ქართველი მასწავლებლის ამერიკული შთაბეჭდილებები
ხულოს რაიონის მეკეიძების საჯარო სკოლის ინგლისური ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი, ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტის ლინგვისტიკის სადოქტორო პროგრამის დოქტორანტი ⇒ როლანდ შავაძე, 14 სექტემბრიდან 29 ოქტომბრამდე, ამერიკის შეერთებულ შტატებში – მონტანას შტატის ქალაქ ბოზმენის სკოლებში იმყოფებოდა ექვსკვირიანი არადიპლომირებული აკადემიური პროგრამით TEA (The Teaching Excellence and Achievement), რომელიც უნიკალურ შესაძლებლობას აძლევს მასწავლებლებს, პროფესიულად განვითარდნენ და სწავლების უნარ-ჩვევები გაიუმჯობესონ.
რა გამოცდილება მიიღო ახალგაზრდა ქართველმა მასწავლებელმა ამერიკელი კოლეგებისგან და რა იყო ყველაზე შთამბეჭდავი ბოზმენის სკოლებში, რის დანერგვასაც მშობლიურ სკოლაში ისურვებდა — ამ თემებზე სასაუბროდ დავუკავშირდით მასწავლებელს ხულოდან. ერთი ჩვეულებრივი ამერიკული სკოლის მაგალითზე, როლანდმა სრული შთაბეჭდილება შეგვიქმნა თუ როგორია ამ კონკრეტულ შტატში სასკოლო განათლება. როგორც ამბობს, სკოლაში ფეხის შედგმისთანავე პირველი, რაც იგრძნო, თავისუფლების სუნია.
ჩვენი სტუმარი ბევრ საინტერესო დეტალსა და საკითხზე გვიყვება, რაც ამერიკულ სკოლებში ნახა და ბოლოს პრობლემებითა და წინააღმდეგობებით სავსე ქართველი მასწავლებლის რეალობას უბრუნდება, მაგრამ უფრო გაბედული და მოტივირებული, ვიდრე ამერიკაში ვიზიტამდე იყო.
გაცვლითი პროგრამა, როგორც შესაძლებლობა
ამერიკის შეერთებული შტატების საელჩო აცხადებს გაცვლით პროგრამას მასწავლებლებისთვის, სადაც ძირითადად უცხო ენის (ინგლისური ენის), მათემატიკისა და საბუნებისმეტყველო მიმართულებების მასწავლებლებს შეუძლიათ მონაწილეობა. წელს, საქართველოდან, სამი კანდიდატი შეგვარჩიეს და გავემგზავრეთ ამერიკის სხვადასხვა შტატში.
შტატებში განაწილებამდე, სხვადასხვა ქვეყნის 120-ივე მონაწილეს ერთობლივ შეხვედრებს უტარებენ ვაშინგტონში. თუმცა, პანდემიიდან გამომდინარე, ეს ასე არ მოხდა (კოვიდ სიტუაციამ ცოტა აურია წესები). ჩვენ პირდაპირ გავემგზავრეთ იმ შტატში, სადაც გაგვანაწილეს, მაგალითად, მე – მონტანას შტატში, სხვები – სხვა შტატებში. აქედან გამომდინარე, არც ის ერთკვირიანი შეხვედრები გვქონია ვაშინგტონში. ამას ისიც დაემატა, რომ რეგულაციების თანახმად, პირველი ერთი კვირა, კარანტინში ვიყავით და ონლაინ შეხვედრები გვიტარდებოდა. მხოლოდ კარანტინის დასრულების შემდეგ დაიწყო პროგრამის ფარგლებში დაგეგმილი აქტიური ღონისძიებები – საგნობრივი ვორქშოპები, შეხვედრები მონტანას სახელმწიფო უნივერსიტეტში, სადაც ოთხი საგნობრივი მიმართულებით გვიტარდებოდა სესიები – ინგლისური, როგორც უცხო ენა, ანუ როგორ ასწავლო თანამედროვე მიდგომებით; სწავლების მეთოდიკა; ასევე ლიდერობის და ინფორმაციული ტექნოლოგიების მიმართულებითაც გვქონდა სესიები. პარალელურად, დაახლოებით, 6-7 დღის განმავლობაში, შესაძლებლობა მოგვეცა, დავსწრებოდით სასწავლო პროცესს საჯარო სკოლებში. პარტნიორი მასწავლებლები საშუალებას გვაძლევდნენ, მათთან ერთად ვყოფილიყავით ჩართული საგაკვეთილო პროცესში და დავკვირვებოდით როგორც სწავლების ფორმას, ისე შეფასების სისტემას, მიდგომებს და ა.შ. ჩამოთვლილ საკითხებზე გვიზიარებდნენ თავიანთ გამოცდილებას და ცოდნას.
რა იყო ყველაზე მნიშვნელოვანი და განსხვავებული მონტანას სკოლაში
ვიდრე მასწავლებელთა კვალიფიკაციას შევეხები, დავიწყოთ ინფრასტრუქტურითა და რესურსებით. სკოლა აღჭურვილია ყველა თანამედროვე ტექნოლოგიით, რაც შეიძლება რომ სასწავლო პროცესში დასჭირდეს მასწავლებელს, სკოლა ყველაფრით და ყველა მიმართულებით უზრუნველყოფს მას. არ აქვს მნიშვნელობა რომელი საგანია, თუკი რაიმე სიახლეა და რაიმე საჭიროება არსებობს, მასწავლებელს ყველაფერი სკოლაში აქვს. ცხადია, სახელმწიფო სკოლებზე ვსაუბრობ.
ეს რომ ასეა, ყველამ ვიცით. მაგრამ, პირველ რიგში, ხაზს გავუსვამ იმას, რომ სკოლები დაყოფილია საფეხურების მიხედვით. ამერიკის სკოლებში, ჩვენგან განსხვავებით, პირველკლასელი და მეთორმეტეკლასელი ერთ სივრცეში არ სწავლობს — ცალ-ცალკეა დაწყებითი, საბაზო და საშუალო სკოლები. მე ბოლო საფეხურის სკოლებში მომიწია ყოფნა. ყველაზე დიდი ყურადღება არჩევითი საგნების სისტემამ მიიქცია. სამწუხაროდ, ჩვენთან ხშირად ხდება ისე, რომ უკვე საშუალო საფეხურზე მყოფი მოსწავლე პროფესიის არჩევის სერიოზული პრობლემის წინაშე დგას. ხშირად ახალგაზრდა უმაღლეს სასწავლებელში ჩარიცხვის ან პირველი კურსის დასრულების შემდეგ, მეტიც, შეიძლება უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ, აღმოაჩენს, რომ არასწორი არჩევანი გააკეთა, რის გამოც მას ფუჭად დაეხარჯა ძალიან ბევრი დრო და მატერიალური რესურსი, ბევრი დანაკარგი აქვს და პროფესიაში არ შემდგარია. ამერიკული სკოლები, სწავლის პერიოდში, სთავაზობს მოსწავლეს, გააზრებულად იპოვოს მისთვის სასურველი მომავალი პროფესია, დაწყებული კულინარიიდან დამთავრებული საინჟინრო მიმართულებებით; აირჩიოს მომავალი პროფესიის შესაბამისი საგნები და მეტიც, შეუძლია ყველა პროფესია პრაქტიკულად გამოსცადოს. რეალურად, სკოლაშივე, პრაქტიკულად ხედავს რა უნდა აკეთოს სამომავლოდ. თან შეუძლია რომელიმე ხელობას, პროფესიას, გარკვეულ დონეზე, სკოლაშივე დაეუფლოს და შემდეგ უმაღლესშიც ამ მიმართულებით წავიდეს. ეს არის ყველაზე მნიშვნელოვანი. ფაქტობრივად, გამოდის, რომ ახლიდან კი არ იწყებს, არამედ უკვე არჩეული პროფესიის შესწავლას აგრძელებს უმაღლესში. სკოლა აძლევს მას ასეთ შესაძლებლობას. სხვას რომ ყველაფერს თავი დავანებოთ, იგი დაცულია შემთხვევით არჩეული პროფესიისგან. დამამთავრებელ კლასებშივე იგებს არჩევნის სისწორეს — თუ პროფესია შემთხვევით აირჩია და აღარ სურს ამ მიმართულებით სწავლის გაგრძელება (იმ ოთხი წლის განმავლობაში), დამამთავრებელ კლასებში სწავლის დროს, ყველაფერს სცდის, რაც აინტერესებს და აქედან ერთი აუცილებლად აღმოჩნდება მისთვის სასურველი. წარმოიდგინეთ, მექანიკოსის პროფესიაც კი შეუძლია სკოლაშივე პრაქტიკულად მოსინჯოს, მანქანის დაშლა-აწყობის შესაძლებლობაც სკოლაში მოწყობილ ავტოფარეხში აქვს, სადაც შლიან მანქანას, ატარებენ დიაგნოსტიკას და ა.შ. ცხადია, ეს მაგალითისთვის მოვიყვანე, თორემ თუკი რაიმე პროფესია არსებობს, ყველაფრის მოსინჯვის შესაძლებლობას აძლევს სკოლა.
ჩემთვის ძალიან საინტერესო იყო საგნების ინტეგრირებულად სწავლება. მაგალითად, მე ვესწრებოდი ინგლისურისა და ისტორიის ინტეგრირებული საგნის გაკვეთილებს. თუმცა, სიმართლე გითხრათ, დასაწყისში ვერ გავიგე რატომ ერქვა ინტეგრირებული. ჩატარდა ორი 50-წუთიანი გაკვეთილი, ჯერ — ისტორიაში და შემდეგ — ინგლისურში. ისტორიის მასწავლებელი საუბრობდა მეორე მსოფლიო ომზე და ამერიკის სახელმწიფოს ჩართულობაზე ამ ომში, მას გაკვეთილზე ჰყავდა ინგლისურის მასწავლებელი, როგორც ასისტენტი, ანუ ის არ იყო ჩართული უშუალოდ სასწავლო პროცესებში, მხოლოდ ორგანიზებაში უწყობდა ხელს (რესურსების გადანაწილება და ა.შ.). მერე უკვე, როცა მეორე გაკვეთილი დაიწყო, მასწავლებლებმა როლები გაცვალეს – სასწავლო პროცესი ინგლისურის მასწავლებელმა წარმართა, ხოლო ისტორიის მასწავლებელმა ასისტენტის როლში გადაინაცვლა. როცა ინგლისურის მასწავლებელმა ამერიკული ლიტერატურის ახსნა დაიწყო, ჩემთვის გასაგები გახდა, რატომ მოხდა ამ ორი საგნის ინტეგრირება. თან მაჩვენეს კურიკულუმი, სადაც დავინახე თემატიკის დამთხვევა – როცა ისტორიის მასწავლებელი, პირველ გაკვეთილზე, მოსწავლეებს მეორე მსოფლიო ომის თემატიკას უხსნიდა, მეორე გაკვეთილზე, ინგლისური ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელმა სწორედ ამ პერიოდის ამერიკულ ლიტერატურაზე გააგრძელა საუბარი, რაც ჩვენთან არ ხდება – შეიძლება ისტორიის მასწავლებელი გესაუბრებოდეს მეორე მსოფლიო ომზე, ხოლო ქართულის მასწავლებელი – შუშანიკის წამების შესახებ – მოგეხსენებათ, აქ ძალიან დიდი შუალედია ეპოქებს შორის. ამერიკელმა კოლეგებმა გვითხრეს, რომ ეს მიდგომა კვლევებითაა განმტკიცებული – სწორედ კვლევამ დაარწმუნა ისინი, რომ საგნების ინტეგრირებით სწავლება გაცილებით ეფექტურია. ლოგიკა დავიჭირე მეც – როცა ისტორიაში რაღაც კონკრეტულ თემას მიხსნი და იქვე მაცნობ იმ პერიოდის ლიტერატურასაც, რა თქმა უნდა, ეს დასამახსოვრებლადაც უფრო მარტივია და გასაგებადაც, ანუ ეპოქისა და დროის თვალსაზრისით პირდაპირი კავშირია. ეს იდეა ძალიან მომეწონა. ამ საგნების გარდა, ისინი ინტეგრირებულად ასწავლიან საბუნებისმეტყველო მიმართულებასა და მათემატიკას და ა.შ., ძირითადად, მონათესავე საგნებს, რომელთაც რაღაც კავშირი აქვთ ერთმანეთთან. ჩემთვის ეს ერთ-ერთი შთამბეჭდავი სიახლე იყო.
რაც შეეხება ტექნოლოგიებს, იქ ყველა და ყველაფერი ტექნოლოგიებთანაა დაკავშირებული. მაგალითად, მე ჩრდილოეთ შტატში ვიყავი და ჩემი იქ ყოფნისას მოთოვა. შუქი გამოირთო, რაც თურმე ძალიან იშვიათად ხდება. სკოლა სრულად პარალიზებული იყო, რადგან ტექნოლოგიებზე ხელმისაწვდომობის შეზღუდვამ უამრავი პრობლემა შექმნა. როგორც გითხარათ, ტექნოლოგია წამყვანია სკოლაში და მოსწავლე ყველანაირ ჩანაწერს მხოლოდ კომპიუტერში აკეთებს, კომპიუტერით კი სახელმწიფო უზრუნველყოფს. თუ რაიმე მიზეზის გამო მას გაკვეთილზე კომპიუტერი თან არ ექნება, კლასში ყოველთვის არის სათადარიგო ტექნიკა, რომლის გამოყენებასაც შეძლებს.
შეფასება
ცხადია, შეფასების პროცესსაც დავაკვირდი. მათ სკოლებში შეფასების საკითხი ასე დგას – მოსწავლეს შუალედური შეფასება აქვს მხოლოდ მაშინ, როცა კონკრეტულ საგანში რომელიმე საკითხი, თემა ამოიწურება. მაგალითად, ჩემი დასწრების პერიოდში ერთ-ერთ გაკვეთილზე ამოწურეს თემა — ჩამოუწერეს მოსწავლეებს ძირითადი საკითხები, რომელზეც უნდა ემსჯელათ და კრიტიკული შეხედულება დაეწერათ. შემდეგ მასწავლებელი აძლევს უკუკავშირს. ამით ცდილობს, გაიგოს რამდენად გაერკვა მოსწავლე კონკრეტულ საკითხში. თუ აღმოჩნდება, რომ ვერ გაერკვა, მაშინ იწყებს ფიქრს და პრობლემის გამოსასწორებლად შესაბამის აქტივობას, შესაბამის რეკომენდაციებს აძლევს მოსწავლეს. ძირითადად, მოსწავლე განმავითარებელი შეფასებებით ფასდება და არა ყოველდღიურით, გაკვეთილის ბოლოს. ზარი დაირეკა და, უბრალოდ, შეჩერდნენ, თუმცა, დასვენებამდე ცოტა ხნით ადრე, მასწავლებელმა გამოაცხადა, რომ გაკვეთილის დასრულებამდე რამდენიმე წუთი დარჩა.
პირისპირ სწავლება რეგულაციების ფონზე
სკოლებში, სადაც მე ვიმყოფებოდი, სასწავლო პროცესი პირისპირ მიმდინარეობდა. რაიმე მნიშვნელოვანი განსხვავება ვერ დავინახე, გარდა იმისა, რომ რეგულაციების დაცვა გამკაცრებულია, ყველა ზედმიწევნით იცავს იმ წესებს, რომელიც სკოლას აქვს დადგენილი. ჩვენც წინასწარ ვიყავით გაფრთხილებული როგორ მოვქცეულიყავით, მაგალითად, გვითხრეს, როდესაც მოსწავლე მოგიახლოვდებათ, რამდენიმე ნაბიჯი უკან გადადგით, ეს არ იქნება შეურაცხმყოფელი მოსწავლისთვის; არ მიესალმოთ ხელის ჩამორთმევით და ა.შ. პროექტის მონაწილეებს მკაცრად გაწერილი პროტოკოლი გვქონდა, როგორ უნდა მოვქცეულიყავით. მასწავლებლებიც ცდილობდნენ, ფიზიკური სიახლოვე, კონტაქტი მაქსიმალურად ნაკლები ყოფილიყო. მოსწავლეებს იქაც აქვთ პირბადის ტარების ვალდებულება. რადგან სასწავლო პროცესი ფიზიკურ გარემოში მიმდინარეობდა, ცხადია, ვერ გეტყვით როგორ მიმდინარეობს მათთან ონლაინ სწავლება.
მასწავლებლების პროფესიული განვითარება
ამერიკაში ძალიან დიფერენცირებულია მიდგომა შტატების მიხედვით, ამიტომ მე მხოლოდ მონტანას მაგალითზე შემიძლია ვიმსჯელო. აქ ორი კატეგორიის მასწავლებლები ჰყავთ: პირველი – ხუთ წლამდე გამოცდილების მქონე, რომელიც დამწყებ მასწავლებლად ითვლება; მეორე – ხუთ წელზე მეტი გამოცდილების მქონე, რომელსაც ანაზღაურებაც განსხვავებული აქვს. მასწავლებლების გადამზადება სწორედ ხუთწლიანი გამოცდილების შემდეგ იწყება. ამ დროის გასვლის შემდეგ, სტატუსის ცვლილებასთან ერთად, პერიოდულად, განმავითარებელი ტრენინგები (ქართული რეალობიდან გამომდინარე ასე დავარქვი) უტარდებათ. ამის შემდეგ სხვა საფეხურზე გადადიან და გამოცდა უკვე სკოლის დონეზე უნდა ჩააბარონ, ეს არ არის სახელმწიფო დონეზე ცენტრალიზებული გამოცდა. იმ ხუთი წლის განმავლობაში კი, დამწყები მასწავლებელი მკაცრი და მუდმივი დაკვირვების ქვეშ კი არ იმყოფება, არამედ მუშაობს მენტორის კონსულტაციებით. ისიც ვიკითხე, თუ ხდება მონიტორინგი როგორ ასწავლის. მითხრეს, რომ მონიტორინგი პერიოდულად ტარდება, მაგრამ არა ყოველდღიურ რეჟიმში, თვალს ადევნებენ შედეგებს და მისი სწავლების სტილს. სკოლის დონეზე ჩასაბარებელი გამოცდა კი, წარმატების შემთხვევაში, სხვა კატეგორიის მასწავლებლის პროზიციაზე გადასვლის შესაძლებლობას აძლევს.
აქვე გეტყვით იმასაც, რომ მონტანას შტატში (ზოგადად, ანაზღაურება განსხვავებულია შტატების მიხედვით), მასწავლებლის საშუალო ხელფასი, დაახლოებით, 5 ათასი დოლარის ფარგლებში მერყეობს.
მოსწავლეების სკოლებში ჩარიცხვა
მკაცრად არის დაცული მოსწავლეთა ახლომდებარე სკოლებში ჩარიცხვის/მიღების წესი. სკოლა, სადაც სასწავლო პროცესს ვესწრებოდი, ახალგახსნილია, შესაბამისად, ტექნიკაც უფრო ახალი იყო, ვიდრე სხვა სკოლებში. ამიტომაც ამ სკოლაში ჩარიცხვის სურვილი უფრო მეტ ბავშვს ჰქონდა, მაგრამ იმისთვის, რომ ბალანსი ყოფილიყო დაცული, მოსწავლეები თანაბრად იყვნენ გადანაწილებული ორ ახლომდებარე სკოლაში, თვითონ სკოლას აქვს ვალდებულება, რომ მხოლოდ ის მოსწავლეები მიიღოს, რომლებიც იმ გეოგრაფიულ არეალში ცხოვრობენ. ერთმანეთთან ახლოს მდებარეობს გალათინის სახელმწიფო სკოლა და ბოზმენის სახელმწიფო სკოლა – ბავშვს, რომელიც უფრო ახლოს ცხოვრობს ძველ სკოლასთან, არ შეუძლია ახალ სკოლაში სწავლა. ეს ჩვენთვის შეიძლება ერთგვარი დისკრიმინაციაც იყოს, მაგრამ სკოლები იმდენად ახლოსაა ერთმანეთთან და რაც მთავარია, ხარისხობრივად იმდენად ერთნაირად მოწესრიგებულია ინფრასტრუქტურით და ა.შ., გაუგებარიც კია რატომ უნდა აირჩიოს მაინცდამაინც ერთი ან მეორე სკოლა. ბათუმის მაგალითზე გეტყვით, პირველკლასელების მშობლების დიდ ნაწილს უნდა, თავისი შვილი პირველ საჯარო სკოლაში დაარეგისტრიროს, რაც შეუძლებელია და რის გამოც ძალიან ბევრი მშობელი უკმაყოფილო რჩება. ცხადია, ასეთი უკმაყოფილო მშობელი იქ ვერ იქნება. ერთადერთი, შეიძლება ახალი სკოლის შენობა ერჩიოს და მოსწავლესაც უფრო ეხალისებოდეს. სხვა მხრივ, ამის პრაგმატული მიზეზი არ აქვთ.
როგორი იყო გაკვეთილის პროცესი
ხანდახან ისეთი განცდა მრჩებოდა ხოლმე, რომ რაღაც ნაწილში მათი გაკვეთილი უფრო მონოტონური იყო ან შეიძლება ჩვენ ვართ დაკომპლექსებული, ქართველი მასწავლებლები ამ კუთხით, იმიტომ რომ, ძირითადად, აქტივობებზე ვართ ორიენტირებული, ნაკლები აქტივობებით თუ ჩავატარებთ გაკვეთილს, ამის სერიოზული კომპლექსები გვაქვს. აქედან გამომდინარე, სულ ვცდილობთ, რაც შეიძლება მეტი და განსხვავებული აქტივობებით თავბრუდამხვევი გაკვეთილი ჩავატაროთ, განსაკუთრებით თუ ვინმე გვაკვირდება. ჩვენ უფრო ტექნიკურ საკითხებზე ვართ ორიენტირებულები, ვიდრე შინაარსზე. ერთი აქტივობა გავაკეთე, მეორე უნდა მოვასწრო, შეფასება არ დამავიწყდეს და ა.შ. ფორმალობაზე მეტი დრო იკარგება, ვიდრე შინაარსზე. იქ კი, საერთოდ არ განიცდიდნენ ამ დისკომფორტს. ძალიან ლაღად მიდიოდა საგაკვეთილო პროცესი, არც უცხო პირის (ამ შემთხვევაში – კოლეგების) დასწრებას იმჩნევდა ვინმე, რომ ჩვენთვის ბევრი აქტივობა ეჩვენებინათ. მაგალითად, ისტორიის გაკვეთილზე ჩართული ჰქონდათ ვიდეო მეორე მსოფლიო ომის შესახებ და იყო პაუზები, სადაც ერთობლივად განიხილავდნენ კონკრეტულ საკითხებს, მერე იყო კითხვებიც, ანუ ჩვეულებრივი, სტანდარტული გაკვეთილი ჩატარდა, რომელსაც ყოველდღე შეიძლება ატარებდე მასწავლებელი. საქართველოში კი თუ ასე გააკეთებ, ეს აუცილებლად მონოტონურ გაკვეთილად აღიქმება, რომელიც არ იყო დატვირთული ბევრი აქტივობით, არ იყო მრავალფეროვნება და ა.შ. ვფიქრობ, ეს სულაც არ არის მნიშვნელოვანი, მთავარია, შეძლო საგაკვეთილო პროცესში მოსწავლეების ჩართვა და ასახსნელი მასალისადმი ინტერესის გაჩენა. აქტივობებით კი, შეიძლება სულაც ვნიღბავთ უინტერესო თემებს და თუ თემა საინტერესო არ არის, რა საჭიროა გადამეტებული წამახალისებელი აქტივობებით ყურადღების მიქცევა.
თვალშისაცემი განსხვავება
საქართველოში ძალიან ბევრ ახალ თუ ძველ სკოლას ვიცნობ, ამიტომ ვამბობ, რომ ჩვენ ჯერ კიდევ ვერ გამოვედით საბჭოური პერიოდის ინფრასტრუქტურული მოწყობისგან. როგორც წესი, გვაქვს დერეფანი და ჩამწკრივებული საკლასო ოთახები, ასეთი ყაზარმული ტიპის განლაგება კი, საგანმანათლებლო სივრცის კი არა, უფრო სადამსჯელო დაწესებულების განცდას ქმნის.
ამერიკულ სკოლაში ფეხის შედგმისთანავე გეშლება სივრცე, დიდი მისაღები, სადაც თავისუფლების სუნი ტრიალებს. ორივე სკოლას, სადაც მე ვიმყოფებოდი, სამი ფრთა ჰქონდა, თითოეულს თავისი დანიშნულება აქვს. მაგალითად, ა ფრთას – სპორტული მიმართულების, ბ-ს – ტექნოლოგიების, ც-ს – ჰუმანიტარულის… იქ მასწავლებელს აქვს თავისი კლასი და არა მოსწავლეს. იმდენად კომფორტულ გარემოში შედიხარ, რომ გამორიცხულია, დასაქმებულმა პირმა თავი შეურაცხყოფილად იგრძნო.
ყველაზე მნიშვნელოვანი და თვალში საცემია, რომ ბიბლიოთეკა ბმაშია მისაღებთან და არ არის ჩაკეტილი, ყველასთვის ხელმისაწვდომია. კლასის მოწყობაც გემოვნების საკითხია. მე პირადად ყოველთვის ვეწინააღმდეგები მერხების იმგვარ განლაგებას, როგორც ჩვენს სკოლებში გვაქვს – ერთმანეთის ზურგს უკან მსხდომი ბავშვები და განცალკევებით მდგარი მასწავლებლის მაგიდა, მერხი როგორც მუდმივი ბარიერი მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის. იქ, ძირითადად, მერხები მრგვალი მაგიდის ფორმატშია განლაგებული, რომ ყველა ერთმანეთს უყურებდეს. მაგალითად, ოთხი-ექვსი ბავშვი ასე შეიძლება იჯდეს ან წრეზე იყოს განლაგებული ყველა მერხი, რაც მთავარია, მასწავლებელიც იმ წრეში ზის, როგორც მონაწილე და არა ბარიერს მიღმა მყოფი პიროვნება. მეტიც, ზოგიერთ მასწავლებელს საერთოდ არ ჰქონდა კლასში მერხი, პატარა ხალიჩებზე ან პუფებზე ნახევრად წამოწოლილ მოსწავლეებს უტარებდა გაკვეთილს. ალბათ, ჩვენს რეალობაში გაკვეთილზე წამოწოლილი მოსწავლე ძალიან უცნაურად მიაჩნიათ. აბსოლუტურად ყველაფერი გათვლილია მოსწავლისა და მასწავლებლის კომფორტზე, სხვა მასწავლებელი არ შედის კონკრეტული მასწავლებლის კლასში და ვერც ვერაფერში შეედავება ერთი კოლეგა მეორეს, რომ მერხი ასე კი არა, ისე უნდა იდგეს. ეს მხოლოდ იმ მასწავლებლის გადასაწყვეტია, ვისი საკლასო ოთახიცაა. შენი ოთახია და შენი გემოვნებით უნდა მოაწყო ისე, როგორც მოგწონს, მთავარის გათვალისწინებით — მოსწავლემ აბსოლუტური თავისუფლება უნდა იგრძნოს. სასკოლო ტურის დროს დავათვალიერეთ საკლასო ოთახები და რამდენიმე კლასში შევიხედეთ. ფრანგული ენის კლასში რომ შევედით, თავიდან ვიფიქრე, ბიოლოგიის კაბინეტი იყო, იმდენი მცენარე ჰქონდა მასწავლებელს ოთახში იმიტომ, რომ მას ასე მოსწონს, სხვათა შორის, მასწავლებელი მამაკაცი იყო.
იმითაც დავინტერესდი, როგორ აჰყავთ სკოლაში კადრები, ამ საკითხზე დირექციას გავესაუბრე. დაახლოებით, იგივე პრინციპია როგორც ჩვენთან, იქ მუნიციპალიტეტის დონეზე ხდება აპლიკაციის განთავსება. მაგალითად, ქალაქ ბოზმენის ერთ-ერთ განათლების საიტზე განთავსდება განცხადება ვაკანსიის შესახებ, ხდება აპლიკაციების მიღება/გადარჩევა და, საბოლოოდ, შერჩეულ კანდიდატს სკოლა გასაუბრებაზე იბარებს. ცხადია, სკოლის მიერ შექმნილი კომისია იღებს გადაწყვეტილებას, აიყვანოს თუ არა ესა თუ ის კადრი სამუშაოდ. გარკვეული პერიოდი აკვირდებიან, კონკრეტული დროის შემდეგ კი, სრულ თავისუფლებას აძლევენ საგაკვეთილო პროცესების წარმართვაში. გენდერული ბალანსი იქაც დარღვეულია, მამაკაცების ნაკლებობაა. მასწავლებლის ანაზღაურება, სხვა პროფესიებთან შედარებით, არ არის მაღალი, ამიტომ მამაკაცები უფრო ნაკლებად ინტერესდებიან ამ პროფესიით.
რას დანერგავს ან მოარგებს ამერიკული გამოცდილებიდან გაკვეთილებს
სიმართლე გითხრათ, ეს არ არის ჩემი უცხოეთში ყოფნის პირველი გამოცდილება, ბევრ ქვეყანაში ვყოფილვარ და მინახავს მათი განათლების სისტემები. დაახლოებით, მეთხუთმეტე ქვეყანა მოვინახულე. თუმცა, ცხადია, მოლოდინი მქონდა, რომ ამერიკის სკოლებში განსხვავებული სივრცე დამხვდებოდა და მართლაც განსხვავებული ვნახე.
ძალიან მარტივ რამეს გეტყით, ჩემთვის ადამიანის თავისუფლება ყველაზე მნიშვნელოვანი რამაა, ეს კი, ყველაზე მეტად იგრძნობოდა იქ – წარმოსახვა ახლა პრაქტიკაში ვნახე. ყველაზე მთავარი – იქ ადამიანის კრიტიკული მსჯელობა ხელშეწყობილია, თუნდაც მასწავლებლის ავტონომიიდან გამომდინარე, მინიმუმ, მას შეუძლია, საკუთარ გემოვნებას მოარგოს და ისე წარმართოს სასწავლო პროცესი. რა წამოვიღე ყველაზე მნიშვნელოვანი, სწორედ ეს – თუ აქამდე მქონდა კითხვა – გავრისკო თუ არა, ახლა უკვე პრაქტიკაში ვნახე, რომ შენს გადაწყვეტილებაში აუცილებლად უნდა იყო დამოუკიდებელი, მთავარია, სახელმწიფოს მიერ განსაზღვრულ მიზნებამდე მიიყვანო მოსწავლეები, რა ფორმებით – ეს შენზეა დამოკიდებული, ამაში ვერც ვერავინ შეგედავება. ამ თვალსაზრისით, მართლა საუკეთესო გამოცდილება იყო. მეტი სტიმული და გამბედაობა შემძინა ამერიკელი კოლეგების გაცნობამ – ახლა მეც შემიძლია თამამად გავრისკო, რაზეც ადრე თავს ვიკავებდი, არ მოვერიდო იმაზე ლაპარაკს, რაც არ მომწონს, შეიძლება რეკომენდაციებიც მივცე კოლეგას, თუკი ეს საჭიროა. გაბედული ვარ, რადგან ამის მაგალითები პრაქტიკაში ჩემი თვალით მაქვს ნანახი და შეფასებულიც, დავრწმუნდი, რომ ეს მიდგომები კარგად მუშაობს, ანუ უკეთესი ვერსიები არსებობს.
მასწავლებლის ავტოპორტრეტი და ქართული რეალობა
🔎 2007 წელს მეკეიძეების საჯარო სკოლა დავამთავრე, სადაც ახლა მე თვითონ ვასწავლი ინგლისურ ენასა და ლიტერატურას. შემდეგ სწავლა შავი ზღვის საერთაშორისო უნივერსიტეტში გავაგრძელე, ინგლისური ფილოლოგიის მიმართულებით. 2015-ში დავამთავრე უნივერსიტეტი და იმავე წელს, ქედის მუნიციპალიტეტის ერთ-ერთ სკოლაში დავიწყე მასწავლებლად მუშაობა, აჭარის განათლების სამინისტროს პროგრამით „ვასწავლოთ მომავალი წარმატებისთვის“. პარალელურად, მაგისტრატურაზე ჩავირიცხე ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტში, განათლების ადმინისტრირების მიმართულებით. ბოლო სემესტრში, ერასმუსის პროგრამით, ბულგარეთში გავაგრძელე სწავლა, ქალაქ რუსეს უნივერსიტეტში, რის გამოც პროექტის დატოვება მომიწია. საქართველოში დაბრუნებისთანავე, დავბრუნდი პროგრამაში და ჩემს მშობლიურ სოფელში დავიწყე მასწავლებლად მუშაობა. მაგისტრატურის დასრულების შემდეგ კი, ბათუმის უნივერსიტეტში, დოქტორანტურაში გავაგრძელე სწავლა ლინგვისტიკის მიმართულებით. პარალელურად, უნივერსიტეტშიც ვმუშაობ მიწვეული პედაგოგის სტატუსით. ამის გარდა, ჩართული ვარ „ზოგადი განათლების რეფორმაში“ („ახალი სკოლის მოდელი“) – ხულოს მუნიციპალიტეტში ვიყავი კოორდინატორი, მიმდინარე სემესტრში კი, უცხო ენების ექსპერტად დავინიშნე ქობულეთისა და ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტებში.
🔎 სკოლაში ინგლისურის მასწავლებელი არ გვყავდა, მაღალმთიან აჭარაში, იმ პერიოდში, ფაქტობრივად, სკოლების 2%-ში თუ იქნებოდა უცხო ენის მასწავლებელი. ჩემ დროს რუსული ისწავლებოდა, უკვე არაპოპულარული ენა იყო და ყურადღებაც ნაკლებად ექცეოდა. მიუხედავად ამისა, ჩემი მომავალი მხოლოდ და მხოლოდ იმ შემთხვევაში წარმომედგინა, თუ ინგლისური მეცოდინებოდა. ამიტომ 3 წელი „დავკარგე“, ვიდრე უმაღლესში ჩავაბარებდი, შევუდექი ენის სწავლას, ინტენსიურად ვემზადებოდი და თან მუდმივად ვფიქრობდი იმაზეც, თუ რა სიკეთეს მოვუტანდი ჩემს რეგიონს, მინდოდა, ჩემი ცოდნა მშობლიურ სკოლაში ამეტანა და თანასოფლელი ბავშვებისთვის ინგლისური ენა მესწავლებინა. ვფიქრობდი, ეს იქნებოდა ყველაზე დიდი სიკეთე (ახლაც ასე ვთვლი), რაც ჩვენი მომავლისთვის შემეძლო გამეკეთებინა.
მე-4 წელია, მეკეიძეების საჯარო სკოლაში ვმუშაობ და უკვე ჩემი გამოზრდილი მოსწავლეები თსუ-ში აგრძელებენ სწავლას, ჩემი პროფესიით. წლების წინ, ჩვენს ხეობაში, თემში ერთი-ორი კაცი ვლაპარაკობდით ინგლისურად, დღეს უკვე შეგვიძლია ვიამაყოთ, რომ ჩვენი მოსწავლეების უმრავლესობა ინგლისურ ენას საკმაოდ სრულყოფილად ფლობს. ეს ჩემთვის დიდი მიღწევაა და ვფიქრობ, გარკვეულ დონეზე, ჩემი მისია შესრულებულია. ახლა ამ ახალგაზრდების მონდომებაზეა დამოკიდებული, რომ ეს წინსვლა არ შეჩერდეს. უნივერსიტეტის დასრულების შემდეგ თუ გადაიბარებენ ჩემს საქმიანობას, ეს ჩემი ყველაზე დიდი მონაპოვარი იქნება.
🔎 თავისთავად, ამ ყველაფერს ბევრი სირთულე ახლავს. ამჟამად ბათუმში ვცხოვრობ და ორშაბათ დილით მივდივარ ხულოში, რომელიც 100 კილომეტრითაა დაშორებული ჩემს საცხოვრებელს. იქ სამი დღე ვრჩები, მერე ისევ ბათუმში ვბრუნდები და უნივერსიტეტში ვაგრძელებ საქმიანობას, სხვადასხვა სკოლაში დავდივარ ექსპერტის სტატუსით. რთული გრაფიკი მაქვს, მაგრამ ყველაზე დიდი სირთულე მაინც ასეთ შორ მანძილზე სიარულია, მით უმეტეს, ზამთარში – ხულოს დიდთოვლობა ახასიათებს, 2-მეტრიანი თოვლიც კი მოდის ხოლმე და, ასეთ შემთხვევაში, გადაადგილება სიცოცხლის საფრთხესაც ქმნის. ფაქტია, რომ წლების შემდეგ ქალაქში დაბრუნება მომიწევს, თუმცა, ჯერჯერობით, ჩემს თავს ისევ ხულოში და ისევ მეკეიძეების სკოლაში ვხედავ. ზოგადად, რთულია იმის განსაზღვრა, სად იქნები წლების შემდეგ, მაგრამ ვფიქრობ, ჩემი საქმიანობა ყოველთვის განათლების სფეროს დაუკავშირდება, ძირითადად, უნივერსიტეტს და სკოლას.
🔎 ზოგადად, განათლების სისტემაში რომ ბევრი პრობლემა და გამოწვევა გვაქვს, ფაქტია. სისტემის წარუმატებლობას ან წარმატებას, ძირითადად, მაინც საერთაშორისო კვლევები განსაზღვრავს – რა დონეზეა ესა თუ ის სახელმწიფო განათლების კუთხით. პრობლემები მხოლოდ განათლების სექტორს რომ დავაბრალოთ, არასწორად მიმაჩნია, თუ რატომ, შევეცდები ავხსნა – ეს ჯაჭვურ ბმაშია დანარჩენ სტრუქტურებთანაც. ჩვენ ამ სექტორის პრობლემებს ვხედავთ, თორემ ყველა სფეროს თავისი გამოწვევა აქვს, რაც ჯაჭვურად ქმნის ერთ საერთო პრობლემას. თუ ავიღებთ მხოლოდ განათლების სფეროს და ვიტყვით, რომ მხოლოდ აქ გვაქვს პრობლემა და მაგალითად, ჯანდაცვის სფეროში ყველაფერი წესრიგშია, რა თქმა უნდა, ეს მცდარი შეფასება იქნება.
🔎 როგორ უნდა გამოსწორდეს განათლების სექტორის პრობლემები – ყველაზე მნიშვნელოვანია განათლებაში მეტი ფინანსების ჩადება, ოღონდ მიზანმიმართულად. თუკი მასწავლებელს სასურველი ხელფასი ექნება, ბუნებრივად შეიქმნება მაღალი კონკურენცია, რაც ავტომატურად ნიშნავს მაღალკვალიფიციურ კადრს. განათლების სისტემაში ჩადებული მეტი ფული შექმნის სასურველ სკოლებს, სასურველი ინფრასტრუქტურითა და მაღალი კონკურენციის გარემოს, ყველაფერი მთლიანობაში კი – ხარისხიან განათლებას.მართალია, ბევრი რამ გაკეთდა, მაგრამ ეს საკმარისი არ არის. აუცილებელია, შევედაროთ განვითარებული ქვეყნების განათლების სისტემებს, დავინახოთ, სად ვართ ჩვენ და სად არის ცივილიზებული სამყარო. ჩვენ კი მივდივართ წინ და პროგრესიც გვაქვს, მაგრამ ისინი დიდი ნახტომით მიდიან და, ამასობაში, ჩვენ ისევ უკან ვრჩებით, იზრდება შუალედი ჩვენსა და მათ შორის, ამიტომაც გროვდება ამდენი პრობლემა. სწორედ ამის გამოსასწორებლად არის საჭირო და აუცილებელი განათლებაში დიდი ფინანსური რესურსის ჩადება, რაც ამ დიდი შუალედის შემცირების წინაპირობა გახდება.
🔎 წარმოიდგინეთ ასეთი რამ – ჩვენს სისტემაში ძალიან ბევრი კარგი მასწავლებელი გვყავს, რომელიც, ხშირ შემთხვევაში, ორ სკოლაში ერთდროულად ასწავლის. ეს სულაც არ არის სახარბიელო, უბრალოდ, გადარჩენისთვის იბრძვიან, რომ ორი ხელფასით მაინც უზრუნველყონ ოჯახის მინიმალური საჭიროებები, გამოკვებონ შვილები. რეალურად, გამოუვალი მდგომარებაა და არა სასურველი. არც ერთ ჩემს კოლეგას არ ვაკრიტიკებ, მაგრამ თითო სკოლაში, მინიმუმ, ოთხი გაკვეთილის ჩატარება მაინც ხომ უწევთ, დათვალეთ 8 გაკვეთილის მომზადებასა და ჩატარებას რამდენი დრო სჭირდება, რეალურად, 12-საათიან რეჟიმში უწევთ ყოველდღიურად შრომა, ამას, ხშირად, რეპეტიტორობაც ემატება. რამდენ ენერგიას მოითხოვს ეს ყველაფერი, როგორ წარმოგიდგენიათ ასეთ პირობებში ადამიანის პროდუქტიულობა? ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, ეს ხომ მასწავლებლის განწყობაზე, შემართებაზე, მის ადამიანურ შესაძლებლობებზე მოქმედებს, რაც სასწავლო პროცესზეც აისახება, ეს უკანასკნელი კი – მოსწავლის შედეგებზე.
🔎 გამოსავალი – მაქსიმალურად კონკურენტული გარემო უნდა შევქმნათ, სადაც ადამიანები დაინტერსებული იქნებიან, მათ შორის, მატერიალური შემოსავლით. ხშირად ისმის ფრაზა, რომ მასწავლებლად უნდა დაიბადო, მე ამას არ ვეთანხმები, თუ გექნება ამ პროფესიაში შესვლის სურვილი და მთავარი, ბავშვის სიყვარული, ამისთვის საჭირო უნარებსაც გამოიმუშავებ, ანუ პედაგოგიკა განსწავლადია და სულაც არ არის აუცილებელი, მაინცდამაინც მასწავლებლად დაიბადო – სურვილის შემთხვევაში, აუცილებლად იქნები წარმატებული.
🔎 „ახალი სკოლის მოდელში“ ჩართული ვარ და მომწონს ეს პროექტი იმიტომ, რომ ჩვენი მასწავლებლების უმეტესობა ისე იყო ზოგადსაგანმანათლებლო პროცესებში ჩართული, რომ ესგ-ში ჩახედვაც კი არ უწევდა, მიყვებოდა სახელმძღვანელოს. ამ დროს, შედეგზე რომ გახვიდე, ესგ-ს მიზნებს უნდა მიჰყვე. ორი მნიშვნელოვანი დოკუმენტი გვაქვს – ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნები და ეროვნული სასწავლო გეგმები, ეს არის სკოლების, მასწავლებლების ორიენტირი, როგორ ივლიან მისკენ მიმავალ გზაზე, ეს სკოლის/პედაგოგის გადასაწყვეტია საკუთარი საჭიროებებიდან და შესაძლებლობიდან გამომდინარე. წლების განმავლობაში, იცით, როგორ ვიყავით? გემი რომ შეუშვა ზღვაში და კომპასი ხმელეთზე დატოვო. გვქონდა ესგ, უამრავი დანაწევრებული მიზნით და ასობით ინდიკატორით, მაგრამ მას ვერავინ იყენებდა სასწავლო პროცესში. ალბათ, რაღაც პერიოდი, მეც მათ შორის ვიყავი, ასეთი იყო ნორმა. „ახალი სკოლის მოდელმა“ ეს მიდგომა შეცვალა და ესგ გახდა საგანმანათლებლო პროცესის მთავარი მიმართულების მიმცემი. იმედია, ამ რეფორმას, რომელიც 2024 წლამდეა განსაზღვრული, ბოლომდე მივიყვანთ. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან რაღაც უნდა დასრულდეს, რომ მეორე წამოიწყო, თორემ დაუსრულებელ ექსპერიმენტებში ყოფნა არაფერს მოგვცემს. ნებისმიერი რეფორმა სახელმწიფო განათლების პოლიტიკას უნდა იყოს მორგებული და არა პოლიტიკოსებს. მინისტრებისა და ხელისუფლების ცვლილებაზე მიბმული კურსის ცვლილება იწვევს ქაოსს, ქაოსი კი აღარ მუშაობს.
🔎 სქემა იმდენჯერ შეიცვალა, რომ უკვე წარმოდგენა აღარ მაქვს, რა ხდება. რაღაც პერიოდის მერე აღარ მივყევი ამ ინფორმაციას. ახლა სტატუსით უფროსი მასწავლებელი ვარ. წამყვანის სტატუსის მოსაპოვებლად ორი გზა მქონდა, ორი არჩევანი – სტატუსის ცვლილება კრედიტების დაგროვებიტ ან დოქტორანტურაში სწალის გაგრძელებით. რასაკვირველია, მეორე გზა ავირჩიე. გარდა იმისა, რომ სტატუსი მომენიჭება, ამაღლდება ჩემი აკადემიური ხარისხიც, სწორედ ამიტომ გავყევი, მართლაია უფრო ხანგრძლივ, მაგრამ უფრო საინტერესო გზას. თუმცა, მატერიალური ზარალი ამით ნამდვილად მივიღე.
ესაუბრა ლალი ჯელაძე
