ანოტაცია
ნაშრომი ეხება მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლებას. მოსწავლის მოტივაცია სუბიექტურია და უკავშირდება მის გრძნობებს, მასწავლებლის მოქმედებებსა და სკოლაში არსებულ გარემოს. ასევე მოტივაციაზე გავლენას ახდენს გაკვეთილზე უეცრად განვითარებული სიტუაციები და მოსწავლის განწყობა. მოტივაცია მნიშვნელოვანია როგორც კარგი შედეგების მისაღებად, ასევე იმ მოსწავლეთა პროცესში ჩასართავად, რომლებიც მუდმივად ქმნიან პრობლემებს თავიანთი ყოფაქცევით. მოსწავლეებისათვის სასწავლო პროცესი მოსაწყენი რომ არ გახდეს, მასწავლებელი უნდა იყოს შემოქმედებითი და მოახერხოს მათი დაინტერესება. მოსწავლეთა მოტივაცია გაკვეთილის წარმატებით ჩატარებისა და ეფექტიანი სწავლის საფუძველია. მასწავლებელს შესწავლილი უნდა ჰქონდეს თითოეული მოსწავლის რეაქცია, ამა თუ იმ აქტივობაზე მოტივაციის გამოსაწვევად და მის შესანარჩუნებლად. გათვლისწინებული უნდა იქნეს მოსწავლის საჭიროებები, ინტერესები, სწავლის სტილი, შესაძლებლობები.
საკვანძო სიტყვები: მოტივაცია, სწავლების მეთოდიკა, სასწავლო გარემო.
სწავლა/სწავლების სტილი და მოსწავლესთან ურთიერთობის ფორმები მჭიდროდ უკავშირდება მოსწავლეთა მოტივაციის ასპექტებს. „მოტივაცია“ ლათინური სიტყვაა და მოძრაობას ნიშნავს. რაც უფრო ნათლადაა მიზანი ჩამოყალიბებული, მით უფრო ადვილია საკუთარი თავის ამოძრავება, შინაგანი ბარიერების გადალახვა და ზოგადად მიზნის მიღწევა.
უფრო რთულია სიტუაცია, როდესაც სხვების მოტივირება გვსურს. სხვისი მოტივირება ნიშნავს — უბიძგო მას, შეცვალოს ძველი ქცევა ახლით. მოტივის არსებობა ნიშნავს იმის არსებობას, რაც ადამიანებს ამოძრავებთ. მოტივი მოდის რაღაცის დეფიციტიდან. თითოეული მოტივი ავტომატურადაა დაკავშირებული გარკვეულ მიზანთან, რომლისკენაც იგი გვიბიძგებს. რაც უფრო ძლიერია მოტივი, მით უფრო ძლიერ გვიბიძგებს იგი მიზნის მიღწევისკენ.
მოსწავლეთა შინაგანი მოტივაცია ეფუძნება ახალი ცოდნის მიღების ინტერესს, გაკვეთილზე შემოქმედებით და დამოუკიდებელ სამუშაოებს და შეესაბამება სწავლის ბუნებრივ პროცესს.
შინაგანი მოტივაცია ეფუძნება მოსწავლის პერსონალურ ინტერესებსა და მისწრაფებებს; წარმოიშობა სურვილით, გაუზიარო შენი სამუშაო მეგობრებს, თანაკლასელებს, სკოლას, ოჯახს.
გარეგანი მოტივაცია — ნიშნებისა და ჯილდოების მიღების სურვილი, სამუშაოების შესრულება დასჯის თავიდან აცილების მიზნით. შინაგანი მოტივაცია უფრო ხანგრძლივი და მართვადია.
სწავლება ნაყოფიერია მაშინ, როცა ინდივიდი მზად არის ამისათვის, ანუ მას სურს, რაღაც იცოდეს.
ჩემი საგაკვეთილო პროცესი, მოსწავლეებთან ყოველი შეხვედრა დაფუძნებულია კეთილგანწყობილ, თბილ ურთიერთობებზე. ვცდილობ მოსწავლეებში ამოვიკითხო ყველა ,,დეფიციტი“, რაც აკლიათ ან აწუხებთ, სხვა შემთხვევაში, ძნელია ელაპარაკო სწავლაზე, ცოდნის მიღებაზე. შეხვედრისთანავე თბილი მოკითხვა, ღიმილი ალღობს ყინულს, მოსწავლეს უჩნდება განცდა, რომ მისით ინტერესდებიან, ის ახსოვთ. იბმება უხილავი ძაფები მოსწავლე-მასწავლებელს შორის, რასაც მოჰყვება შემდგომი ურთიერთობების ჩამოყალიბება.
ზოგჯერ მოსწავლის სწავლისათვის მომწიფებას დრო სჭირდება. მასწავლებელი ამ დროს მოთმინებით უნდა დაელოდოს და, საჭიროების შემთხვევაში, დაეხმაროს.
სასწავლო მასალის სწორი ორგანიზება ხელს უწყობს მოსწავლეებში მოტივაციის ჩამოყალიბებას.
ნათელი და კარგად ჩამოყალიბებული მასალა ადვილად ასათვისებელია, როცა ახალი მასალა ეყრდნობა ძველს და გამომდინარეობს მისგან. მოსწავლემ ახლად ნასწავლი მასალა ძველს უნდა შეადაროს და, თუ საჭიროდ ჩათვლის, საწინააღმდეგო მოსაზრებებიც გამოთქვას. „მოსალოდნელი წარმატების ალბათობაც კი უფრო მეტ მოტივაციას აღძრავს, ვიდრე დამარცხების წინაშე შიში“.
სწორედ მასწავლებლის ნიჭსა და უნარზეა დამოკიდებული, რამდენად ეფექტიანად მიმდინარეობს სწავლება კლასში, რამდენად შეძლებს იგი მოსწავლეების დაინტერესებას. მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლებას ბევრი ფაქტორი განაპირობებს, მაგალითად: ამა თუ იმ საგნის ინტერესი, მოსწავლის თვითშეფასება, მოთმინება და შრომის უნარი. ზოგი მოსწავლე სხვის დასანახად სწავლობს, ზოგი — შექებისათვის.
სასურველია, ჩვენს მოსწავლეებს ხშირად ჩავაგონოთ, რომ „მათ ყველაფერი კარგად გამოუვათ“. მასწავლებლის მოლოდინებზეა დამოკიდებული სასწავლო პროცესის ეფექტიანობა.
* მივცეთ საშუალო სირთულის დავალება, წარმატების შემთხვევაში საკუთარ შესაძლებლობებში დარწმუნდებიან;
* დავეხმაროთ მოსწავლეებს იმის გაცნობიერებაში, რომ ისინი დავალებებს არა ჩვენთვის, არამედ საკუთარი ცოდნის დონის ასამაღლებლად ასრულებენ;
* ვაგრძნობინოთ მოსწავლეებს, რომ მათი აზრი ღირებული და მნიშვნელოვანია ჩვენთვის;
* ზუსტად გამოვიკვლიოთ რა სჭირდებათ ჩვენს მოსწავლეებს;
* უზრუნველვყოთ მოსწავლეთა აქტიურობა სწავლების პროცესში;
* დავეხმაროთ მოსწავლეებს რეალური მიზნების დასახვასა და ჩამოყალიბებაში;
* ვასწავლოთ მოსწავლეებს, როგორ მიაღწიონ წარმატებას სწავლაში;
* ნუ დავუშვებთ მწვავე კონკურენციას მოსწავლეებს შორის;
* ავაგოთ სასწავლო პროცესი მოსწავლეების ინტერესებისა და შესაძლებლობების გათვალისწინებით;
*შეძლებისდაგვარად მივცეთ მოსწავლეებს არჩევანის უფლება;
* შევარჩიოთ მრავალფეროვანი მეთოდები.
შეფასება, გაკვეთილის ყველაზე ფაქიზი პროცესია. ამ პროცესს განსაკუთრებული სიფრთხილით ვეკიდები, ვცდილობ ობიექტური ვიყო. ყოველთვის ვეძებ მაქსიმალურად დადებითს, შემდეგ მივუთითებ მოსწავლის მიერ შესრულებულ აქტივობაზე და არა მის პიროვნებაზე, ვუჩენ მოლოდინებს, რომ შეუძლია და კარგად გამოუვა.
* მოვერიდოთ მოსწავლეთა ცუდი ნიშნებით შეშინებას;
* როგორც ნეგატიური, ისე პოზიტიური კომენტარი გავლენას ახდენს მოსწავლის მოტივაციაზე;
* კონკრეტულად მივუთითოთ, რა გამოუვიდა კარგად და რაში ესაჭიროება განვითარება;
* მოვერიდოთ დამამცირებელ კომენტარს, ეს ცუდად აისახება მოსწავლის განწყობაზე;
* შევაქოთ მისი ნაბიჯ-ნაბიჯ წინსვლა.
ჩემი მუშაობისთვის და მოსწავლეებისთვისაც საკმაოდ ეფექტურია მათი ჩართვა სასწავლო პროცესში, შეფასების და ურთიერთშეფასების დროს. ისინი არიან საკუთარი თავის ობიექტური და კრიტიკული შემფასებლები.
შეიძლება გამოვყოთ ექვსი სფერო, რომელშიც მასწავლებლის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები გავლენას ახდენს მოსწავლეთა სწავლის მოტივაციაზე. ეს სფეროებია:
* ამოცანის ხასიათი (Task) — რომლის შესრულებაც მოეთხოვება მოსწავლეს;
* ავტონომია (Autonomy) — რომელიც მინიჭებული აქვს მოსწავლეს მუშაობისას;
* აღიარება და მოწონება (Rekognition) — რითაც მოსწავლის მიღწევები ფასდება;
* დაჯგუფება (Gruping) — მოსწავლისთვის სასკოლო გარემოსა და გამოცდილების ორგანიზება;
* შეფასება (Evaluation) — რომლითაც მოსწავლის აქტივობები ფასდება;
* დრო (Taim) — რომლის მიხედვითაც ხდება მოსწავლის სასკოლო განრიგის შემუშავება.
აღნიშნული სფეროების წინ წამოწევით შემუშავებულია მოდელი — აკრონიმით TARGET, რომელიც მოსწავლეთა სწავლის მოტივაციის გასაზრდელად ზემოთ ჩამოთვლილი ფაქტორების ეფექტურ მანიპულაციას გულისხმობს.
ამრიგად, მასწავლებლები კონცენტრირებული არიან, მოსწავლეებში მოტივაციის განსაკუთრებული ტიპი განავითარონ — სწავლის მოტივაცია, რომელიც შემდეგნაირად შეიძლება განიმარტოს: „ეს არის მოსწავლის ტენდენცია მოძებნოს ღირებული და მნიშვნელოვანი აკადემიური აქტივობები და ეცადოს, მიიღოს მათგან აკადემიური სარგებელი. სწავლის მოტივაცია შეიძლება განვიხილოთ, როგორც პიროვნული ნიშანი და როგორც სიტუაციური სპეციფიკური გარემოება“. სწავლის მოტივაცია უფრო მეტს გულისხმობს, ვიდრე სწავლის სურვილი და მისდამი სწრაფვა. ეს არის სასწავლო აქტივობების აზრიანი და მიზანდასახული გამოყენება.
შუშანა ტარიელაძე
შუახევის მუნიციპალიტეტის სოფელ ტაკიძეების
საჯარო სკოლის დაწყებითი კლასების წამყვანი მასწავლებელი
გამოყენებული ლიტერატურა:
- ვულფოლკლი ა.(2009). განათლების ფსიქოლოგია. ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა;
- გამოცდების ეროვნული ცენტრი, კვლევის დეპარტამენტი (2010), ეფექტიანი სწავლება: თეორია და პრაქტიკა;
- ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასებიის ცენტრი (2018), სწავლებისა და შეფასების მეთოდები: პროფესიული განათლება.
