, რაც მათ ადრეული და სკოლამდელი აღზრდის დაწესებულებების ავტორიზაციის პროცესის ეფექტურად განხორციელებაში დაეხმარება. 2022 წელს დაწყებული ბაღების ავტორიზაცია, ეტაპობრივად, 2030 წლის პირველ იანვრამდე გაიწერა. შესაბამისი ცვლილება შედის კანონში „ადრეული და სკოლამდელი აღზრდისა და განათლების შესახებ“. კანონპროექტის თანახმად, გარდამავალ პერიოდში, ადრეული და სკოლამდელი აღზრდისა და განათლების დაწესებულებების ავტორიზაციას განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტრი განახორციელებს. მთავრობის დადგენილებით, დამტკიცდება ბაღების ავტორიზაციის, ასევე, მისი შეჩერებისა და შეწყვეტის დროებითი წესი და პროცედურები.
ქალბატონი თეკლე, ჩვენთან საუბრისას, ამბობს, რომ ამ თემის ირგვლივ საბავშვო ბაღების სპეციალისტების სოციალურ ჯგუფებში აზრთა სხვადასხვაობაა. პროცედურების რამდენჯერმე გადავადებამ, ბუნებრივია, გამოიწვია საბავშვო ბაღების თანამშრომლების უნდობლობა სისტემის მიმართ. ბევრი ფიქრობს, რომ ეს მორიგი დაპირებაა, რომელიც ისევე არ შესრულდება, როგორც აღმზრდელ/პედაგოგების ანაზღაურების ღირსეულ მინიმუმამდე აწევის საკითხი.
„როდესაც გავიგე, რომ ამ საკითხის 2030 წლამდე გადავადება განიხილება, დავინტერესდი პროცესის დღის წესრიგით. ახალი გეგმით, 2022 წელს შეიქმნება ბაღების ელექტრონული ბაზა და შემუშავდება ავტორიზაციის სტანდარტები; მომდევნო წელს შეიქმნება თვითშეფასების ელექტრონული სისტემა, სადაც დაწესებულებები ახალი სტანდარტების მიხედვით გაივლიან თვითშეფასების პროცესს; 2024 წელს განიხილება ბაღების საჭიროებები და შემუშავდება რეკომენდაციები. 2025-30 წლებში კი, განხორციელდება ეტაპობრივი ავტორიზაცია. ამასთან, პროცესში ერთვება განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტრი. ჩემთვის ეს ყველაფერი ნიშნავს არა საკითხის დღის წესრიგიდან მოხსნას, არამედ პირიქით, ეს პროცედურები უფრო მეტად რეალისტური მეჩვენება, ვიდრე აქამდე დაპირებული ცვლილებები. ახლა მნიშვნელოვანია საკითხის მონიტორინგი. 2022 წელი კარს მოგვადგა, იმედი მაქვს მთავრობა ამჯერად მაინც შეასრულებს დანაპირებს.“
მოკლედ გაგაცნობთ კანონპროექტის ძირითად დებულებებს (რას მოიაზრებს ავტორიზაციის, მისი შეჩერებისა და შეწყვეტის წესი): პირველადი რეგისტრაციის მიზნით, 2022 წლის პირველ ივლისს, ამუშავდება შესაბამისი ელექტრონული სისტემა და სტატუსის მოპოვების მიზნით, დაწესებულებებმა რეგისტრაცია 2022 წლის პირველი ივლისიდან, არაუგვიანეს, 2023 წლის პირველ იანვრამდე უნდა გაიარონ. ამის შემდეგ, 2024 წლის პირველ იანვრამდე, რეგისტრირებული დაწესებულებები ვალდებული იქნებიან, განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნულ ცენტრში წარადგინონ თვითშეფასება, დროებითი წესის შესაბამისად. თვითშეფასების ანალიზზე დაყრდნობით, განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტრის წინადადების საფუძველზე, 2024 წლის პირველ ოქტომბრამდე, განათლების მინისტრის ბრძანებით, დამტკიცდება რეგისტრირებული დაწესებულებების ავტორიზაციის გავლის გრაფიკი. დაწესებულებას, რომელიც 2024 წლის პირველ იანვრამდე არ წარადგენს თვითშეფასებას ან დადგენილ ვადაში — ავტორიზაციის განაცხადს, ადრეული და სკოლამდელი აღზრდისა და განათლების მიმართულებით საქმიანობის უფლება გაუუქმდება.
ბუნებრივია, ჩნდება კითხვები თვითშეფასებასთან დაკავშირებითაც, რამდენად ასახავს რეალურ ვითარებას ის თვითშეფასება, რომლის ანალიზზე დაყრდნობითაც უნდა შემუშავდეს რეგისტრირებული დაწესებულებების ავტორიზაციის გავლის გრაფიკი და ხომ არ გამოიწვევს გრაფიკისა და რეალობის აცდენა დამატებით პრობლემებს. ამ საკითხზე საუბრისას, თეკლე კაპანაძემ, 2018 წელს, გაეროს ბავშვთა ფონდის მიერ გამოქვეყნებული საქართველოში სკოლამდელი განათლების ხარისხის კვლევის შედეგები შეგვახსენა. დოკუმენტში აღნიშულია, რომ საბავშვო ბაღების პერსონალისთვის მუდმივი მონიტორინგი ქმნის სტრესულ გარემოს, რაც მათი მუშაობის ხარისხზე აისახება და შედეგად, ბავშვებზეც. ხშირად, საბავშვო ბაღებს არც უფლებამოსილება აქვთ და არც რესურსები საიმისოდ, რომ შეასრულონ რეკომენდაციები ან გადაჭრან პრობლემები, ამიტომ კონტროლი და მონიტორინგი ფორმალობად მიიჩნევა, როგორც ბიუროკრატიული და ზედაპირული სისტემა, რომელიც მათ რეალურად არ ეხმარება განვითარებაში, საგანმანათლებლო პროცესისა და გარემოს გაუმჯობესებაში. „უნდა ვიმუშაოთ, რომ ზემდგომ ორგანოებსა და საბავშვო ბაღების პერსონალს შორის ნდობა გაიზარდოს. იმ შემთხვევაში, თუ მე, ბაღის ადმინისტრაციას, მეცოდინება, რომ ჩემი დაწესებულების ობიექტური თვითშეფასება ჩემი სამუშაო პირობების ხარისხის გაუმჯობესების ინსტრუმენტი იქნება და არა სადამსჯელო დოკუმენტი, რის საფუძველზეც, შესაძლოა, პოზიციიდან მომხსნან, ცხადია ჩემი, როგორც პროცესის მონაწილე ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი რგოლის როლი იზრდება, სცდება ფორმალობებს. უნდა გვესმოდეს, რომ ამ თვითშეფასებებზე დაშენდება საქართველოში ადრეული და სკოლამდელი განათლების ხარისხი, რაც თითოეული ბავშვის კეთილდღეობაზე აისახება. გრძელვადიან პერსპექტივაში, საბავშვო ბაღის ერთი დირექტორისა და რამდენიმე მასწავლებლის კეთილსინდისიერებასა და პროფესიონალიზმზე დგას ჩვენი ქვეყნის მომავალი.“
რაც შეეხება დაწესებულებას, რომელიც 2022 წლის პირველ ივლისამდე არ საქმიანობდა ადრეული და სკოლამდელი აღზრდისა და განათლების დაწესებულების სახით და სტატუსის მოპოვების სურვილი ექნება, გარდამავალ პერიოდში, ავტორიზაციის პროცედურას დროებითი წესის შესაბამისად გაივლის. იგივე წესი გავრცელდება ავტორიზაციაზე უარის თქმის შემთხვევაში — ხელახალი განაცხადის წარდგენის ან განსაზღვრულ შემთხვევებში — საქმიანობის უფლების გაუქმებისას. ადრეული და სკოლამდელი აღზრდისა და განათლების დაწესებულებების ავტორიზაციის საბჭო მიიღებს გადაწყვეტილებას: ავტორიზაციის მინიჭების შესახებ; ავტორიზაციაზე უარის თქმის შესახებ; ავტორიზაციის გაუქმების შესახებ; ავტორიზაციის შეჩერების შესახებ.
განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტრი, გარდამავალ პერიოდში, ვალდებული იქნება, დაწესებულების სააღმზრდელო-საგანმანათლებლო პროგრამაში ჩართული, არანაკლებ, 10 ბავშვის მშობლების/კანონიერი წარმომადგენლების მოთხოვნით, განახორციელოს ამ დაწესებულების მონიტორინგი.
საბჭოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების მნიშვნელობიდან გამომდინარე, საინტერესოა ადრეული და სკოლამდელი აღზრდისა და განათლების დაწესებულებების ავტორიზაციის საბჭოს შემადგენლობა. თეკლე კაპანაძეს ვკითხეთ, ვინ უნდა იყოს, მისი აზრით, საბჭოს წევრი და ზოგადად, რას იტყოდა ავტორიზაციის საბჭოსთან დაკავშირებით. „ვფიქრობ, ავტორიზაციის საბჭოს წევრებად უნდა მოიაზრებოდნენ ადრეული და სკოლამდელი განათლების სექტორში მოქმედი დაინტერესებული მხარეები — არასამთავრობო/კერძო ორგანიზაციები, ექსპერტები და საბავშვო ბაღის სპეციალისტები, თვითმმართველობების შესაბამისი სტრუქტურის წარმომადგენლები, აღმზრდელები/პედაგოგები, მშობლები, ბაღის ადმინისტრაციის წარმომადგენლები. რადგან განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტრიდან ამ პროცესის თვითმმართველობების/ბაღების დონეზე ორგანიზება პირველია და კომპეტენტური კადრების სიმწირეც გვაქვს, ეს ყველაფერი დროს მოითხოვს და ჩვენი საზოგადოებისთვის გარკვეული ექსპერიმენტიც შეიძლება იყოს. თუმცა, ვფიქრობ, გარე შეფასების პროცესში ფართო მასების ჩართვა საბავშვო ბაღებში ხარისხის განვითარების უალტერნატივო შესაძლებლობაა.“ — ამბობს სკოლამდელი განათლების მკვლევარი.
კანონპროექტის განმარტებით ბარათში წერია, რომ ავტორიზაცია შეეხება როგორც 1647 საჯარო ბაღს, რომელიც 158 062 ბავშვს უწევს მომსახურებას, ასევე იმ კერძო ბაგა-ბაღებს, რომლებსაც ადრეული აღზრდისა და განათლების ან/და სკოლამდელი აღზრდისა და განათლების დაწესებულების სტატუსი არ გააჩნიათ და დარჩენილი არიან საგანმანათლებლო რეგულირების მიღმა. ასევე, წერია, რომ ავტორიზაციის პროცესი როგორც საჯარო, ისე კერძო სკოლამდელი აღზრდისა და განათლების დაწესებულებებში კიდევ უფრო გააძლიერებს შემდეგ მიმართულებებს:
☑️ აღსაზრდელთა ჯანმრთელობის, ფიზიკური და ფსიქოლოგიური უსაფრთხოების დაცვას;
☑️ ბავშვის მრავალმხრივ განვითარებაზე ორიენტირებული სასწავლო მეთოდოლოგიების გამოყენებას;
☑️ აღსაზრდელთა განვითარებაზე ორიენტურებული ფიზიკური და სოციალური გარემოს ფორმირებას;
☑️ აღსაზრდელთა საუკეთესო ინტერესებზე ორიენტირებული აღმზრდელობითი პროცესის წარმართვას;
☑️ აღმზრდელობითი და საგანმანათლებლო პროცესის ინკლუზიურობას.
დღეს, როგორც ვიცით, საგანმანათლებლო რეგულირების მიღმა ადრეული განათლების ბევრი დაწესებულებაა დარჩენილი, რამდენად შეეხება მათ რეალურად ეს ცვლილება, შესაძლებელია თუ არა საჯარო და კერძო ბაღების ერთიან სისტემაში მოქცევა. ქალბატონი თეკლე ამბობს, რომ დღეს კერძო ბაღების აღრიცხვის მონაცემებიც კი არ არსებობს. არ ვიცით რამდენი კერძო დაწესებულებაა საქართველოში, რამდენი ბავშვი იღებს მათ მომსახურებას და რამდენი მასწავლებელია ამ პროცესში ჩართული. რა თქმა უნდა, ეს გარკვეულ პრობლემებს ქმნის. „სამწუხაროა, რომ სახელმწიფო ვაუჩერი კერძო სექტორში ჩართულ ბავშვს თან არ მიჰყვება და მისი გამოყენება მხოლოდ საჯარო ბაღებშია შესაძლებელი. საჯარო სექტორში კი ადგილები არ არის საკმარისი. აქ კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება განათლების საყოველთაო ხელმისაწვდომობის პრობლემა. რა გამოდის, რომ სახელმწიფო მხოლოდ იმ ბავშვის ინტერესებს აღიარებს, რომელიც საჯარო საგანმანათლებლო დაწესებულებაში დადის? უსამართლობაა. იმ შემთხვევაში, თუ კერძო დაწესებულებებს საჯარო სისტემაში მოვაქცევთ, შევზღუდავთ მათ ინოვაციურობასაც. დღეს უკვე გვაქვს სკოლამდელი ალტერნატიული აღზრდის მეთოდებით მომუშავე კერძო დაწესებულებები, რომლებიც მშობლების კონკრეტული სეგმენტისთვის მისაღებია. მნიშვნელოვანია არსებობდეს მრავალფეროვანი მიდგომები და კონკურენცია. ვფიქრობ, კერძო დაწესებულებისთვის უნდა არსებობდეს რეგლამენტი, რომლის დაკმაყოფილების შემთხვევაშიც შეძლებს ოპერირების დაწყებას. ადმინისტრაცია თავად უნდა წყვეტდეს გაიაროს თუ არა ავტორიზაციის პროცედურის ციკლი, მაგალითად, ყოველ 5 წელიწადში ერთხელ. ეს პროცედურა უნდა იყოს გარე შეფასების ნაწილი, ფასიანი და ხარისხის განვითარებაზე ორიენტირებული. ამ დროს მას, შესაძლოა, უნდოდეს დაიქირაოს საერთაშორისო ორგანიზაციაც. კერძო სექტორისთვის ეს პროცესი პრესტიჟის ნაწილი უნდა გახდეს. ავტორიზაციის წესი, ამ ნაწილში, უნდა განსხვავდებოდეს თუ არა სტანდარტული მიდგომების საბავშვო ბაღების ავტორიზაციის წესისგან იმაზეა დამოკიდებული, თუ რამდენად შეზღუდავს ის სწავლების მრავალფეროვნების კომპონენტს.“
აქვე არ უნდა დაგვავიწყდეს არაქართულენოვან რეგიონებში მდებარე დაწესებულებები, რაც ცალკე პრობლემაა, ალბათ… განათლების ექსპერტი ამბობს, რომ ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში სკოლამდელი დაწესებულებების ხარისხის მართვა ალბათ უფრო გამოწვევაა, რასაც განსაკუთრებული მხარდაჭერა სჭირდება.
ადრეულ და სკოლამდელ განათლებაზე საუბრისას, საქართველოს პარლამენტში, მინისტრის საათის ფორმატში, განათლებისა და მეცნიერების მინისტრმა, მიხეილ ჩხენკელმა აღნიშნა, რომ 2021 წელს, სისტემაში პირველად, სკოლამდელი განათლების დაწესებულებებში, ბილინგვური განათლების დანერგვა დაიწყო, მიმდინარეობს განმავითარებელი და საგანმანათლებლო რესურსების შემუშავება, ქვემო ქართლისა და სამცხე-ჯავახეთის ტერიტორიაზე არსებულ ბაღებში უკვე დაწყებულია პროგრამის პილოტირება.
მინისტრმა ასევე განაცხადა, რომ შვიდ სახელმწიფო უნივერსიტეტს, პროგრამული აკრედიტაციისთვის, მომზადებული აქვს სკოლამდელი განათლების საბაკალავრო პროგრამები, რომლითაც აღმზრდელ-პედაგოგები მომზადდებიან, ხოლო პროფესიული საგანმანათლებლო დაწესებულებები აღმზრდელის უმაღლეს პროფესიულ პროგრამებს განახორციელებენ. აღნიშნა ისიც, რომ დაგეგმილია აღმზრდელი პედაგოგის სახელფასო პოლიტიკისა და პროფესიული განვითარების სისტემის შემუშავება, რომ ახალი თაობის აღმზრდელ პედაგოგებს განახლებული სახელფასო პოლიტიკა და პროფესიული განვითარების მოქნილი სისტემა დახვდეთ.
ადრეული და სკოლამდელი დაწესებულებების თვითშეფასება და მათი ეტაპობრივი ავტორიზაცია, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტრის მიერ განხორციელდება, რა თქმა უნდა, ადგილობრივი მუნიციპალიტეტების აქტიური ჩართულობით. რამდენად ეფექტურია სკოლამდელი აღზრდის დაწესებულებების ადგილობრივი მუნიციპალიტეტების დაქვემდებარებაში ყოფნის არსებული სისტემა და ხომ არ უნდა შეიცვალოს ახლით — ამ შეკითხვით დავასრულეთ თეკლე კაპანაძესთან საუბარი. „არის მოსაზრება, რომ ავტორიზაციის მიმნიჭებლის ცვლილება ცენტრალიზებისკენ წაიყვანს ადრეული და სკოლამდელი განათლების სისტემას, რაც ლოგიკას მოკლებული არ არის. მეორე მხრივ, ემპირიული დაკვირვებით ჩანს, რომ თვითმმართველობებზე მიბმული მართვის ეფექტიანობა რეგიონების მიხედვით განსხვავდება, რაც ასევე ბუნებრივია დაფინანსებისა თუ სხვა საკითხების გამო (გაზრდილი ნეპოტიზმი). რომ ვხედავდეთ, სერვისის მიწოდების ხარისხის მაჩვენებელი თანამედროვე სტანდარტის საშუალო და მაქსიმალურ მონაცემებს შორის ვარირებს, ჩემთვისაც მიუღებელი იქნებოდა შეფასების სისტემაში სახელმწიფო ინსტიტუციის ჩართვა. ვფიქრობ, მაქსიმალურად უნდა ვეცადოთ, მთელი ეს 9-10-წლიანი პერიოდი გამოვიყენოთ არა თვითმმართველობების როლის ჩამოხსნის, არამედ მათი სტრუქტურული ერთეულების გადამზადებისთვის. უფრო მეტიც, გრძელვადიან პერსპექტივაში მნიშვნელოვანია, გაძლიერდეს ადრეული და სკოლამდელი დაწესებულებების ავტონომიურობა ბიუჯეტის, ადამიანური რესურსებისა და საგანმანათლებლო კომპონენტის მართვის საკითხში.“ — ასეთია სკოლამდელი განათლების ექსპერტის მოსაზრება. იგი იმედს გამოთქვამს, რომ ახალი რეგლამენტის დამტკიცების შემთხვევაში, პროცესის განხორციელებაზე პასუხისმგებელი პირები მაღალი პროფესიონალიზმით მიუდგებიან საკითხს, პერიოდულად შუალედურ ანგარიშებს გამოაქვეყნებენ და პირველადი პროცესის დასრულების შემდეგ, გვექნება უფრო მეტად რეალისტური მონაცემები, რის მიხედვითაც მოხდება ადრეული და სკოლამდელი განათლების პოლიტიკის გადახედვა.
განათლების მართვის საინფორმაციო სისტემის ინფორმაციით, პროექტის ღირებულება, 2022 წლიდან 2030 წლამდე, 5 957 450 ლარს შეადგენს. კანონპროექტით გათვალისწინებული ხარჯების დაფინანსების წყაროა სახელმწიფო ბიუჯეტი, კერძოდ, განათლების მართვის საინფორმაციო სისტემისა და განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტრის ბიუჯეტები.
