გვინდა იმ სკოლის შესახებ გიამბოთ, რომელიც დღეს ერთ-ერთი გამორჩეულია, როგორც თანამედროვე სტანდარტების შესაბამისი და რომლის აშენება, 2017 წელს, ამ სოფლის მკვიდრმა, ბიზნესმენმა ძმებმა ითავეს. 4 მილიონი ლარის ღირებულების, ყოველმხრივ აღჭურვილი სასწავლო დაწესებულება დედის ხსოვნის პატივსაცემად ააშენეს და მშობლიურ სოფელს სრულიად უანგაროდ დაუტოვეს. შესაშური ქველმოქმედებაა, რომლის დარი, ჩვენი ქვეყნის ისტორიაში, თითზე ჩამოსათვლელად თუ მოიპოვება, იმ განსხვავებით, რომ ზოგიერთი სახელი შემოგვინახა ისტორიამ, ძმებმა კი თავიანთი ვინაობის გამხელა არ ისურვეს. ყოველ შემთხვევაში დღემდე ასეა.
ეს კუმურდოა, საქართველოს უძველესი მხარის – სამცხე-ჯავახეთის ერთ-ერთი სოფელი ახალქალაქის მუნიციპალიტეტში. ისტორიულ წყაროებში იგი VI საუკუნიდან მოიხსენიება. შუა სოფელში შემორჩენილია ქართული ხუროთმოძღვრების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ძეგლის – X საუკუნის ტაძრის ნანგრევები, რომელიც კულტურულ-საგანმანათლებლო კერაც ყოფილა. აქ მოღვაწე მწიგნობართაგან აღსანიშნავია იოანე კუმურდოელი (Xს), რომელიც შემდეგ სინას მთაზე მოღვაწეობდა, XI საუკუნეში – ზოსიმე და სხვ.
სოფლის მკვიდრთათვის წერა-კითხვის შესწავლაზე ზრუნვა აქ მხოლოდ XX საუკუნის დასაწყისში – 1900 წელს დაწყებულა. მარტიროს ისრაელის ძე ვარდანიანს (მარტიროს აღა) მეზობელი სოფლიდან, ვაჩიანიდან მოუწვევია მასწავლებელი, რომ ადგილობრივებისთვის წერა-კითხვა და არითმეტიკა ესწავლებინა. მეცადინეობები ერთად უტარდებოდათ სხვადასხვა ასაკის ადამიანებს და ისიც, ძირითადად, ზამთრის სეზონზე, სასოფლო-სამეურნეო სამუშაოებისგან თავისუფალ დროს. სწავლება ოთხწლიანი იყო, მსურველთა რაოდენობა ინტენსიურად იზრდებოდა, და როცა 30-ს მიაღწია სკოლამ ორ ცვლაში გააგრძელა მუშაობა.
არა მარტო სწავლა-განათლების, სოფლის ცხოვრებაც, თითქმის შეწყდა ოსმალთა შემოსევის გამო, 1918 წელს. ბევრი ადგილობრივი შეეწირა მომხვდურებთან ბრძოლებს, მათ შორის ქალებიც. როგორც ბაბუა, მარტიროს ვარდანიანი მიყვებოდა, ისიც ამ სკოლაში სწავლობდა. თითქმის დაიცალა სოფელი, რა თქმა უნდა სწავლაც შეწყდა. მხოლოდ 1927 წელს განახლდა კუმურდოში სასწავლო პროცესი ქვით ნაშენ ძველ შენობაში. ახალი სკოლა კი 1927 წელს აშენდა, 5 საკლასო ოთახითა და 5 მასწავლებლით. პასუხისმგებელი პირი იყო სოფლის მკვიდრი ტერდატ ნაჰაპეტიანი, მოგვიანებით, დირექტორიცა და პედაგოგებიც მეზობელი სოფელ ჩანდურიდან იყვნენ. ეს სკოლა, 1960 წლამდე, 7-წლიანი იყო. სოფელში მოსახლეობის მატებამ განაპირობა ის, რომ სახელმწიფოს ძალისხმევით, 1971 წელს, ახალ შენობაში უკვე საშუალო სკოლა ფუნქციონირებდა პარალელური კლასებით და მეცადინეობა სამ ცვლაში მიმდინარეობდა. კუმურდოელები ამ პერიოდს აყვავების ხანად მოვიხსენიებთ, რომელიც, თითქმის, 25 წლის განმავლობაში გაგრძელდა. სამწუხაროდ, სკოლის შენობა, სადაც 400-ზე მეტი მოსწავლე სწავლობდა, ხანძარმა გაანადგურა. კუმურდოელებმა მაშინ თავად იპოვეს გამოსავალი და, როგორც შეძლეს, სოფლის კლუბი სკოლად გადააკეთეს. პატარ-პატარა საკლასო ოთახებად დაყოფილი ნესტიანი შენობა, სადაც გაკვეთილის მსვლელობისას მასწავლებლებს ერთმანეთის ხმა ესმოდათ, სრულიად შეუფერებელი იყო სასწავლო პროცესის სრულფასოვნად წარმართვისათვის, მაგრამ ამ მძიმე ვითარებაში სკოლამ მაინც იმუშავა, ვიდრე კეთილმა ადამიანებმა, 2017 წელს, ეს უძვირფასესი საჩუქარი არ გაგვიკეთეს და „ქვის ხანიდან“ სრულიად სხვა სამყაროში გადმოგვანაცვლეს. მადლობა მათ ამისთვის მომავალი თაობის სახელით, რომელსაც ყველა პირობა აქვს შექმნილი, რომ სრულფასოვანი განათლება მიიღოს.
