ლია ცერცვაძე, „ახალი სკოლის მოდელის“ საგნობრივი ექსპერტი ქართულ ენაში, სახელმწიფო ენის სწავლების პროგრამის კონსულტანტი, მასწავლებელთაა პროფესიული განვითარების ცენტრის ტრენერ-კონსულტანტი, USAID-ისა და RTI-ს ერთობლივი საბაზისო განათლების პროგრამის ტრენერი
პანდემიის პირობებში ონლაინ სწავლება უალტერნატივო გზა აღმოჩნდა საგანმანათლებლო პროცესის გასაგრძელებლად, თუმცა ახალმა რეალობამ უმალ დაგვაყენა მნიშვნელოვანი გამოწვევების პირისპირ. საგაკვეთილო პროცესში მოსწავლეთა ჩართულობა, მათ შორის ეფექტური ინტერაქცია, რესურსების მობილიზება, ტექნიკური პრობლემები და კიდევ უამრავი სხვა თავსატეხი გაჩნდა, ემოციურად ისედაც დაძაბული მდგომარეობის ფონზე. 592 000 სასკოლო ასაკის ბავშვი დარჩა სახლში. მათთვის მნიშვნელოვნად შეიცვალა ყოველდღიური ყოფა, ასევე, შეიცვალა მათი ხელმისაწვდომობა განათლებასა და სასწავლო მასალებზე. განათლების მართვის საინფორმაციო სისტემის მონაცემებით, საქართველოში, ბავშვების 20 პროცენტს არ აქვს კომპიუტერი და ინტერნეტი, რაც მნიშვნელოვნად ზღუდავს მათი განათლების უფლებას. წყვეტა სასწავლო პროცესში მძიმე ზეგავლენას ახდენს მოზარდის განვითარებაზე, ამიტომაც, ხშირად ოჯახის მწირ ბიუჯეტს ძლივს გადარჩენილი თეთრებით ნაყიდი მეგაბაიტებით ცდილობს ბავშვი, ონლაინ გაკვეთილებს შეუერთდეს, მოისმინოს, ჩაერთოს, გაიგოს, გაიაზროს და, ყველაფრის მიუხედავად, მომზადებული დაუხვდეს იმ ინტელექტუალურ თუ სხვა სახის გამოწვევებს, რასაც XXI საუკუნე ასე უშურველად გვთავაზობს.
პანდემიის დაწყებამდეც უდიდესი გამოწვევის წინაშე იდგა თანამედროვე სკოლა და ეს გამოწვევა მოსწავლეებში სწორედ რომ XXI საუკუნის უნარების განვითარებასა და მომავალი ცხოვრებისთვის მათ მომზადებასთან იყო დაკავშირებული. ვფიქრობ, იმისათვის, რომ ზემოხსენებული მზაობა შევუქმნათ ჩვენს მოსწავლეებს, საჭიროა განათლების სისტემასთან დაკავშირებული ყველა სუბიექტის კოორდინირებული მოქმედება, საზოგადოების, მასწავლებლის, მშობლისა და თვით მოსწავლის დამოკიდებულებების შეცვლა, ინტერაქტიული სასწავლო პროცესების წარმართვა, სწავლა კეთებით, პრობლემასა და კვლევაზე ორიენტირება, სასწავლო და სოციალურ-საგანმანათლებლო პროექტების განხორციელება, ისტ ტექნოლოგიების აქტიური გამოყენება და სხვა…
ჩამოთვლილი საჭიროებებიდან გამომდინარე, კარგა ხანია, საქართველოს განათლების სისტემაში დაიწყო და განხორციელდა რიგი ცვლილებები. მესამე თაობის ეროვნულ სასწავლო გეგმაში მკაფიოდ განისაზღვრა მოსწავლეზე ორიენტირებული სწავლა-სწავლების პრინციპები, აზროვნების ინსტრუმენტებად წოდებული გრძელვადიანი სასწავლო მიზნები და შესასწავლ საკითხთა ტიპოლოგია. დადგა საჭიროება დამოკიდებულებების შეცვლისა, რაც, პირველ რიგში, გულისხმობს „სწავლების პედაგოგიკის“ რელსებიდან „სწავლის პედაგოგიკის“ რელსებზე გადასვლას და ყველა იმ კონსტრუქტივისტული საყრდენის გაძლიერებას, რომელიც ხელს უწყობს მოსწავლის ცოდნის ამგებ, მაღალი სააზროვნო უნარებით აღჭურვილ სუბიექტად ჩამოყალიბებას.
ყველაფერი, რასაც მოსწავლე სწავლობს, ინფორმაცია, რომელსაც იღებს, თავისთავად ფასეულია და ცოდნის საფუძველთა საფუძველს წარმოადგენს, მაგრამ თუ ამ ცოდნას გამოყენების პერსპექტივაც არ ახლავს, თუ მოსწავლეს გაცნობიერებული არ აქვს კონკრეტული საკითხების შესწავლის ღირებულება, ვერ აკავშირებს მას რეალურ-ცხოვრებისეულ საჭიროებებთან, მაშინ ეს ცოდნა უფუნქციო, პასიურ ტვირთად აწვება მისი „მეხსიერების საბარგულს“ და მოსწავლის გონებაში, სადაც უზარმაზარი „სააზროვნო საამქროა“ განთავსებული, ამ საამქროს მხოლოდ მეხსიერების ფლიგელიღა „მუშაობს“, სხვა ყველა დანარჩენი კი უფუნქციოდ მდუმარებს და მასთან ერთად „დუმს ხმადაკარგული მოსწავლეც“, როგორც პედაგოგიკურ ლიტერატურაში მოიხსენიებენ ხოლმე.
„მოზარდის ხმა მისი წინარე ცოდნა-გამოცდილებაა, ანუ ის ინსტრუმენტი, რომლითაც მას განვითარება შეუძლია“. სწორედ ამ გამოცდილებას უნდა დავეფუძნოთ, ეს უნდა იქცეს მკვიდრ საძირკვლად ცოდნის აგებისა. როცა მოსწავლე შენების უშუალო მონაწილე, აქტიური წარმმართველია, იგი, ცოდნის აგების პარალელურად, სწავლობს საკუთარი სწავლის პროცესს, აკვირდება არჩეული სტრატეგიების ავკარგიანობას, იკვლევს, აანალიზებს, აკეთებს დასკვნებს და სწორედ ამ გზით იყალიბებს „მე კონცეფციას“ საკუთარ შესაძლებლობებზე, ინტერესებსა და მისწრაფებებზე.
ძნელია აღმატებულ მიზნებსა და მოლოდინებზე საუბარი ამ პანდემიის ჟამს, როცა კომპიუტერისა თუ სმარტფონის ეკრანთან საათობით განმარტოებულ მოსწავლეს ათასი სხვა საცდური აქვს, ვიდრე ტექსტების კითხვა და ანალიზი, ან ამოცანების ამოსახსნელად ალტერნატიული გზების ძიება. ამ დროს, პირველ რიგში, იმაზე უნდა ვიზრუნოთ, რომ მოზარდს უგზოუკვლოდ გამქრალი სწავლის ინტერესი დავუბრუნოთ, რაღაც ისეთი შევთავაზოთ, რაც მას „ინფორმაციის პასიური დამგროვებლიდან“ აქტიური მშენებლის როლში გადაიყვანს. ამ მიზნით განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ისეთი დავალებების შეთავაზება, რომლებიც მის ცნობისმოყვარეობას ინტერესში გადაზრდიან, ვალდებულებებს კი შინაგან მოტივაციად აქცევენ, საკუთარი ძალების რწმენას გაუღვივებენ მოზარდს, მთლიანპიროვნულ მზაობას შეუქმნიან იმისათვის, რომ ზემოხსენებულ ცოდნის აგების პროცესში ბუნებრივად ჩაერთოს.
მნიშვნელოვანია, როცა მოსწავლეს გააზრებული აქვს, რისთვის სწავლობს, რა პერსპექტივა აქვს მის მცდელობას, რა ღირებულება აქვს მის მიერ შეძენილ გამოცდილებას. პროდუქტული სწავლის პროცესის დროს მოსწავლე თვითონაა ამ პროდუქტის შემქმნელი, მისი აზროვნება გადის სათანადო წვრთნასა და განვითარებას, შედეგად კი ვიღებთ, ერთი მხრივ, ყველა საჭირო უნარით აღჭურვილ მოზარდს, მეორე მხრივ კი, სწავლის პროცესისადმი ხალისსა და ინტერესს ვაბრუნებთ.
ისმის კითხვა, არსებულ მოცემულობაში რამდენად არის შესაძლებელი, ეს ყოველივე რეალობად იქცეს? ამ კითხვის პასუხი აუცილებლად მიმდინარე საგანმანათლებლო რეფორმაში უნდა ვეძებოთ. პირველი, რაც ამ კითხვისას მახსენდება და რაც საპასუხოდ მეიმედება, „ახალი სკოლის მოდელის“ პროექტია, რომელიც ზოგადი განათლების რეფორმის ნაწილი გახლავთ და რომლის მიზანიც სწორედ სკოლებში სასწავლო კლიმატის შეცვლაა, რაც, თავის მხრივ, გულისხმობს სწავლა-სწავლების ხარისხის გაუმჯობესებას, სწავლის პროცესში ციფრული ტექნოლოგიების ინტეგრირებას. „ახალი სკოლის მოდელი“ მასწავლებლებს სთავაზობს შინაარსიან და ეფექტურ სამუშაო ინსტრუმენტებს, რომლებიც მათ მოსწავლის სააზროვნო უნარებით აღჭურვასა და სასწავლო პროცესის გრძელვადიან მიზნებთან დაკავშირებაში დაეხმარება.
პროექტის ფარგლებში, მასწავლებლებს ხელი მიუწვდებათ, ასევე, აქტივობებისა და კომპლექსური დავალებების ბანკზე, რომელიც მათ საკლასო ოთახსა თუ ონლაინ სასწავლო სივრცეში კონსტრუქტივისტული პრინციპებით სწავლების ნიმუშებს აჩვენებს. აღნიშნული ინსტრუმენტები უკვე მრავალგზის გამოიცადა და განსაკუთრებით საგრძნობი გახდა მათი ეფექტი დისტანციური სწავლებისას. კომპლექსურ დავალებებს შორის ხშირად გვხვდება ციფრული რესურსების გამოყენებით საბოლოო პროდუქტის მომზადების რჩევა-მოწოდება. დავალებების პირობაში ჩაშენებული სპეციალური ჰიპერლინკები კონკრეტული ციფრული რესურსის გამოყენების გზასა და სტრატეგიებს აცნობს ბავშვებსა და მასწავლებლებს. გარდა ზემოხსენებულისა, პროექტის ფარგლებში აქტიურად მუშაობს ციფრული ტექნოლოგიების მიმართულებით გადამზადებულ ექსპერტთა გამოცდილი კოჰორტა, ისინი, სხვა საგნობრივ ექსპერტებთან და კოორდინატორებთან კომუნიკაციით, არკვევენ ონლაინ სწავლებისას წამოჭრილ პრობლემებსა და საჭიროებებს და მზად არიან, ყველა მასწავლებლის დასახმარებლად.
მოგეხსენებათ, სასწავლო პროცესში პედაგოგებს ტექნოლოგიები ორი მიმართულებით სჭირდებათ – ერთმანეთთან ეფექტური კომუნიკაციისათვის და სასწავლო პროცესის მრავალფეროვანი და საინტერესო რესურსებით გასამდიდრებლად. გამომდინარე აქედან, პროექტის ფარგლებში, მასწავლებლებისთვის შეთავაზებულია ორი ძალიან მოსახერხებული აპლიკაცია, რომელთაგან ერთი – კომუნიკაციაში, მეორე კი რესურსების შექმნაში ეხმარება მათ. კერძოდ: ტექნოლოგიების ქოუჩები პედაგოგებს ეხმარებიან Office 365-ის სერვისების ათვისებაში, რომელშიც უკვე დარეგისტრირებულია საქართველოს სკოლების ყველა მასწავლებელი. რაც შეეხება მულტიმედია რესურსებს, დიდი ხანია, საქართველოს სკოლების I-IV კლასების ყველა მოსწავლეს ურიგდება ბუკები. Unicef-ის დახმარებით, შექმნილია ციფრული რესურსი „ვსწავლობთ თამაშით“, რომელიც მოსწავლეებს ბუკებში აქვთ ჩაწერილი და ნებისმიერი დავალების შესრულებისას შეუძლიათ გამოიყენონ. გარდა ზემოხსენებულისა, ციფრულ რესურსებს შორის არის კიდევ მრავალი შესაძლებლობაც — „Scratch“, „Minecraft“ და სხვ., რომლებიც ასევე აქტიურად გამოიყენება ონლაინ სწავლების პროცესში კომპლექსური დავალებების მომზადებისას. არაერთი ღია რესურსი შეიქმნა როგორც საერთაშორისო, ასევე განათლების მიმართულებით მომუშავე ადგილობრივი ორგანიზაციების ჩართულობით. მშობლებს, სატელევიზიო ფორმატში, დარგის ექსპერტები საინტერესო რჩევებსა და მრავალფეროვან აქტივობებს სთავაზობენ, ეფექტური რესურსების მთელი ბანკია განთავსებული ზოგადი განათლების მიმართულებით შექმნილ სპეციალურ ვებგვერდზე (www.el.ge), სადაც სწავლა-სწავლების რესურსების რამდენიმე ტიპს შეხვდებით: მასწავლებლისა და სკოლის სახელმძღვანელო ონლაინ სწავლებისა და სწავლის შესახებ; მშობლების სახელმძღვანელო და საშინაო დავალებების კრებულები, პირველიდან მე-12 კლასის ჩათვლით.
ცხადია, მოსწავლე მარტო არაა სწავლის პროცესში, ამ საქმის უშუალო მონაწილეა მასწავლებელიც, რომელსაც სრულად მიუწვდება ხელი ზემოხსენებულ სასწავლო ინსტრუმენტებზე, პროექტ „ახალი სკოლის მოდელის“ ფარგლებში მიეწოდება გამართული გზამკვლევები, საინტერესო მეთოდოლოგიური ლიტერატურა, უტარდება ტრენინგები და ვებინარები, რათა შეიძინოს ყველა ის უნარი, რომელიც აქტიური, მოტივირებული, რეალიზებული და ტრანსფერული უნარებით აღჭურვილი მოსწავლის ჩამოყალიბებისთვისაა საჭირო.
პანდემიის პირობებში მთავარი ამოცანა, როგორც აღვნიშნე, შინ დარჩენილი მოსწავლეებისათვის სწავლის მოტივაციის შენარჩუნებისა და ონლაინ სასწავლო პროცესში აქტიური ჩართულობის მიღწევაა. „ყველაფერს თავის დადებითი მხარე აქვს, – როგორც განათლების ექსპერტი ქალბატონი თამარ ჯაყელი აღნიშნავს, – და ეს კრიზისული სიტუაციაც გვაიძულებს, შევცვალოთ ჩვენი წარმოდგენები… გავიხსენოთ დიმიტრი უზნაძის შეგონება – „ცხოვრება ზრდის ადამიანს, და ამიტომ, როდესაც ნამდვილი აღზრდა გსურს, სკოლაში ეს ცხოვრება უნდა გადაიტანო და ნორჩი ადამიანი მისი საფეხურებით ატარო“. უარი ვთქვათ რუტინული სწავლა-სწავლების პროცესზე, ისედაც ყავლგასული რომ არის ამ საუკუნის მოზარდებისთვის. დავუკავშიროთ განათლება ცხოვრებისეულ კონტექსტებს, მოვიფიქროთ და მოზარდებს შევთავაზოთ საგანმანათლებლო გამოცდილების მიმცემი ისეთ ტიპის დავალებები, რომლებიც იქნება საინტერესო გამოწვევის შემცველიც და მოზარდების შემეცნებითი და შემოქმედებითი ძალების განმავითარებელიც“. ამგვარი მიდგომით თანაბრად წარმატებულად გავუმკლავდებით XXI საუკუნის საგანმანათლებლო გამოწვევებსა და თავსდატეხილ პანდემიასაც. გვქონდეს სწორება თითოეულ მოსწავლეზე, მათ უნარებსა და ინტერესებზე, ყველა რეფორმა ჩავაყენოთ მათი განვითარებისა და პიროვნებებად ჩამოყალიბების სამსახურში და ყოველთვის გვჯეროდეს, რომ მხოლოდ გონებაგახსნილი, ლაღი, ჯანსაღი და შინაგანად მოტივირებული პიროვნებებისგან შემდგარი თაობა შეძლებს უკეთესი მომავლის შექმნას.