ერთი წელი გავიდა პროფესიული განათლების შესახებ კანონის მიღებიდან. სპეციალისტები ამბობენ, რომ ახალი კანონი, თავისი მოქნილობით, ბევრ შესაძლებლობას სთავაზობს პროფესიული განათლების მიღების მსურველებს, კანონქვემდებარე აქტების შემუშავების ვალდებულება და ვადები ამავე კანონითაა განსაზღვრული.
ჩვენ ამჯერად იმ კანონქვემდებარე აქტის შესახებ ვისაუბრებთ, რომელიც წინმსწრები განათლების აღიარების საკითხს შეეხება, რადგან იგი უშუალო კავშირშია ქვეყნის ერთ-ერთ ყველაზე მწვავე პრობლემასთან – დასაქმებასთან. ეს სისტემა მას შემდეგ არსებობს, რაც 2011 წელს პირველი კანონქვემდებარე აქტი გამოიცა „არაფორმალური პროფესიული განათლების აღიარების პირობებისა და წესის შესახებ“, თუმცა წესის ხარვეზები არ იძლეოდა მისი პრაქტიკული გამოყენების შესაძლებლობას და ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში სისტემაში არაფორმალური განათლების აღიარება არ მომხდარა. მაგალითად, ამ აქტის მიხედვით, არაფორმალური განათლების აღიარებისთვის საჭირო იყო შუალედური და დასკვნითი გამოცდების ჩატარება, რაც აღიარების პროცესში პრაქტიკულად გამორიცხულია. სწორედ ეს და სხვა სირთულეები გახდა იმის მიზეზი, რომ საზოგადოებამ ამ შესაძლებლობით ვერ ისარგებლა.
რას გვთავაზობს აღიარების ახალი სისტემა, მეტად მოქნილი და ადვილად ხელმისაწვდომია თუ არა იგი ნებისმიერი მსურველისთვის? ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტრის პროფესიული განათლების ხარისხის უზრუნველყოფის სამსახურის უფროსი კახაბერ ერაძე გვარწმუნებს, რომ ეს ნამდვილად ასეა – ნებისმიერ ადამიანს, რომელსაც უკვე მიღებული აქვს ფორმალური თუ არაფორმალური განათლება, უფლება აქვს, მიმართოს ამღიარებელ დაწესებულებას (დღეისათვის პროფილის შესაბამის კოლეჯს, მომავალში კი სხვა იურიდიულ პირებსაც, მაგალითად – სექტორულ გაერთიანებებს) და მოითხოვოს მისი აღიარება, რასაც შედეგად მოსდევს სერტიფიკატის ან იშვიათად – დიპლომის გაცემა, რომლებიც კვალიფიკაციის დამადასტურებელ დოკუმენტებს წარმოადგენს და შეუძლია მისი არაფორმალური განათლება ფორმალურად აქციოს. სწორედ ასეთი სიმარტივის გამო, რეალური ხდება მთელი ცხოვრების მანძილზე სწავლის პრინციპის, მათ შორის – რაც უკვე ვიცი, ვისწავლე, მეორედ აღარ უნდა ვისწავლო, ცხოვრებაში დანერგვის შესაძლებლობა.
ბოლოს და ბოლოს ეს არაფორმალური განათლება ხომ მხოლოდ იმიტომაა არაფორმალური, რომ არ განხორციელდა ავტორიზებულ დაწესებულებაში. არადა, ჩვენს ქვეყანაში საკმაოდ ბევრი მაღალხარისხიანი სასწავლო კურსი ფუნქციონირებს, არაერთი ტრენინგი ტარდება, მათ შორის, უცხოური ორგანიზაციების მიერ, რომელთა ხარისხი ეჭვქვეშ არავის დაუყენებია. ბატონი კახა ამბობს, რომ აქ მიღებული უნარები არათუ არ ჩამოუვარდება, ცალკეულ შემთხვევაში, აღემატება კიდეც ფორმალური განათლების ფარგლებში მიღებულ უნარებს. სწორედ ამიტომ მიესალმება ქვეყნის განათლების პოლიტიკა მსგავსი პროვაიდერების შემოყვანას ფორმალურ განათლებაში როგორც კოლეჯებთან პროგრამების ერთობლივად განხორციელების, ისე დამოუკიდებლად, ფორმალური მოკლევადიანი მომზადება-გადამზადების პროგრამების განხორციელების გზით. ამიტომ უნდა მისცემოდათ ადამიანებს საშუალება, რომ სახელმწიფოს დაედასტურებინა ის, რაც მათ უკვე იციან ან შეუძლიათ. გარდა იმისა, რომ ეს გზა ეკონომიკურად ძალიან მომგებიანია, ზოგავს დროს, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანი რესურსია თითოეული ჩვენგანისათვის. თუმცა, არის ერთი ნიუანსი, რაც აუცილებლად უნდა გაითვალისწინოს წინმსწრები განათლების აღიარების მსურველმა — რა თქმა უნდა, ძნელად წარმოსადგენია, რომ არაფორმალური განათლების აღიარების გზით სრული კვალიფიკაციის აღიარება მოხდეს. კახა ერაძე განმარტავს, რომ „სრული კვალიფიკაცია, გარდა ცალკეული უნარებისა, ასევე მოიცავს ტრანსფერულ უნარებს, როგორიცაა, მაგალითად, უცხო ენის ცოდნა ან IT უნარები, რომელიც შეიძლება ვერ უღიარდეს, მაგრამ დაიდასტურებს იმას, რაც იცის და შემდეგ გამოიყენებს მხოლოდ მოკლევადიან მომზადება-გადამზადების კურსებს, კოლეჯის სრული საკვალიფიკაციო კურსის გავლის ნაცვლად. ამ გზით შეძლებს ის სრული კვალიფიკაციის შედგენას და შესაბამისი სახელმწიფო დოკუმენტის მიღებასაც. საქმე ისაა, რომ ზოგჯერ არც აქვს ადამიანს სრული კვალიფიკაციის დამადასტურებელი დიპლომის აღების მოტივაცია, რადგან სწორედ რომელიმე ცალკეული უნარებია დამსაქმებლისთვის საჭირო. ასეთ შემთხვევაში, ეს გზა საუკეთესოა წარმატებული დასაქმებისთვის, რადგან არც დამსაქმებელს მოუწევს წლობით ლოდინი (ზოგი პროგრამის ხანგრძლივობა 2-3 წელია) საჭირო კვალიფიკაციის სპეციალისტის მისაღებად და არც სამუშაოს მაძიებელი დაკარგავს უქმად დროსა და ფინანსებს, დაიდასტურებს სერტიფიკატით შრომის ბაზარზე მოთხოვნად უნარს და შეძლებს საკუთარი თავის რეალიზებას“.
აქვე ისიც უნდა ითქვას, რომ არაფორმალური განათლების ფარგლებში, უამრავ უნარს იძენს ადამიანი. ამიტომ, ნებისმიერი უნარი, რომელიც სასწავლო დაწესებულების მიერ განხორციელებულ ნებისმიერ პროგრამაში ხვდება, შესაძლებელია იყოს აღიარებული. იგულისხმება არა მხოლოდ კურსებზე ან ტრენინგებზე ნასწავლი, არამედ ისიც, ჩვენ თვითონ რომ „შემოგვესწავლა“ — მაგალითად, კომპიუტერზე მუშაობა, თუნდაც, ოჯახის წევრებისგან კერვის, ქარგვის, ფუტკრის მოვლის, ხის ნაკეთობათა დამზადების თუ სხვა მიმართულებით მიღებული ცოდნა და უნარები შესაძლოა იყოს აღიარებული და გახდეს ფორმალური განათლების ნაწილი. სწორედ ეს შესაძლებლობა ანიჭებს პროფესიული განათლების სისტემას განსაკუთრებულ მოქნილობას და მიმზიდველობას. პროფესიულ განათლებაში ასაკობრივი შეზღუდვა არ არსებობს და გამონაკლისი არც წინმსწრები განათლების აღიარების ნაწილია. როგორც კახა ერაძე ამბობს, ეს ძალიან კარგი მექანიზმია კომპანიებისთვის, რომლებსაც ევროპასთან ასოცირების შეთანხმების ფარგლებში, თავიანთი თანამშრომლების კვალიფიკაციის დადასტურების ვალდებულებები უჩნდებათ. ამ ეტაპზე, ეს შეეხებათ კვების პროდუქტების სფეროში დასაქმებულებს — 2020 წლიდან განსაკუთრებით მკაცრდება მოთხოვნები ყველის პროდუქტებზე, ყველის მწარმოებელი (თუ ამომყვანი) უნდა ადასტურებდეს საკუთარ კვალიფიციურობას. შესაბამისად, ადამიანებმა, რომელთაც ეს უნარები, ფაქტობრივად აქვთ, უნდა მიმართონ შესაბამის საგანმანათლებლო დაწესებულებას, რათა მიიღონ თავიანთი კვალიფიკაციის დოკუმენტური დადასტურება. ეს ვალდებულება, ეტაპობრივად, სხვა სფეროებზეც გავრცელდება, კერძოდ, მშენებლობა, ელექტროობა და სხვ. პირველ რიგში, საფრთხის შემცველ პროფესიებზე, რომლებიც განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევენ.
რაც შეეხება თავად ხარისხის განვითარების ცენტრის როლს წინმსწრები განათლების აღიარების სისტემის სრულყოფილად წარმართვაში, ესაა სასწავლო დაწესებულებისთვის აღიარების უფლების მინიჭება და აღიარების ექსპერტთა სერტიფიცირება. იგი პასუხისმგებელია ასევე აღიარების პროცესის ხარისხის უზრუნველყოფაზე, რომ არ იქცეს ფიქტიურ, ფორმალურ პროცესად, არამედ ნამდვილად ადასტურებდეს იმ უნარებს, რაც ადამიანს აქვს. კახა ერაძე ამბობს, რომ „ცენტრში ამ საკითხს კურირებს კვალიფიკაციების განვითარების სამსახური, რადგან ეს სცდება მხოლოდ პროფესიული განათლების ფარგლებს. წინმსწრები განათლების აღიარება ეხმიანება კიდევ ერთ თემას — ფორმალური განათლების აღიარებას. ამ შემთხვევაში, ჩვენ ვსაუბრობთ სახელმწიფოს მიერ უკვე გაცემულ დოკუმენტზე, რომელსაც ახალი კვალიფიკაციის მიზნებისთვის ვიყენებთ. ბოლო წლებში, თვალშისაცემია პროფესიულ განათლებაში უმაღლესდამთავრებულთა წილის ზრდა. ფორმალური განათლების შემთხვევაში, კიდევ უფრო მარტივდება აღიარების პროცესი. ფორმალური განათლების აღიარების პრინციპი ისაა, რომ ახალი კვალიფიკაციის მიზნებისთვის ეთვლებათ ყველაფერი, რაც სხვა პროგრამის ფარგლებში, მათ შორის, უმაღლესში ისწავლეს. ასე რომ, ორივე შემთხვევაში, წინმსწრები განათლების აღიარების ახალი სისტემა ამოკლებს პროგრამების ხანგრძლივობას, ბევრად ამცირებს საბიუჯეტო ხარჯებს და კვალიფიკაციის მისაღებად საჭირო დროს. ნურც ის დაგვავიწყდება, რომ დასაქმებაში უპირატესობა კვალიფიციურ, სერტიფიკატის მქონე კადრს მიენიჭება და ლოგიკურია, რომ სახელფასო ანაზღაურებაც უპირატესი იქნება“.
♦ ♦ ♦
ეს ნამდვილად ასეა, მაგრამ რამდენად ინფორმირებულია ამის შესახებ საზოგადოება, თუნდაც ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებები, ჩვენთვის უცნობია. სავსებით შესაძლებელია, არაფორმალური განათლების აღიარებამ, განსაკუთრებით, რეგიონების უფროსკლასელები დააინტერესოს, ისინი ხომ შეიძლება ათასგვარ უნარებს ფლობდნენ ოჯახური ტრადიციის გავლენით, საკუთარ მეურნეობაში მიღებული გამოცდილებით. ამიტომაც ამ შეთავაზებამ შესაძლოა მათ პროფესიულ ორიენტაციაზე გარკვეული გავლენა იქონიოს, რა თქმა უნდა, სასარგებლო და კეთილისმყოფელი.
ანა ფირცხალაიშვილი
