რუბრიკის სტუმარია თბილისის №177 საჯარო სკოლის დირექტორი, გელა ოდიშელიძე. სამოქალაქო განათლების პედაგოგთა ეროვნულ კონფერენცია-გამოფენაზე იგი 2018 წლის საუკეთესო მასწავლებლად დასახელდა თბილისიდან
როგორ გახდე წარმატებული პედაგოგი
ვფიქრობ, მოსწავლეების მხარდაჭერის და სიყვარულის გარეშე, შეუძლებელია მასწავლებელი წარმატებულ პედაგოგად შედგეს; ასეთი მხარდაჭერის მოპოვების გზა ბავშვებთან გულწრფელ თანამშრომლობაზე გადის. მოსწავლეები უნდა დარწმუნდნენ, რომ მასწავლებელი მათ მხარესაა, მათთვის არის იქ, სადაც არის და ამას სიამოვნებით აკეთებს. ეს არც ისე რთულია მაშინ, როდესაც მასწავლებელი გულწრფელია, მოსწავლეებთან ერთად ვითარდება და წარმატებებსაც მათთან ერთად ზეიმობს.
სამოქალაქო განათლების პედაგოგი
ყველა პედაგოგი, მათ შორის სამოქალაქო განათლების პედაგოგი, სამოქალაქო ცნობიერებით გაჯერებული ადამიანის ნათელი მაგალითი უნდა იყოს. მოსწავლეებს მშრალი ინფორმაცია არ აკმაყოფილებთ, მათ კეთებით უნდა შეძლონ სწავლა და წარმატების გემოც ამ პროცესში გაიგონ; შესაბამისად, მასწავლებელი, როგორც ფასილიტატორი, ვერ დაარწმუნებს მათ, თუ თვითონაც არ იქნება კარგი მაგალითი.
რაც შეეხება სწავლების პროფესიულ ნაწილს, ვფიქრობ, მოსწავლეებში სამოქალაქო ღირებულებების გაღვივება ყველა მასწავლებლის საქმეა და არა მხოლოდ სამოქალაქო განათლების საგნის პედაგოგის (რომელსაც დღეს სხვადასხვა პროფესიის ადამიანები ასწავლიან). იმედი მაქვს, არც ისე შორეულ მომავალში, ჩვენი საზოგადოება და უპირველეს ყოვლისა — სასკოლო საზოგადოება, ჩამოყალიბდება სამოქალაქო საზოგადოებად, განათლების სისტემაც დაიხვეწება და მოზარდებში სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბების ხელშეწყობა მხოლოდ რომელიმე ერთი საგნის სწავლების იმედად აღარ იქნება.
სამოქალაქო განათლება
ვფიქრობ, სამოქალაქო განათლების სწავლების პროცესს ორი ძირითადი ხელის შემშლელი ფაქტორი ახლავს:
- საზოგადოებაში (მათ შორის სასკოლო საზოგადოებაში) ფესვგადგმული სტერეოტიპები;
- რესურსები.
სამწუხაროდ, ჩვენი საზოგადოების მნიშვნელოვანი ნაწილი დაბალი სამოქალაქო ცნობიერების მქონეა, ამდენად, მისთვის სამოქალაქო აქტიურობა ნაკლებად ორგანულია, ძირითადად, ნიჰილისტური განწყობები სჭარბობს. მრავალი ჩვენი თანამოქალაქისთვის ჯერაც რთული გასაგებია „სხვისი საქმე“, „სხვისი პრობლემა“ რატომ უნდა იყოს „მისი საქმე“ და „მისი პრობლემა“, რატომ უნდა დაიცვას საზოგადოებაში „სხვისი ღირსება“, როცა კონკრეტულად მის ღირსებას არ ეხებიან.
ჩემი გამოცდილებით, მოზარდების დიდ უმრავლესობაში ნოყიერი ნიადაგია იმისთვის, რომ მაღალი სამოქალაქო ცნობიერების მქონე ღირსეულ პიროვნებებად ჩამოყალიბდნენ, ამისთვის მათ აქტიური, საინტერესო, პრაგმატული სასწავლო პროცესი სჭირდებათ.
რაც შეეხება რესურსებს, სამწუხაროდ, სამოქალაქო განათლებასთან მიმართებაში, სკოლების უმრავლესობისთვის, რესურსები კვლავაც დიდ გამოწვევად რჩება, ვგულისხმობ როგორც სასწავლო, ისე ადამიანურ რესურსს. საწყენია, რომ სკოლების მნიშვნელოვან ნაწილში სამოქალაქო განათლება, როგორც საგანი, ჯერაც საზოგადოებრივი მეცნიერებების საგნების პედაგოგთათვის აკადემიური დატვირთვის სრულ განაკვეთამდე „შევსების“ წყაროს წარმოადგენს; შესაბამისად, მისი სწავლების ხარისხი, რიგ შემთხვევებში, კრიტიკას ვერ უძლებს, ამას მწირი სასწავლო რესურსიც ემატება.
სამართლიანობისთვის უნდა ითქვას, რომ უკანასკნელ წლებში, სამოქალაქო განათლების პროგრამამ „მომავლის თაობა“ (დონორი ორგანიზაციები — USAID, PH International), საქართველოს მასშტაბით, ფასდაუდებელი წვლილი შეიტანა საჯარო სკოლებში სამოქალაქო განათლების სწავლების გაძლიერებაში, რაც გამოიხატება მასწავლებლების პროფესიულ განვითარებაზე პერმანენტულ ზრუნვაში, დამატებითი სასწავლო რესურსების რეგულარულ მიწოდებასა და მცირე საგრანტო კონკურსების პერიოდულ ინიცირებაში.
დისციპლინის №1 პრობლემა
დისციპლინის თემას, მე უფრო წესრიგს და/ან უწესრიგობას დავუკავშირებდი. მოზარდი თავისი ლაბილური ნებისყოფის გამო, წესებს, ძირითადად, ორ შემთხვევაში არღვევს:
- როდესაც უსამართლობის განცდა აქვს;
- როდესაც სასწავლო პროცესი მოსაწყენი, უინტერესო და უხალისოა.
ჩვენთვის, მასწავლებლებისთვის, ორივე გამოწვევა ადვილად დაძლევადია ბავშვებთან ეფექტური კომუნიკაციით და პროფესიულ განვითარებაზე აქტიური ზრუნვით. ვფიქრობ, მასწავლებელი მაშინ ხდები მოსწავლეებისთვის ავტორიტეტული და პატივსაცემი, თუ მათთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების შესახებ (ქმედებების მნიშვნელობისა და სამართლიანობის შესახებ) არგუმენტირებულ ინფორმაციას დროულად მიაწვდი; აგრეთვე, მნიშვნელოვანია, თუ მოსწავლეები „აღმოაჩენენ“, რომ ძალაუფლებით აღჭურვილი მათი ზემდგომი კი არა, მათი მეგობარი და მოკავშირე ხარ, მათ ინტერესებს ითვალისწინებ, მათთან ერთად ვითარდები და მათთან ერთად ზეიმობ.
განხორციელებული პროექტები, სასკოლო სამოქალაქო ინიციატივები
სამოქალაქო განათლების პროგრამამ „მომავლის თაობა“ სამოქალაქო განათლების სწავლა-სწავლების პროცესისადმი მიდგომები შეცვალა, რამაც პროცესი უფრო ხალისიანი და ეფექტური გახადა. პროგრამის ფარგლებში, მატერიალურად და მეთოდურად წახალისებულია საკლასო და საკლუბო ინიციატივების დაგეგმვა-განხორციელება, რაც მოსწავლეების ინტერესსა და ჩართულობას აძლიერებს. ეს პროცესი იდეების გენერირებისა და რეალობად ქცევის არაჩვეულებრივი შესაძლებლობაა და მოსწავლეების თვითრეალიზებას უწყობს ხელს. ინიციატივების დაგეგმვის და განხორციელების პროცესი მოზარდებს ერთმანეთთან კიდევ უფრო აკავშირებს, უფრო მეტ პატივისცემას უჩენს ერთმანეთისა და სხვისი შრომის მიმართ. ამ მხრივ, ერთ-ერთი გამორჩეული აღმოჩნდა მცირე საგრანტო კონკურსის ფარგლებში დაფინანსებული პროექტი „არა ძალადობას!“. განხორციელებულმა აქტივობებმა — ტრენინგებმა, ფილმების ჩვენებამ, სხვადასხვა დაწესებულებებში სტუმრობამ, ფლაერების, პლაკატების და ბანერების მომზადება-დაბეჭდვა-გავრცელებამ — სასკოლო საზოგადოებაში ძალადობის შესახებ ცნობიერების ამაღლებას შეუწყო ხელი, რაც მისი თავიდან აცილების წინაპირობაა.
სამოქალაქო განათლების სახელმძღვანელო
სამწუხაროდ, სკოლებში არჩეული სამოქალაქო განათლების გრიფირებული სახელმძღვანელოები თანამედროვე გამოწვევებისთვის არარელევანტურია. მასწავლებლების უმრავლესობა პირადი შესაძლებლობებით ცდილობს ამ დანაკლისის შევსებას. ამ მხრივ, გაუმართლა იმ სკოლებსა და სამოქალაქო განათლების პედაგოგებს, რომლებიც ჩართული იყვნენ ან ახლა არიან სამოქალაქო განათლების პროგრამაში „მომავლის თაობა“. პროგრამის ფარგლებში, სკოლებს უფასოდ გადაეცემათ დამხმარე სახელმძღვანელოები, რომელთა გამოყენება კიდევ უფრო ხალისიანსა და ეფექტურს ხდის საგაკვეთილო პროცესს.
როგორ გავხადოთ გაკვეთილი მრავალფეროვანი
საინტერესო გაკვეთილის ჩატარება მთლიანად მასწავლებელზე, მის შემოქმედებითობასა და გულწრფელობაზეა დამოკიდებული. როდესაც მოსწავლეები ჩართული არიან საგაკვეთილო პროცესში, საუბრობენ, ხალისობენ, კითხვებს სვამენ, აქტიურად ისმენენ და ერთად აკეთებენ — ეს ის ინდიკატორებია, რაც მასწავლებელს თვითშეფასებაში უნდა ეხმარებოდეს. სწავლა-სწავლების პროცესი, დღეს, თანამედროვე ტექნოლოგიების გარეშე, რთულად წარმოსადგენია, თუმცა, საინტერესო გაკვეთილის ჩატარებისთვის არასაკმარისი წინაპირობაა. საწყენია, რომ სკოლების უმრავლესობას არ აქვს ტექნოლოგიების აქტიურად, ყოველდღიურ პროცესში გამოყენების შესაძლებლობა. ვფიქრობ, მასწავლებლების უმრავლესობა, პროფესიული განვითარების პროცესში, წინ წასულია და იცნობს სწავლა-სწავლების განსხვავებულ სტრატეგიებს, თუმცა, სკოლების მატერიალურ-ტექნიკური აღჭურვილობა მნიშვნელოვნად ჩამორჩება ამ დინამიკას, რაც სასურველ ეფექტს თუ შედეგს ვერ გვაძლევს.
ერთმნიშვნელოვნად უნდა აღინიშნოს, რომ მოსწავლეები დიდი ენთუზიაზმითა და ხალისით ხვდებიან სიახლეებს. უფრო მეტიც, სწორედ ინოვაციური მიდგომებისა და სტრატეგიების წყალობითაა შესაძლებელი მოსწავლეების ინტერესების მობილიზება, რის გარეშეც წარმატება თითქმის მიუღწევადია. სამწუხაროდ, არაერთი იმედგაცრუების გამო, სიახლეების დანერგვის პროცესში, მსგავსი ხარისხის ენთუზიაზმი მასწავლებლებში შერყეულია, მაგრამ მითი — „სასკოლო საზოგადოების კონსერვატულობისა“ დამსხვრეულია და პროცესის გაჯანსაღება შეუქცევადია.
პროფესიული განვითარება
მე და ჩემს ბევრ კოლეგას პროფესიული განვითარების უნიკალური შანსი გვაქვს, სამოქალაქო განათლების პედაგოგთა ფორუმის სახით. პროგრამაში „მომავლის თაობა“ ჩართული სკოლების სამოქალაქო განათლების ყველა პედაგოგს ჰქონდა (და დღესაც აქვს) შესაძლებლობა რეგულარულად, უსასყიდლოდ მიიღოს კვალიფიციური და ხარისხიანი შეთავაზებები პროფესიული განვითარებისთვის, რაც გამოიხატება ტრენინგებში, მრგვალი მაგიდის და ღია გაკვეთილების ორგანიზებაში, კონფერენციებში, კონკურსებში, არაერთ ელექტრონულ რესურსსა და ონლაინ პლატფორმაში. არ მეგულება სხვა რომელიმე პედაგოგიური გაერთიანება, რომელიც იმდენ შესაძლებლობას გაუხსნიდა მასწავლებლებს, რამდენსაც სამოქალაქო განათლების პედაგოგთა ფორუმი ახერხებს.
მიმაჩნია, რომ მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის აქტივობები, ტრენინგ მოდულები საკმაოდ საინტერესო და ინტენსიური შეთავაზებებია პროფესიული განვითარებით დაინტერესებული მოქმედი პედაგოგებისთვის. ასე რომ, დღეს, თუ მასწავლებელი პროფესიული განვითარებით დაინტერესებულია, ის ამას შეძლებს.
სამომავლო გეგმები
შევეცდები ჩვენს სკოლაში, კოლეგებთან ერთად, ხელი შევუწყო სასკოლო საზოგადოების სამოქალაქო საზოგადოებად ჩამოყალიბების პროცესს. სკოლაში ისეთი სამოქალაქო საზოგადოებრივი კულტურის დამკვიდრებაა აუცილებელი, რომელიც თავისი მდგრადობით, სახელმწიფოში სამოქალაქო საზოგადოების ფორმირების გენერატორი იქნება და პროცესს შეუქცევადს გახდის. ამ შესაძლებლობის რეალობად ქცევის იმედს, ჩვენს სკოლაში დასაქმებულ მასწავლებელთა კორპუსი და მოსწავლეთა დიდი უმრავლესობა მაძლევს.
ესაუბრა მაკა ყიფიანი
